antep fýstýðý

[alikaygisiz]

1. GÝRÝÞ
Nar çok yýllýk, çalý formunda, çok kuvvetli bir kök sistemine sahip, çok gövdeli, çok sýk dallý, erkek-diþi ve erdiþi çiçekler bulunan, meyvesi iri, küresel, üstten hafif basýk olan bir ýlýman iklim bitkisidir. Nar, C vitamini, demir ve potasyum yönünden zengin sayýlýr. Tatlý, mayhoþ, ekþi gibi çeþitlere göre deðiþen tat ve renk durumu görülür.
Nar, ülkemizin ve diðer ülkelerde çok eski zamanlardan beri tanýnmasýna raðmen son zamanlarda yetiþtirme tekniði depolama ve taþýma alanlarýnda yapýlan çalýþmalar sonucu fazla tanýnan, üretimi, tüketimi ve ticareti artan bir meyve durumuna gelmiþtir.
Nar bitkisinin oldukça geniþ bir adaptasyon kabiliyeti vardýr. Genelde, tropik ve suptropik iklim bitkisi olmasýna raðmen, -10 oC'ye kadar ki düþük sýcaklýklara dayanabilmektedir. Türkiye meyveciliðinde ve dýþ ticaretinde önemli yeri olan nar, çeþitli iklim ve toprak koþullarýnda yetiþebilen, bakýmý kolay, iç ve dýþ pazarlarda iyi fiyat bulan, uzun süre aðaçta kalabilen ve depoda muhafaza edilebilen bir meyve türüdür.
Ülkemizin bir bölümü narýn anavataný içinde bulunmakta ve üretimi yapýlmaktadýr. Özellikle GAP Projesinin sona ermesiyle ve sulama imkanlarýnýn artmasýyla bölgemizde daha büyük kapasite oluþacaktýr. Türkiye ortalamasý olarak aðaç baþýna verim yaklaþýk 23 kg'dýr.
2. ÝKLÝM VE TOPRAK ÝSTEÐÝ
2.1 Ýklim Ýsteði
Nar, genel olarak sýcak, kurak ve uzun bir yaz periyodu, ýlýk ve yaðýþlý bir kýþ, nar yetiþtiriciliði için uygundur. Bu nedenle geniþ bir adaptasyon yeteneðine sahiptir.
Narýn çiçeklenmesi için oldukça yüksek sýcaklýk toplamýna ihtiyaç vardýr. Sýcaklýk toplamý yetersiz olduðunda ticari meyve alýnamamaktadýr.

Narlar, ýlýman iklim bölgelerinde -10 oC'ye kadar dayanabilmekte ve geç çiçek açtýklarýndan ilkbahar donlarýndan zarar görmezler. Ancak geç olgunlaþan çeþitlerde sonbahar erken donlarýndan etkilenebilmektedir.


Nar yetiþtiriciliðinde yýllýk ortalama 500 mm lik yaðýþ yeterli olmakla beraber bu yaðýþlarýn ve ilkbaharda düþmesi istenmektedir. Bu bakýmdan da bölgemiz için iklim bakýmýndan önerilebilecek bir meyvedir. Çünkü yaz yaðýþlarý meyve kalitesini bozmakta, olgunluða yakýn dönemde yaðan yaðmurlar meyve kabuðunu çatlatmakta olup, bu zamanda sulamada kesilmelidir. Meyve oluþumu döneminde kuru hava koþullarý en kaliteli meyvenin oluþmasýný saðlayarak pazar deðerini arttýrmaktadýr. Nar bir güneþ bitkisidir, bahçe tesisinde ve yeterli ýþýklanma koþullarýna dikkat edilmelidir.
2.2 Toprak Ýsteði
Nar toprak yönünden pek seçici deðildir. Özellikle silisli, çakýllý, kumlu, kireçli, killi ve aðýr killi gibi çeþitli toprak tiplerinde nar yetiþtiricili yapýlabilmektedir. Alkali ve asit topraklarda yetiþir. Tuzluluða orta derecede dayanýklýdýr. Bazý meyvelerin aksine aþýrý toprak nemine dayandýðý bulunmuþtur. Narda optimal geliþme, kuru ve sýcak hava koþullarýna karþýlýk derin geçirgen nemli ve serin topraklarda görülmektedir.
3. YETÝÞTÝRME TEKNÝÐÝ
3.1 Çeþit
Nar yetiþtiriciliðinde, çeþit seçimi çok önemlidir.

