Çevremizdeki insanlara þöyle bi baktýðýmýzda, küçüðünden büyüðüne, yaþlýsýndan gencine, erkeðinden diþisine ‘neredeyse’ lakabý olmayan kiþi de yokmuþ, dersiniz.
Lakap, kiþinin ikinci adý gibidir. Lakap takmak bir kiþiyi beceri ve yeteneklerinden, tavýr ve davranýþlarýndan ve de eksiklik ve fazlalýklarýndan ötürü bir iki kelime ile tariflendirmektir. Lakaplar kiþilikler bazýnda bir zorunluluk gibidir. Ýster tarihi kiþiliðe sahip kahramanlarýmýz ile keþif ve icatlarda bulunmuþ kiþilerimiz olsun, ister sanatçý, ister edebiyatçý, ister sporcu kiþilerimiz olsun, çoktan da çoðunun ibretlik ve övgü yüklü lakaplarý vardýr. Örnek verecek olursak; Mustafa Kemal Atatürk’’ün onlarca lakabý vardýr; Baþbuð, Baþkumandan, Mareþal, Büyük Önder, Ulusal Kahraman gibi… Hz. Muhammet’in lakabý ise Muhammetü’l-Emin’dir. Ýskender, Büyük Ýskender olmuþtur… 2. Mehmet, Fatih Sultan Mehmet; 1. Selim, Yavuz Sultan Selim; 1. Süleyman, Kanuni Sultan Süleyman; Timuçin, Cengiz Han olmuþtur, lakaplarýyla.
Lakap, kiþinin nüfus cüzdanýndaki resmi adýnýn haricinde O’nu en iyi tanýyanlar tarafýndan konulan ikinci bir addýr. Bir kiþiye, bir aileye veya bir sülaleye ‘kendi ad ve soyadlarý haricinde’ çakýþan ve benzer ad ve soyadlarýnýn karýþmamasý için hariçten takýlan adlardýr, lakaplar… Adlarý ya da soyadlarý ve de meslekleri ayný olan kiþilerin tanýmýný ve tarifini doðru yapmak için konurlar ki; a-) Ýþ türleri ve mesleklerinden… b-) Fizyo-biyolojik ‘bariz’ özelliklerinden… c-) Huylarýndan, tavýrlarýndan esinlenilerek konulan adlardýr ki, bu sayede lakap takýlan kiþi doðru bir þekilde betimlenmiþ ve tarif edilmiþ olur. Kiþilerin fiziksel özelliklerine istinaden konulan ve toplum genelince kabul gören lakaplarý bulan kiþiler gerçekten iyi birer gözlemci ve tasvircilerdir… Ki, lakap taktýklarý kiþilerin eksiklik ve noksanlýklarýný ya da fazlalýklarýný görüp, onlarý bir ya da iki kelime ile herkese tanýtacak ve hatýrlatacak takma adlarý, yani lakaplarý koyan zeki insanlardýr.
Kiþiye özgü lakaplarýn çoðu bir þekil, bir özellik, bir durum belirtisi olarak övgü de içerir, alaya alma da… Yergi de içerir, aþaðýlama da… Komik de olur, yüz kýzartýcý da…
Lakap geleneði, gerek ilçemizde / þehrimizde, gerek çevremizde, gerek bölgemizde, gerek ülkemiz satýnda yaygýn bir þekilde kullanýlan tanýtýmsal uygulamadýr… Ki, sýnýrlý ve de çok kullanýlan adlardan ötürü de lakap takma ve kullanma zorunluluðu oluþmuþtur da diyebiliriz.
Düþününüz!
1950’lerin Nizip’inde en çok kullanýlan erkek adlarý; Ahmet, Mehmet, Hasan, Hüseyin, Osman, Ömer, Ali, Mustafa, Ýbrahim, Halil, Kemal, Hanifi, Davut, Ýsa, Musa, Abdullah, Zeki, Süleyman, Bilal, Habeþ aðýrlýklý isimlerdi… Ki bu adlarýn %20’si Ahmet ile Mehmet, %15’i Ömer ile Osman, %10’u Halil ile Ýbrahim, % 8’i Mustafa ile Süleyman, %5’i Abdullah, Bilal ve Habeþ, %42 ise diðerleri. En çok kullanýlan kadýn/kýz adlarýnýn yüzdesi ise %20 Ayþe ile Fatma, %17 Hatice ile Zeynep, %15 Emine ile Hayriye, % 10 Zübeyde ile Halise %7 Melike ile Elif, %31 ise diðer kadýn/kýz isimleri.
Þimdi, bu kadar çok kullanýlan, örneðin 100 kiþiden 10 kiþi ayný adý kullanýyorsa; Ahmet ya da Mehmet dediðinizde hangi Ahmet’i ya da hangi Mehmet’i çaðýrmýþ ya da tariflemiþ oluyorsunuz; Bir Ahmet’i mi, 10 Ahmet’i birden mi? Öyle ise “lakap takmak bir zorunluluktur”, diyebilir miyiz? Tariflendirme icabý ben evet derim. Ama kiþiyi aþaðýlayýcý, küçük düþürücü ve de hakaret içerikli lakaplarý asla tasvip etmem. Ve þu kadarýný söyleyebilirim ki, Nizip’te eþek þakasý türünden azdan da az onur kýrýcý, aileyi ya da kiþiyi küçük düþürücü lakaplar yok denecek kadar azdýr.
“LAKAP” DEYÝP GEÇEMEYÝZ!
Lakaplarý çeþitlendirecek olursak:
1- Soyundan sopundan lakaplanmak. Dedesinden, Babasýndan devir almak…
2- Mesleki ile lakaplanmak…
3- Fiziksel özellikleri ile lakaplanmak… Boyu posu gibi…
4- Huyu husu ile lakaplanmak. Tavýr ve davranýþ bazlý…
5- Eþya (alet edevat), bitki ve hayvan adlarýyla lakaplanmak…
6- Yiðitlik, kahramanlýk payeleriyle lakaplanmak… Diyebiliriz.

