Fidan Yetiþtirme Ve Gübreleme

[Mustafa KANAL]

fidan yetiþtirme ve gübreleme
FÝDAN YETÝÞTÝRME VE AÞILAMA TEKNÝÐÝ

GÝRÝÞ

Meyvecilik, tarýmýn uzun zaman alan bir dalýdýr. Meyveciliðin temelini oluþturan fidan önemli bir yer tutar. Bu yüzden, iyi bir meyve yetiþtiriciliði için iyi fidan gereklidir. Ýsmine doðru, virüsten ari, kaliteli fidanlarla tesis edilecek olan meyve bahçeleri karlý yetiþtiricilik için ilk adýmdýr. Bunun için sertifikalý fidan üretimine öncelik vermek gerekmektedir. Sertifikalý fidan üretimi ile üretilen fidanlarýn pazarlanmasýnda da birçok kolaylýklar bulunmaktadýr. Ülkemizde her yýl 38 milyon civarýnda meyve fidaný üretilmektedir. Bu miktarýn 5 milyon kadarý kamu kurum ve kuruluþlarý, kalan 33 milyon fidan ise özel kiþi ve kuruluþlar tarafýndan üretilmektedir.

Ülkemizde fidan yetiþtirme sistemleri, ilgili tüm üretim faaliyetlerinin bir bütün olduðu þekilde uygulanmaktadýr. Yani bir fidanlýkta tohumdan aþýlý fidan elde edilmesine kadar tüm faaliyetler yapýlmaktadýr. Bazý durumlarda ise sadece çöðür üretimi gibi özel üretim yapan ihtisaslaþmýþ iþletmeler de mevcuttur.

SERTÝFÝKALI FÝDAN

Sertifikalý fidan kullanmanýn önemi

Modern ve karlý bir meyveciliðin temeli fidancýlýktýr. Fidan seçiminden dikim tekniðine kadar gösterilecek titizlik karlý bir yetiþtiricilik için þarttýr. Yetiþtirici bahçesinde kullanýlacak fidaný, anacýný ve kaleminin menþeini bilmesi, bu bahçeye uygulayacaðý bakýmla da yakýndan ilgilidir. Bu bakýmdan sertifikalý fidan kullanýmý büyük bir önem arz etmektedir..

Fidan sertifikasyonu

Ülkemizde fidan sertifikasyonu ve sertifikalý fidan üretimi ile ilgili esaslar 5 Ocak 1997 tarih ve 22868 sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanan 8ÜFidanlarýn Sertifikasyonuna ait Genel Esaslar Tebliði8221; ne göre uygulanmaktadýr.

Buna göre sertifikalý meyve, asma çeþit damýzlýðý, anaç damýzlýðý, fidan üretim materyali ve fidan üretici belgesi verilecek fidancýlarda aranan þartlar bu yönetmeliðin 20. Maddesinde þöyle belirtilmiþtir:

8226; Yetiþtirici çeþit-anaç damýzlýðý veya fidaný üretimi için yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalýdýr,

8226; Yetiþtirici yeterli alet ve ekipmana ve araziye sahip olmalý veya uzun süre kiraladýðýný belgelemelidir.

Bu þartlarý taþýyanlar bulunduklarý yerin Bakanlýk Ýl Müdürlüklerine müracaat edip fidan üretici belgesi alýp, üretime baþladýktan sonra da gerekli iþlemleri yerine getirirler.

Yine bu yönetmeliðe göre, fidanlarýn 8ÜSERTÝFÝKALI8Ü sertifikasý verilebilmesi için o fidana ait çeþit damýzlýðý ve anaç damýzlýðý fidan üretim materyalinin de 8ÜSERTÝFÝKALI8Ü sertifikasýna haiz olmasý gereklidir.

Fidan seçiminde dikkat edilecek hususlar:

8226; Seçilecek fidanýn sertifikalý olup olmadýðýna dikkat edilmeli, bu yüzden mutlaka üzerinde etiket olan fidanlar tercih edilmelidir.