Çeþitlerin o bölgeye adapte olmuþ o yörenin iklimine, hastalýklara dayanýklý, verimi iyi, meyveleri insanlarýn göz zevkine ve damak tadýna uygun ve taþýmaya dayanýklý olmalýdýr.


Çeþit seçiminde ticari amacýna göre sofralýk yada endüstri çeþitlerinin yetiþtirilmesine karar verilmelidir.
Ayrýca, bu çeþitlerin meyvelerinde irilik, kabuk rengi ve kalýnlýðý, dane rengi, yumuþak çekirdeklilik, sululuk gibi özellikleri ihtiyaca cevap verebilmelidir. Yurt içinde sevilen nar çeþitleri hafif mayhoþ veya tatlý çekirdeksiz ve iri meyveli olanlardýr. Avrupa ya ihracat için özellikle kabuk ve dane rengi kýrmýzý ve mayhoþ çeþitler seçilmelidir. Arap ülkelerine ihracat için ise tatlý narlar tercih edilmelidir. Ayrýca nar suyu veya nar ekþisi elde etmek için yine kýrmýzý daneli ve ekþi mayhoþ narlar seçilir.
GAP/BKÝB'nýn Þanlýurfa Koruklu Tarýmsal Araþtýrma Ýstasyonunda yaptýrmýþ olduðu denemeler sonucunda Bölge koþullarýna uygun en verimli çeþitler; 0l N 03 Fellahyemez II (51.5 kg/aðaç), 2/3 Japon narý (40.4 kg/aðaç), 33 N 26 Çekirdeksiz VI (37.0 kg/aðaç), 26/3 Çekirdeksiz (36.7 kg/aðaç), 33 N 24 Bey narý (30 kg/aðaç)‚ Suruç (29.8 kg/aðaç ) ve 07 N 08 Hicaz narý (28.1 kg/aðaç) olarak belirlenmiþtir.
Þanlýurfa Köy Hizmetleri Araþtýrma Enstitüsünün yapmýþ olduðu çalýþmalarda da 07 N 08 (Hicaz nar, Antalya), 07 N l4 (Mayhoþ IV, Alanya), 33 N l6 (Silifke aþýsý, Silifke), 33 N 24 gibi seleksiyon çeþitlerinde Bölge için ümit var bulunmuþtur.
Ayrýca, bölgemizde yetiþen yerli çeþitlerimizde mevcuttur. Bunlardan Nizip narý iri, tatlý ve kýrmýzý renkli olup ihraç çeþidimizdir.
3.2 Bahçe Tesisi

Bahçe yerinin tespiti, topraðýn nar yetiþtiriciliðine uygunluðuna bakýldýktan sonra tesviyesi yapýlmalý. Esas olarak toprak hazýrlýðý, yaz aylarýnda pulluk tabanýný kýrmak için dipkazan çekilir.

Sonra pullukla derin sürüm yapýlýr. Sonbaharda 40-60 cm derinlik ve çapta dikim çukurlarý açýlýr.
Üst topraða yanmýþ çiftlik gübresi karýþtýrýlarak çukurlar bu karýþýmla doldurulur, yabancý otlar temizlenir. Toprak dikime hazýrlanýr.
Narlarda dikim aralýklarý 2 m ile 6 m arasýnda deðiþmektedir. Ama kapama nar bahçelerinde en yaygýn olarak kullanýlan dikim aralýklarý 2.5 x 4 veya 3 x 4 m dir. Sýralar genellikle kuzey -güney doðrultusunda olmalýdýr. Böylece bahçenin havalanma ve güneþlenmesi daha iyi olacaktýr. Nar bahçesi, doðrudan çelikle yada köklü fidanlarla kurulabilir. Ancak, çeliklerin doðrudan bahçeye dikilmesi çeþitli bakým güçlükleri ve verim kayýplarýna yol açacaðýndan nar çeliklerinin bir fidanlýk parselinde köklendirilip bir yýl süreyle burada bakýmlarý saðlandýktan sonra boylama yapýlarak bahçeye dikilmeleri daha uygun olur.