NÝZÝP’E ÖZGÜ LAKAP ÖRNEKLEMELERÝ:

1-) Soylu soplu lakaplar:
Hacý Ahmet Aða’nýn çocuklarý, torunlarý…
Ýzzet Efendi’nin çocuklarý, torunlarý…
Acem Hýdýr’ýn çocuklarý, torunlarý…
Hacý Sadýk Hocanýn çocuklarý, torunlarý…
Hacý Ahmet Hüseyin’in çocuklarý, torunlarý…
Hacý Ýsmail Aða’nýn çocuklarý, torunlarý…
Sülo Süleyman’ýn ve Sülo Ali’nin çocuklarý, torunlarý…
Pekmez Habeþ’in çocuklarý, torunlarý…
Ýbrahim Kiya’nýn çocuklarý, torunlarý…
Pamuk Mamed’in çocuklarý, torunlarý…
Kalaycý Halil’in çocuklarý, torunlarý…
Arnavut Hakký’nýn çocuklarý, torunlarý…
Necip Mahmut’un çocuklarý, torunlarý…
Ali Rýza Muallimi’nin çocuklarý, torunlarý…
Ekmekçi Salih’in çocuklarý, torunlarý…
Gibi, atadan / dededen çocuklara ve torunlara geçen isim ve soy kökenli örnek lakaplardýr.

2-) Meslek içerikli Lakaplar:
Ýþ, kiþinin aynasýdýr
Ki, iþin kalitesini belirtir…
Ceyran Kesen Mamet, Necip Mahmut, Sarraf Mahmut, Müezzin Zeki, Ýzzet Fadil, Sümerbank Ahmet, Hasýrcý Teyfýk, Camcý Mithat, Attar Ali, Terzi Mahmut, Çilingir Ömer, Yapýcý Mamet Ali Usta, Tahir Baba, Helvacý Murat, Marangoz kekeç Hilmi, Tenekeci Ökkeþ, Çulha Habeþ, Saraç Kemal, Sucu Sadri, Foto Ahmet, Tüccar Pamuk Mehmet Cengiz, Fotoðrafçý Hakký, Yumurtacý Hakký, Yemenici Bekir, Ayakkabýcý Bayram, Kahkeci Burhan, Tatlýcý Müftah, Tandýrcý Sâleh, Leblebici Salih, Çulhacý Mamet, Külekçi Mustafa, Mecnun Mustafa, Kör Bey, Hacý Ahmet Seyit, Sabri Hasan, Hamamcý Abbas, Berber Müftah, Semerci Mamet, Mico Kemal, Buz Bilal, Þekerci Ali, Gömlekçi Orhan, Ýðneci Ahmet, Diþçi Celal, Diþçi Hasan, Haphap Mazlum, Derviþ Mamet, Mulla Mamet, Mulla Ahmet, Mulla Mustafa, Kara Doktor, Hoca Fevzi, Aða Halil, Terzi Halil Ýmamoðlu, Þerbetçi Faik, Plakçý Ýlhan, Attar Abit, Sinemacý Kamil, Film Kamil, Kolacý Hasan, Cambaz Hayri, Kasým Ahmet, Gýrnatacý sabrý, Simsar Hasan, Çulhacý Hasan, Tahsildar Mamet, Zerdegümlü Mamet, Candarma Mustafa, Candarma Mamet, Asker Mamet, Gazi Mamet, Morrey Mustafa, Pelavan Heyri, Çökelek Ahmet, Ali Rýza Muallimi, Abdurrahman Muallimi, Banyo Sadin, Taplama Halil, Lokantacý Kürt Mustafa, Radyocu Muammer, Þapkacý Müslim Babacan, Sabuncu Karadayý, Ekmekçi Mamet, Fýrýncý Mamet, Demirci Mamet, Hýzarcý Yusuf, Hýzarcý Ahmet, Pompacý Güllü Ahmet, Pompacý Sabri Atalay, Berber Mýndýk, Çulcu Habeþ, Muhasebeci Mömet, Amerikan Mamet, Kösele Mamet, Tamirci Sakar Sadin, Küçük Mamet, Hancý Sadin, Hancý Tayfur, Sütçü Hösün, Devlüpçü Mamet, Gazozcu Ýsmail, Kasap Hâkim, Attar Muhittin, Kestaneci Haci, Evliya Ahmet, Sabuncu Nihat, Yaprak Hasan, Terzi Süleyman…