8226; Kökleri açýkta kalmýþ, kazýk kökleri yaralanmýþ, fidanlar alýnmamalýdýr.

8226; Saçak köklerin iyi geliþmiþ olmasýna dikkat edilmelidir.

8226; Gözleri uyanmaya baþlamýþ, fidanlar alýnmamalýdýr.

8226; Aþýrý ince ve aþýrý kalýn gövdeli fidanlarýn toprakta tutumu güç olacaðýndan, bu tür fidanlar tercih edilmemelidir.

8226; Fidan alýnýrken aþý yerine çok dikkat etmek gerekir. Mutlaka anaç ile kalemin kaynaþma yerini görmemiz ve aþýlý olduðuna ikna olmamýz gerekir.

8226; Alacaðýmýz fidanýn kökünde ur, gövdesinde kabuklu bit ve benzeri hastalýk ve zararlýlar olmamalýdýr.

Bu bölümde meyve fidan yetiþtiriciliðinde yaygýn olarak kullanýlan üretim teknikleri hakkýnda yeni tekniklerin de eklenmesiyle pratikte uygulanmasý önerilen bilgilere deðinilecektir.

FÝDANLIK YERÝNÝN SEÇÝMÝ

Fidanlýk, fidan talebinin yüksek olduðu, yani meyveciliðe uygun olan yerlerde kurulmalýdýr.

Fidanlýk yeri için rüzgarlardan korunmuþ mevkii seçilmelidir.

Sulama suyu yeterli ve sulamaya uygun olmalýdýr. Toprak hafif süzek ve fidan yetiþtiriciliðine uygun yapýda olmalýdýr. Fidan üretilecek arazi hafif meyilli ve drenajý uygun olmalýdýr.

Taban suyu problemi olmamalýdýr. Ýlkbahar geç ve sonbahar erken donlarý aþý ve sürgünleri etkileyecek þiddette olmamalýdýr.

Fidan üretiminde kullanýlacak her türlü materyal ve iþgücü temini için ulaþým kolay olmalýdýr.

Fidanlýk topraðý her türlü hastalýk ve zararlýlar bakýmýndan temiz olmalýdýr. Bunun için üretim öncesi toprak hastalýk ve zararlýlar bakýmýndan tahlil edilmelidir.

Fidanlýk planlamasý ve parselasyonu yapýlmalýdýr.

FÝDANLIK YERÝNÝN HAZIRLANMASI VE PARSELASYONU

Fidanlýk yeri seçiminden sonra, seçilen yerin daha önceden deðerlendiriliþ þekline baðlý olarak uygun bir þekilde sürülür. Yine gerekli ise tesviye iþlemleri yapýlýr. Toprak analiz sonuçlarýna göre gereken bitki besin maddeleri verilir. Ana sulama ve drenaj sistemlerinin alt yapýsý planlanýr ve uygulanýr.



Þekil 1. Fidanlýk yerinin hazýrlýðý

Tüm bu iþlemler tamamlandýktan sonra fidanlýk parselasyonuna geçilir. Bir fidan parselasyonunda aþýlý fidan parseli, tohum tavalarý, çöðür þaþýrtma parseli, çöðür parseli gibi belirli aralýklarla yer deðiþtiren parseller yanýnda daha uzun sürelerde yer deðiþtiren klon anaç damýzlýðý, çöðür anaç damýzlýk parselleri bulunur. Yumuþak çekirdekli meyveler çeþit damýzlýðý, sert çekirdekli meyveler çeþit damýzlýðý bulunur.

Basit bir fidan parselasyonu
Bunun yanýnda fidanlýk kurulacak yerin planlamasý yapýlýrken iþletme binasý, evler, yemekhane, yollar, gübrelik, makine parký, fidan hendekleme ve satýþ yeri gibi tesislerin ihtiyaca cevap verebilecek büyüklükte olmasý gerekmektedir.