3.3 Gübreleme
Narlarýn gübrelenmesi konusunda yapýlan araþtýrmada, organik gübrelerin geliþme, verim ve kaliteye çok önemli etkisi bulunmuþtur. Narlara verilecek çiftlik gübresi iyi yanmýþ olmalý ve dekara 2-3 ton sonbahar-kýþ aylarýnda bütün bahçeye kaplayacak þekilde verilmeli ve çapa ile topraða karýþtýrýlmalýdýr. Nar için yeþil gübreleme yapýlmasý da yararlý sonuçlar verir. Bunun için bakla, fið gibi bitkiler nar bahçesinin tamamýna ekilir. Ekimi yapýlan bitkilerin çiçeklenme dönemlerinde bahçe sürülerek topraða karýþýmý saðlanýr. Bu bitkilerin topraðý azotça zenginleþtirmesi bakýmýndan da yararlarý vardýr.

Azot nar için oldukça önemlidir. Sürgün geliþimi ve meyve büyümesi için azotlu gübre kullanýmý þarttýr. Ýlk yýllarda aðaç baþýna 50 - l00 gr saf azot (amonyum sülfat) olarak (250 - 500 gr) verilmesi yararlý sonuçlar vermektedir.

Organik gübrelerde olduðu gibi ticari gübrelerin uygulanmasýnda da topraðýn fiziksel ve kimyasal yapýsý aðacýn durumu iyi gözlenmeli, toprak ve yaprak analizi yaptýrdýktan sonra gübre uygulamasýnýn yapýlmasý en ideal durumdur.
3.4 Sulama
Nar genelde nemli ve serin toprak þartlarý istemektedir. Bu nedenle yaðýþlarýn yeterli olmadýðý her dönemde narlarda sulama þarttýr. Sulamanýn az ve sýk sýk yapýlmasý uygundur. Genel olarak þubat - mart aylarýnda odun gözlerinin sürmesinden eylül - ekim aylarýnda meyve oluþumuna kadar sürekli olarak toprak nemi saðlamak gerekmektedir.

Özellikle odun gözlerinin sürmesi çiçek tomurcuklarýnýn görülmesi tohum baðlamasý, meyve geliþimi olmak üzere 3 dönemde yeterli toprak nemi mutlaka saðlanmalýdýr. Bahçenin toprak yapýsýna göre belirli sulama aralýðý (7-10 gün) belirlenip bu aralýklarda sulama yapýlmalý ancak, yaz aylarýnda sulama sýklýðý ve miktarý artýrýlabilir.

3.5 Bakým
3.5.1 Toprak Ýþleme
Genç nar bahçelerinde ilk yýllar derin toprak iþleme aletleriyle iki yönlü sürüm yapýlýr. Daha sonraki yýllarda iþ geniþliði az dar olan bahçe traktörleriyle ve diskli týrmýk rotovatör, kazayaðý gibi topraðý yüzlek iþleyen aletlerle sürüm yapýlabilir. Aðaç dipleri gerekirse el aletleriyle çapalanabilir. Yabani ot kontrolünde istenirse ot öldürücü ilaçlarda kullanýlabilir.
3.5.2 Budama
Þekil budamasý ilk 2-3 yýl içinde aðaçlar verime yatmadan yapýlýr. Dikimden sonra dipten çýkan kuvvetli 3-4 sürgün ana gövde olarak seçilir ve tepeleri 50-60 cm kesilerek alçak taçlanmalarý saðlanýr. Ana gövdelerden çýkan birinci ve ikinci dallarda da 2.-3. yýllarda tepe alma yapýlarak taç teþkili tamamlanýr.
Verim Budamasý: Narlar genel olarak 2. ve 3. yýllardan itibaren meyve vermektedirler. Narlar verime yattýktan sonra meyve verecek dallarda uç alma yapýlmamalýdýr. Bu dönemde seçilen 3, 4 gövde dýþýnda çýkan dip sürgünlerin sürekli olarak temizlenmesi saðlanmalýdýr. Ayrýca taç kýsmýnda görülen obur dallar dipten kesilmeli taç teþkili için gerekirse uç alýnarak dallanmasý saðlanýr. Sýk taç meydana gelmiþ ise güneþlenme ve havalanmayý saðlamak için genel bir seyreltme yapýlmalýdýr. Bu iþlem yapýlýrken zayýf, kurumuþ, hastalýklý dallar öncelikle seçilmelidir.
3.6 Hastalýklarý, Zararlýlarý ve Mücadelesi