3-) Eþya (alet / edevat), ayrýksýlýk ve yiðitlik içerikli lakaplar:
Kuku Metin, Hançerli Hösün, Kamalý mamet, Kamalý Reþat, kýyýk Ali, Ustura Mesut, Þilte Habeþ, Mýhým Tahir, Efe Tahir, Efe Mýndýk, Secaat Abdulla, Jilet Abdulla, Kel Kamil, Yiðit Mamet, Fýrtýna Ýbrahim, Osuruk Habeþ, Kaypak Ali, Kara Adil, Benli Coþkun, Rahvan Bekir, Ýpsiz Haci, Çarkacý Hacý, Palta Ahmet, Hörço Teyfýk, Ustura Mesut, Cumakerey Cahit, Nalbant Edip, Höppük Halaf, Ýbrik Mustafa, Kýççey Ahmet, Güdük Yusup, Kom Hösün, Sacey Davut, Paþa Abdi, Tüfekçi Ali, Sýrýk Ali, Þalvarlý Mamet, Kýyýk Ali, Bahro Ali, Kaymakam Mamet, Sacey Davut, Hallavey Bilal, Çapan Ýbrahim, Þükran Mamet.

4-) Bitki içerikli lakaplar:
Söbelek Osman, Bahdeniz Mamet, Dolma Bekir, Domatos Ahmet, Naneci Hasan, Nohut hasan, Pürpürüm Ahmet, Kendirci Tevfik, Nar dibi Mamet, Meyancý Ahmet, Eþki Reþit, Kepeksiz mamet, Kamiþ Mamet, Kestaneci Haci, Yaprak Hasan, Çökelek Ahmet, Manav Durdu, Þeftali Mamet, Armut Nuri, Naneci Habeþ, Karpuz Osman, Tere Ahmet, Pekmez Süleyman, Mercimek Mamet, Tohum Kamil, Balcan Mamet, Kavak Ali…

5-) Hayvan içerikli Lakaplar:
Keçi Habeþ, Öküz Ahmet, Domuz Abit, Ýt Ali, Yýlan Hanifi, Dana Hasan, Dana Seyit, Kuþçu Bekir, Kurbaða Mamet, Çellonun Eþeði, Eþek Haci, Ayý Mahmut, Tazý Hasan, Tosbaða Kadir, Deve Ahmet, Serçe Yusup, Kaþak Kadir, Kadana Bilal, Horoz Mamet, Beygir Hösün, Kuþcu Ali, Geyik Ali, Výzvýz Mamet, Arý Mamet, Tavþan kadir, Tazý Ömer, Yýlan Mahmut, Karayýlan, Çakal Mustafa, Sýçan Habeþ, Burunsuz Osman, Manda Bekir, Kuzudiþli Cemil, Kýrlangýç Hösün…