FÝDANLIKLARDA MÜNAVEBE (BÝTKÝ ROTASYONU)

Fidan sökülen yere ayný cins fidan dikmek uygun deðildir. Genel olarak elma, armut, ayva gibi yumuþak çekirdekli meyveler ve erik, kayýsý, kiraz ve þeftali gibi sert çekirdekli meyveler ayný parsele münavebeli olarak dikilebilir. Fidan sökülen yere yonca, fið, korunga gibi yem bitkisi ekmek hem topraðýn dinlenmesini saðlar ve hem de topraðý azot bakýmýndan zenginleþtirir.

[Mustafa KANAL]

FÝDAN ÜRETÝM YÖNTEMLERÝ
Tohumla Üretim (Anaçlarýn Yetiþtirilmesi)
Modern meyvecilikte meyve tohumlarý ya yabani aðaçlarýn tohumlarýndan elde edilen çöðürler ya da seçilmiþ klon anaçlarýnýn üzerine aþýlanarak yetiþtirilir. Bu amaçla anaç damýzlýklarýnýn bulunmasý gerekmektedir.


Þekil 2. Tohum ekimi


a) Tohum tavalarýnýn hazýrlanmasý: Yabani aðaçlarýn tohumlarýndan elde edilen çöðürler 80 cm eninde ve 5 m boyunda tohum tavalarýnda yetiþtirilirler. Tohum tavalarý;
8226; Dekara 4-5 ton yanmýþ çiftlik gübresi ile gübrelenir

8226; Gübrenin topraða karýþtýrýlmasý için sürülür,

8226; Diskaro, týrmýk, freze gibi Ýkileme aletleri ile düzeltilir,

8226; Çýkýþ öncesi yabancý otlara karþý ilaçlama yapýlýr,

8226; Tohum tavalarýna ilaçlamadan yaklaþýk 15-20 gün sonra ekim yapýlýr.

8226; Hazýrlanan tohum tavalarýnýn kendi kalýnlýklarýnýn 2 katý kadar derinliðe sýravari ekim yapýlýr.

b) Çöðürlerin aþý parseline aktarýlmalarý:
Hendekleme yerlerinde sulanan çöðürler ilkbaharda aþý parseline þaþýrtýlýr. Ayný çeþitler ayný büyüklük ve kalýnlýkta olan çöðürler beraber dikilir. Böylelikle parseldeki çöðürler ayný zamanda aþýya gelirler. Bu da yetiþtiricilik açýsýndan kolaylýk saðlar. Çöðürlerin dikim aralýklarý sýra üzeri 25 - 35cm; sýra arasý ise 80 - 100 cm olmalýdýr. Çöðürlere dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir.
c) Çöðürlere aþý parselinde uygulanan iþlemler: Can suyundan sonra sulamalardan ve aþýrý yaðýþlardan sonra oluþacak olan kaymak tabakasýný kýrmak için çapalama yapmak gereklidir. Bu iþlem, hem kaymak tabakasýnýn kýrýlmasýný saðlayacak hem de oluþmuþ olan yabancý otlarýn ortadan kaldýrýlmasýný saðlayacaktýr. Ýki çapa bir su yerine geçer sözü fidancýlýkta daha fazla hissedilebilir.

8226; Çöðürlerde kýrmýzý örümcek, yaprak biti, külleme, göz kurtlarý gibi hastalýk ve zararlýlarla mücadele yapmak gerekecektir.

8226; Aþý parselinde bitkileri, biran evvel aþý kalýnlýðýna getirmek için sulama büyük önem arz eder. Sulamayý aksatmamak ve bitkiyi su stresine sokmamak gerekmektedir Bunun yanýnda aþýrý sulamanýn kök çürüklüklerine yol açacaðýný unutmamak gerekir.