Narlarda görülen en önemli hastalýk bazý mantarlarýn meyvelerde çürümelere yol açmasýdýr. Buda bazý klasik kültürel iþlemler ile hastalýklar önemli ölçüde önlenmektedir.

3.7 Hasat Ambalajlama ve Depolanmasý
3.7.1 Hasat
Nar hasatý, çeþitlere ve bölgelere göre deðiþmekle birlikte genellikle aðustos sonunda baþlar kasým ortalarýna kadar devam eder. Nar uzun çiçeklenme dönemi nedeniyle olgunlaþmasý farklý zamanlarda olur. Bu yüzden nar hasadýnýn 2-3 defada yapýlmasý gerekir. Hasat sonbahar erken donlarýndan ve yaðýþlardan önce bitirilmeli ve meyveler üzerinde 1-2 mm uzunluðunda sap kalacak þekilde makasla yapýlmalýdýr. Özellikle hasat esnasýnda meyveleri yere düþürmekten ve darbelerden korunmasý meyve çürümesini önleyeceðinden dolayý kaliteyi arttýrýr. Ayrýca kasalara iki sýradan fazla meyve dizilmemelidir.
3.7.2 Ambalajlama
Narlarýn ambalajlanmasý pazarlama açýsýndan oldukça önemlidir. Meyvelerin seçimi, boylanmasý ve paketlenmesi pazar açýsýndan özellikle ihracatta önem arz etmektedir. Narlarýn seçme ve boylamasýnýn elle yapýlmasý daha uygun olup meyveler birbirine deðmeyecek þekilde paketlenmesine dikkat etmek gerekmektedir.
3.7.3 Depolama

Narlar meyve kabuðunun özel yapýsý dolayýsýyla çeþitli koþullarda 4 - 6 ay süreyle depolanabilmektedir.

Narlar depolanmaya çok uygun olduðundan ve kýþýn fiyatýnýn 2-3 kat arttýðýndan oldukça karlý, iyi bir yatýrýmdýr.
Narlarýn depolanmasýnda en emin ve en az kayýpla ulaþýlacak baþarý ek masraflara raðmen modern soðuk hava depolarýdýr. Sýcaklýk ve nisbi nemi ayarlanabilen bu depolarda 1-2 o C'de %85-90 nisbi nemle meyveler muhafaza edilebilirler.

[alikaygisiz]

Bu çalisma ile; antepfistigi kurutulmasinda, kurutma yöntemlerinin antepfistigi meyvesinin kalitesi üzerine etkileri belirlenerek en uygun kurutma yöntemi belirlenmeye çalisilmistir.

Meyveler kirmizi kabuklu ve kavlak olarak iki farkli sekilde kurutulmustur.

Her kurutma kombinasyonunda 2m² lik kurutma alani kullanilmistir. Her birimde 5’er kg. taze antepfistigi kurutulmustur.

Böylece, antepfistigi gibi yagli ve yüksek besin degerine sahip meyvelerde; mikrobiyolojik ve metabolik faaliyetlerin yönlendirilmesinde önemli bir etken olan ve mikroorganizma faaliyetleri için uygun ortam yaratan nemin; tüm bu olumsuz etkilerini en kisa sürede ve en rantabl sekilde nasil uzaklastirilabilecegi ve kalitede ne gibi degisimler olabilecegi belirlenmistir.