6-) Fizyo Biyolojik ve ruhsal içerikli Lakaplar:
Çolak Haci, Topal Haci, Potuk Mamet, Kulaksýz Hasan, Uzun Ömer, Kýsa Ömer, Kel Ömer, Kel Þakir, Kör Kemal, Kör Hanifi, Kör Ali, Kör Ahmet, Týhna Halil, Kambur Mahmut, Hotaz mamet, Þaþý mamet, Karakaþ Mamet, Köse Ahmet, Bodur mamet,
Hýrnik Bekir, Hýrnik Arif, Hýrra Ahmet, Hafýz Ýmam, Kör Ýmam, Çopur Davut, Hasta Mamet, Parmaksýz Ekrem, Sakat Sadin, Köse Ahmet, Çolak Kemal, Deli mesut, Memilli, Parmaksýz Ali, Çapaklý mamet, Þaþý Osman, Calba Kulak Ömer, Burunsuz Osman, Þilte Bekir, Abuzer Mamet, Aþey Kadir, Kom Kemal, Kýllý mamet,
Sakallý Hacý, Kývýrcýk Ömer, Sütü bozuk Hasan, Güdük Yussup, Gözü Büyük Mamet, Çapaklý Cuma, Silik Ahmet, Kel Fahri, Kel Ýsmet, Aptal Hanifi, Altý Parmak Cemil, Dede Ahmet, Hýrnik Arif, Lopçu Ahmet, Beleþ Ahmet, Gamsýz Mamet, Siyasi Ahmet, Kör Cemil, Þeytan Sadýk…

7-) Etnik Lakaplar:
Arnavut Hakký, Bulgar eþref, Gâvur Murat, Acem Hýdýr, Çerkez Ýbrahim, Çerkes Kemal, Tatar Mustafa, Arap Yahya, Kürt Mustafa, Avþar Ali, Baðdatlý Mustafa, Yapýcý Halepli Ahmet, Alaman Ali, Ýngiliz Mamet, Fellah Kemal…

8-) Meslekli, mesleksiz kadýn lakaplarý:
Ebe Lütfiyesi, Cücükçü Haccesi, Çýkýkçý Haccesi, Falcý Sitti Bacý, Nakýþçý Feride, Terzi Aysel, Bohçacý Aþþo, Bahçeci Zekiye Bacý, Terzi Fatma, Ýsonun Aþþesi, Kahraman Kadriyesi, Döne Bacý, Zennup Bacý, Adile Bacý, Halise Bacý, Emmun Bacý, Kuru Kadriye, Kuru Emine…

9-) Kocalarýnýn adý ile anýlan kadýn lakaplarý:
Sülo Fatmasý, Pamuk Fatmasý, Kalaycý Fatmasý, Acem Fatmasý, Baðdatlýnýn
Ayseli, Zekonun Zekiye’si, Külekçinin Aþþesi, Haci Bekir’in Eminesi, Ýçiriðin Nuriyesi, Dananýn Haccesi, Köþe Haccesi, Kâmilin Fatmasý…

10-) Sporcu Lakaplarý:
Patpat Necip, Hacanoz Halil, Saraç kemal, Mahcur Mahmut, Zerde Mamet, Hacý Kýrýk, Berra Orhan; Küçük Hösün, Ustura Mesut, Koçýk Ahmet, Hýlfey Hösün, Dede Yýlmaz, Kaleci Tayfur, Sarý Ali, Pele Kemal, Ýðneci Ahmet, Yekta Sönmez, Günok Ahmet, Turþu Ýsmail, Saso kazým, Hurubeþ Müslüm…

11-) Soyadlarý lakap gibi söylenenler:
Ýsmail Nizipli, Tevfik Kendirci, Ali Avcý, Ýsmail Parmaksýz, Mehmet Gezer, Ali Þahin, Bekir Kuþcu, Nuri Kuzudiþli, Durdu Dörtbudak, Musa Dertli, Sadin Atik, Ýlhan Özcan, Mustafa Kahraman, Mehmet Aslan, Mustafa Koç, Mustafa Ezici, Musa Gümüþ, Mehmet Sarý, Mehmet Kýrlangýç, Bekir Uçar, Müftah Ekmekçi, Hüseyin Çilkýz, Hasan Katarcý, Süleyman Karalar, Bekir Taþ, Bekir Uçar, Habeþ Böler, Hamam Bozar, Nuri Çiçektaþ, Mehmet Kurt, Ahmet Kýsa, Kasým Duyar, Ahmet Küpeli ve yüzlerce lakap gibi soyadý taþýyan insanýmýz vardýr Nizip’te.

Sýrf Niziplilere özgü olan bu lakaplar, Lakap Sahibi Niziplilerin binde biri kadardýr. Nizipliler, olgun ve hoþgörü sahibi insanlardýr. Kendilerine takýlan olumsuz lakaplarý dahi hoþ karþýlar ve rencide olmazlar. Örneðin, eþeðin ve itin çok yararlý hayvanlar olduklarýný bilirler ve sahiplenirler ve de “Yiðit Lakabý Ýle Anýlýr” derler. Özcesi, Nizip’te Lakabý, ikinci ve hatta üçüncü adý olmayan kiþi yok, denecek kadar azdýr. Benim Lakabým yoktur, diyenin de lakabý soyadýndadýr.