8226; Gübreleme fidancýlýk için önemli bir konudur. Özellikle azotlu gübrelerle çöðürlerin daha hýzlý geliþmesi teþvik edilmiþ olacak ve çöðürlerin aþý kalýnlýðýna gelmesi daha da hýzlanacaktýr. Gübreleme hem sulama suyuyla hem de çöðürlerin d***** toprak yapýsýna göre Azotlu gübrelerle dekara 15-18 kg hesabýyla gübreleme yapýlmalýdýr. Çöðürler bölge þartlarýna göre yaz aylarýnda durgun T göz aþýsý yapýlmalýdýr. Eðer çöðürlere sürgün göz aþýsý geç yapýlacak olursa göz sürüp fazla geliþmeden kýþa girer ve kýþ soðuklarýndan etkilenebilir. Bu yüzden kýþý sert geçen yerlerde durgun T göz aþýsý yapýlmalýdýr.

d) Fidanlara aþý parselinde uygulanan iþlemler: Aþýlama döneminden sonra bitkiye sulama, çapalama, mücadele gibi iþlemler yapýlýr. Fidanlýklarda aþý yapmadan önce çöðürler 3-4 gün öncesi bolca sulanmalýdýr. Bu çöðürün aþý için iyi kabuk vermesini saðlar. Yine kalem alacaðýmýz bitkilerde bir hafta öncesi bolca sulanmalýdýr. Bu da kalemin iyi kabuk (göz) vermesini saðlayacaktýr. Aþýlama iþlemi bittikten sonra sulama, çapalama ve mücadele iþlemlerine devam edilmelidir. Yalnýz unutulmamalýdýr ki aþý parsellerinde salma sulama birinci tercih olmalýdýr. Yaðmurlama sulamalardan mümkün mertebe kaçýnýlmalýdýr. Kýþ sonunda veya erken ilkbaharda aþý yerinin hemen üzerinden ters istikamette meyilli olarak çöðür kýsmý kesilir ve aþý baðý çözülür veya aþý býçaðý ile kesilir. Bitkilerde faaliyet baþlayýnca gözler patlar ve sürmeye baþlar. Bu sürmeyle beraber çöðür üzerinde de filizler çýkmaya baþlar. Bu filizleri kopartýp atmak gerekir.

Bu arada aþýlý fidanýn daha iyi geliþebilmesi için sulama, çapalama ve mücadele iþlemlerine devam edilmesi gerekmektedir. Sonbaharda fidanlar yaprak dökünce yerlerinden sökülür. Fidan söküm döneminde topraðýn tavlý olmasý gerekmektedir. Bu hem fidanýn kolay sökülmesini hem de köklerin zedelenmeden çýkmasýný saðlar. Sökülen fidanlar kök ve tuvalet budamasý yapýldýktan sonra tür, çeþit ve boylarýna göre etiketlenip hendeklenir. Hendekleme yerinin kumsal olmasý hem fidan nakli hem de üretici için kolaylýk saðlar.

Aþý ile Üretim
Aþýlama nedir?
Aþýlama iki bitki parçasýný bir bitkiymiþ gibi kaynaþarak ve büyümelerine devam edecek þekilde birleþtirme tekniðidir.

Yeni bitkinin üst kýsmýný meydana getirecek olan kýsmýna kalem, kökünü meydana getirecek alt kýsmýna anaç denir.

Aþýlamanýn amaçlarý nelerdir?
8226; Ýsmine doðru fidan üretimi

8226; Diðer yollarla çoðaltýlamayan çeþitlerin ortadan kalkmasýna engel olmak

8226; Erken meyveye yatmayý saðlamak

8226; Bazý anaçlarýn özelliklerinden yararlanmak (Örneðin bodur anaçlar, farklý toprak tiplerine uygun anaçlar)

8226; Çeþit deðiþtirmek

8226; Aðacýn zarar gören kýsýmlarýnýn tamiri

8226; Virüs testi

Aþý çeþitleri nelerdir ?
Göz aþýlarý ve kalem aþýlarý olmak üzere ikiye ayrýlýr.

I. Göz aþýsý
Küçük bir kabuk parçasý ile bunun üzerinde tek bir göz ile yapýlan aþýlara göz aþýsý denir. Yongalý göz aþýsýnda, kabuk parçasýnýn altýnda odun dokusu bulunur.