Sonuç olarak; antepfistigi meyvelerinin fiziksel ve kimyasal özelliklerini iyilestirici en uygun kurutma yönteminin belirlenmesinde öncelikle kurutulacak materyalin KK’lu veya Kavlak olarak kurutulmasinin etkili oldugu, kavlak kurutmanin daha uygun oldugu, özellikle fiziksel kalite özellikleri bakimindan önemli üstünlükler sagladigi belirlenmistir.

En uygun kurutma kombinasyonunun, kagit ve beton sergi yerinde gerçeklestigi, bu sergi yerlerinin PE tente ile kapatildiginda ise en uygun kurutma kombinasyonun olustugu belirlenmistir.

[alikaygisiz]

Kuru kosullarda standart antepfistigi çesitlerine anaç olarak kullanilabilen Pistacia türlerinden en uygun anacin belirlenmesi amaciyla; 1975-1996 yillari arasinda Antepfistigi Arastirma Enstitüsü arastirma bahçesinde yürütülen bu çalisma ile P.vera, P.khinjuk ve P.atlantica’nin üzerine asili çesitlerin vegetatif gelisme, generatif gelisme ve meyve kalite özellikleri üzerine etkileri arastirilmistir.1982, 1986 ve 1992 yillarinda olmak üzere bugüne kadar üç ara sonuç raporu verilmistir. Denemede kullanilan anaçlarin generatif gelisme, vegetatif gelisme ve meyve kalite özellikleri üzerine farkli etkileri oldugu belirlenmistir.

1975 yilinda tohum tavalarindan elde edilen P.khinjuk, P.atlantica ve P.vera anaçlarinda; anaç boylarinin %1 güven sinirinda farkli oldugu saptanmistir. Çögür boyu bakimindan tohum tavalarindaki çögür devresi hariç, üzerinde durulan türler arasinda istatistik olarak önemli bir fark saptanamamistir.

Toprak seviyesindeki gövde çapi 1975 ve 76 yillarinda saptanmis, sözkonusu özellik bakimindan yalniz tohum tavalarindaki devrede türler arasinda %1 güven sinirlari arasinda fark bulunmustur. 1976 yili degerleri arasinda ise farklilik bulunamamistir.

Yerden 15cm. yükseklikte gövde kalinligi ölçümleri 1975,76,77,78 yillarinda yapilmis olup, yalniz 1975 yilinda türler arasinda farklilik tesbit edilmistir.

Sürgün uzunlugu ölçümleri 1976,77,78 yillarinda yapilmis, tüm yillarda sözkonusu özellik bakimindan türler arasinda önemli bir istatistiksel farklilik belirlenememistir.

Son dönemde asi alti çevresi, asi üstü çevresi ve asi yeri çevresi gelisiminde, en iyi gelismeyi P.atlantica göstermistir. P.vera ise en zayif gelismeyi göstermistir. P. khinjuk bazi yillar bu iki grup arasinda yer alirken bazi yillar P. atlantica ile ayni grupta yer almistir.

Taç hacimlerinde en iyi gelismeyi P.atlantica ve P.khinjuk göstermistir. P.vera daha az bir gelisme göstermistir.

Üç anaç üzerine asili çesitlerin verimleri incelendiginde Siirt ve Ohadi çesitleri en iyi verimi vermislerdir. Bazi yillar Uzun çesidi de bu grupta yer almistir.

1990 ve 1991 yillarinda en fazla verim P.atlantica üzerine asili çesitlerden elde edilirken, 1992 yilindan itibaren tüm yillarda en fazla verim P.khinjuk üzerine asili çesetlerden elde edilmistir. En az verim P.vera üzerine asili çesitlerden elde edilmistir.

Antepfistiginin kalite özellikleri üzerine farkli anaçlarin etkileri farkli olmustur. 100gr.daki dane sayisi 1992 ve 1993 yillarinda en az P.atlantica üzerinde belirlenirken, 1994,95 ve 96 yillarinda en az dane miktari P.khinjuk üzerinde belirlenmistir. P. vera ise üçüncü sirada yer almistir. % randiman yönünden tüm yillarda P.vera ve P.khinjuk birinci grupta yer alirken, P.atlantica ikinci grupta yer almistir. En yüksek çitlama orani P. khinjuk üzerinden elde edilmis, bunu P.vera ve P.atlantica takip etmistir.