Göz aþýsý ne zaman yapýlýr?
8226; Sonbahar göz aþýsý (Durgun göz aþýsý)
8226; Ýlkbahar göz aþýsý (Erken sürgün aþýsý)

8226; Haziran göz aþýsý (Geç sürgün aþýsý)

Göz Aþýsý Metotlarý
a) T göz aþýsý: 6 mm ile 2.5 cm arasýndaki çapa sahip anaçlara büyüme devresinde uygulanýr. Aþý topraktan 5-25 cm yükseklikte yapýlýr. Anaç T þeklinde kesilir. Göz ise kalkan þeklinde odunlu ve odunsuz olarak kesilir ve anaçta açýlan T içerisine yerleþtirilir. Aþý yeri rafya ile hava almayacak þekilde baðlanýr. Aþý baðý 15-20 gün sonra kesilir.
b) Ters T aþýsý: Yaðmurlu bölgelerde yaðmur sularýnýn açýlan T içerisine girmemesi ve enfeksiyon oluþmamasý için ters T aþý metodu uygulanabilir.

[Mustafa KANAL]

Yama göz aþýsý: Dikdörtgen biçimindeki bir kabuk parçasýnýn anaçtan kesilip çýkarýlmasý (üzerinde bir göz bulunan) ve kalem üzerinde ayný büyüklükte bir kabuk parçasýnýn çýkartýlýp yerine anaçtan kesilen ve bir göz ihtiva eden parçanýn anaç üzerine yerleþtirilmesi þeklinde olur. Genellikle T göz aþýsýnýn baþarýsýz olduðu tür ve çeþitlerde uygulanýr. Bu aþýda baþarýlý olmak için, gece ve gündüz ýsý farkýnýn az olduðu dönemler seçilmelidir. Aþý çabuk yapýlýp, çabuk baðlanmalýdýr.

d) Flüt göz aþýsý: Yama göz aþýsýna benzer. Farký, çýkartýlan kabuk parçasýnýn gövdeyi hemen tamamen saracak þekilde büyük olmasýdýr.

e) Yongalý göz aþýsý: Bu aþý metodu ilkbaharda büyüme baþlamadan önce veya yaz aylarýnda su noksanlýðý veya baþka bir sebeple büyümenin durduðu hallerde kabuðun odundan kolayca ayrýlmadýðý zamanlarda yapýlýr. En önemli nokta, anaçta açýlan T'ye yongalý gözün çok iyi yerleþtirilmesi ve çok iyi baðlanmasýdýr.

II. Kalem Aþýlarý
Taze kesilmiþ anaçla, taze kesilmiþ kalemin kambiyum bölgelerinin üst üste gelecek þekilde sýkýca temas ettirilerek, anaçla kalem arasýnda bir baðlantý kurularak yeni bir bitki meydana getirilmesidir. Bu tür aþýlara kalem aþýlarý denir.

Kalem Aþýsý Metotlarý

a) Yarma aþý : Küçük aðaçlarýn gövdelerinde veya büyük aðaçlarýn ana dallarýnda çeþit deðiþtirmeye uygun olan bir aþý tekniðidir.


Þekil 4. Yarma aþýnýn yapýlýþý


b) Kakma aþý: Yarma aþýnýn yerine kullanýlabilir. Kakma aþý çeþit deðiþtirmelerde özellikle 7.5-10 cm veya daha kalýn çaplý dallarýn aþýlanmalarýnda kullanýþlýdýrlar. Genellikle her ana dala 3 kalem aþýlanýr.

c) Dilcikli aþý: Bu aþýnýn yapýlabilmesi için anaç ve kalem ayný kalýnlýkta olmalýdýr. 0.6-1.2 cm çapýndaki anaçlarýn aþýlanmasýnda uygulanmasý kolaydýr. Gereken þekilde yapýldýðý takdirde, baþarý oraný çok yüksektir. Çabuk kaynar ve kuvvetli bir birleþme meydana getirir.

d) Kenar aþý: Kalemin kendinden kalýn anacýn yan kýsmýna yerleþtirilmesi þeklinde yapýlýr.