Toplam yag miktari bakimindan en yüksek ortalama yag miktari P.khinjuk üzerinden elde edilirken, P.vera ve P.atlantica bunu takip etmistir. Toplam protein miktari bakimindan anaçlar arasinda önemli bir farklilik belirlenememistir.

[alikaygisiz]

Deneme, Antepfistigi Arastirma Enstitüsünün Sazgin isletmesinde 1975-1996 yillarinda, kuru kosullarda yürütülmüstür. Deneme desenine uygun olarak Pistacia vera L. yozlari, 4x8 m, 6x8 m ve 8x8 m araliklarla dikilmislerdir. Asi kalinligina gelen Pistacia vera yozlari üzerine 1979-1980 yillarinda Siirt, Ohadi ve Uzun çesitleri ile tozlayici erkek tipler asilanmistir.

Asilamadan sonra çesitler verime yatincaya kadar yapilan ölçümlerde vegetatif gelisme degerleri yönünden yapilan ölçümlerde dikim araliklari arasinda farklilik çikmamistir.

Siirt ve Ohadi çesitleri dikim araliklarina bagli kalmadan Uzun çesidinden 3 yil daha erken meyve vermeye baslamistir. Toplam verim ve son üç yillik verim degerleri yönünden Siirt çesidi Ohadi ve Uzun çesidinden daha verimli bulunmustur. Bütün çesitler agaç basina verim yönünden 8x8 m dikim araliginda, dekara verim yönünden 4x8 m dikim araliginda daha fazla verim vermislerdir.

Denemede 8x8 m dikim araligindaki agaçlarda taç gelisimi diger dikim araliklarina göre daha fazla bulunmustur. Gövde çevresi yönünden 8x8 m dikim araligi, Çesitlerden ise Uzun ve Siirt Çesitleri Ohadi çesidine göre daha fazla gelisme göstermislerdir.

Kalite degerlerinden 100 tane agirligi ve çitlama orani yönünden yapilan degerlendirmelerde dikim araliklarina bagli kalmadan Siirt ve Ohadi çesitleri Uzun çesidine göre daha iyi deger vermislerdir. Dikim araliklari çesitlerin kalite degerlerini önemli oranda etkilememisdir.

[alikaygisiz]

Bu proje, Pistacia vera L., Pistacia khinjuk Stocks ve Pistacia atlantica Desf anaçlarinda, fidan dönemi asilamalarinda basariyi artirmak için en uygun asi yöntemi ve asi zamanini belirlemek amaci ile 1992-1996 yillarinda Gaziantep kosullarinda uygulanmistir. Asilamalarda bütün anaç türlerinde ve asi yöntemlerinde Siirt çesidinin asi kalemleri kullanilmistir. Asi yöntemlerinden ‘’Yongali‘’, ‘’T’’, ‘’Ters T’’ göz asilari ve ‘’Boru’’ asisi yapilmistir. Asi yöntemleri ilkbahar, haziran ve erken sonbahar olmak üzere 3 dönemde yapilmistir.

Anaçlar arasinda en iyi asi tutumu P. vera anaci üzerinde olmus, asi yöntemleri bakimindan; erken sonbahar döneminde yapilan ‘’Yongali’’ göz asisi, haziran döneminde ise ‘’Ters T’’ ve ‘’T ‘’ sürgün göz asilari en iyi sonuçlari vermistir. Asi sonrasi fidan gelisimi yönünden yapilan degerlendirmelerde; asi yöntemleri arasinda belirli bir farklilik ortaya çikmazken, anaçlardan P. atlantica en iyi gelismeyi göstermis, en zayif gelisme P. vera üzerine asili fidanlarda olmus, P. khinjuk iki türün arasinda yer almistir.

Asi tutma oraninda ve asi sonrasi fidan gelisiminde anaç türleri ve asi yöntemleri birbirine bagli kalmadan kendi özelliklerine göre etkilerini göstermislerdir. Asi yöntemleri ile anaç türleri arasinda interaksiyon bulunmamistir.