Aþý macunlarý: Kalem aþýlarýnýn yapýlmasýndan sonra aþý bölgesi aþý baðý ile baðlandýktan sonra aþý macunu ile kapatýlmalýdýr. En fazla kullanýmý olan aþý macunlarý iki çeþittir. Bunun yanýnda ticari olarak üretilip satýlan kaliteli macunlar bulunmaktadýr.

Aþý Macunlarý:

8226; Aþý bölgesini kapatarak su kaybýný önler

8226; Aþý bölgesinin dýþ etkenlerden zarar görmesini engeller.

Sýcak macunlar:

Kullanýlan materyal:

8226; Zift 500 gr

8226; Balmumu 500 gr

8226; Ýçyaðý (eritilip süzülmüþ) 300 gr

8226; Elenmiþ ince odun külü 125 gr

8226; Balýk tutkalý 42 gr

Hazýrlanýþý: Zift ile balmumu ufak parçalara ayrýlýp bir kap içersinde ve alevsiz ateþ üzerinde ýsýtýlarak eritilir. Diðer bir kapta içyaðý yine ateþ üzerinde eritilir ve sonra zift ile balmumu eriðine katýlýr. Bunlarýn üzerine ince elenmiþ odun külü dökülüp iyice karýþtýrýlarak ýsýtýlmaya devam edilir. Kaplara dökülür. Macun soðuyunca katýlaþýr. Kullanýlacaðý zaman yumuþamasý için ýsýtýlmasý gerekir. Ancak, macunu çok sýcak olarak kullanýlmamasýna dikkat edilmelidir.

Soðuk macunlar: Soðuk macunlar, hazýrlandýktan sonra ýsýtýlmaya gerek kalmadan yumuþaklýðýnýn koruyan macun çeþididir.

Kullanýlan materyal:

8226; Ham reçine (çam sakýzý) 2 kg

8226; Bezir yaðý 20 gr

8226; Balmumu 100 gr

8226; Mavi ispirto 300 gr

Hazýrlanýþý: Çam sakýzý ateþte eritilir, buna bezir yaðý ve balmumu katýlýr. Ýyice karýþtýrýlýp eritildikten sonra ateþten indirilerek soðumasý beklenir. Sonra yavaþ yavaþ karýþtýrýlarak ispirto ilave edilir.

DALDIRMA ÝLE ÜRETÝM

Göz ve kalem aþýlarýndan sonra fidan üretiminde kullanýlan diðer bir metot da daldýrma yoluyla üretimdir.

Daldýrma: Ana bitki ile baðlantýsý kesilmemiþ bir gövde parçasý üzerinde köklerin oluþmasýdýr. Köklenen gövde sonradan ana bitkiden, kendi kökleri üzerinde büyüyen yeni bir bitki elde etmek için ayrýlýr. Daldýrmada kök oluþumu için iyi bir toprak nemine, iyi havalanmaya ve köklenme bölgesinde orta bir sýcaklýða ihtiyaç vardýr. Daldýrmanýn önde gelen üstünlüðü, bitkilerin bu metotla köklendirilmesinde baþarýlý olunmasýdýr. Çelikle kolayca çoðalmayan birçok klonlar, bitkilerin kendi kökleri üzerinde büyümesine imkan veren daldýrma metodu sayesinde köklendirilebilmektedir. Ancak daldýrmada belirli sayýdaki anaçtan elde edilecek bitki sayýsý, çelikle göz veya kalemden elde edilecek bitki sayýsýndan azdýr.

Bazý durumlarda daldýrma ile yetiþtirilen bir bitki, çelikle yetiþtirilen bir bitkiye oranla daha kýsa zamanda belli bir büyüklüðe ulaþmaktadýr.

*