Eski Ýstanbul bu filmlerde kaldý
Ýstanbul elli yýl öncesine göre çok farklý. Her yerin yol olduðu, apartmanlarýn olur olmadýk yerlerde boy gösterdiði, gökdelenleri bol bir þehir var karþýmýzda.

Cinnet getiren, her gün trafikte çile çekilen kalabalýk bir kâbus bazýsýna göre. Peki, Yahya Kemal'lerin, Ahmet Haþim'lerin yaþadýðý Ýstanbul nerede? Bu sorunun cevabý "Yeþilçam filmlerinde." olabilir mi?
Yýl 1966, yer Ýstanbul; bildiðimiz Ýstanbul. Sultanîyegâh makamýnda bir þarký ile baþlýyor film: 'Al sazýný sen sevdiceðim þen hevesinle...' Ýstanbullu Haþmet Ýbriktaroðlu konuþuyor Boðaziçi'ne bakarak: "Aah, güzel Ýstanbul! Nasýl da bozulmamýþ o bin yýllýk güzelliðin! Ey câným Boðaziçi, bir zamanlar dedelerimiz de hislenmiþ güzelliðinin karþýsýnda..." Sabah saatlerinde iþleri diðer yakada olanlar vapura biniyor Haþmet gibi. Arkada güzelim Boðaz manzarasý. Saraylar, camiler, köþkler, Boðaziçi'ne has bahçeler...


Bir Ýstanbul masalý
Zaman ilerledi ve Ýstanbul artýk elli yýl öncesine göre çok farklý bir hale büründü. Her yerin yol olduðu, apartmanlarýn olur olmadýk yerlerde boy gösterdiði, gökdelenleri bol bir þehir var artýk karþýmýzda. Cinnet geçiren, her gün trafikte çile çekilen kalabalýk bir kâbus bazýsýna göre. Peki, Yahya Kemal'lerin, Ahmet Haþim'lerin yaþadýðý Ýstanbul nerede?
Bir tek Yeþilçam filmlerinde kaldý þehrin o masum ve naif halleri. Hal böyle olunca biz de filmlerdeki eski Ýstanbul sahnelerinin peþine düþtük. Belki böylece bir yarayý da deþmiþ olduk. Konusunu ve kalitesini bir kenara koyarsak birçok filmin fonunda Ýstanbul o kadar güzel iþlenmiþ, öyle güzel görüntülenmiþ ki!.. Bunlardan biri yukarýda bir sahnesini anlattýðýmýz Ah Güzel Ýstanbul filmi. Memduh Ün'ün yönetmenliðini yaptýðý 1966 tarihli filmde Sadri Alýþýk, Sultanahmet'te seyyar fotoðrafçýlýk yapan Haþmet Ýbriktaroðlu rolünde. Artist olma hayalleriyle Ýstanbul'a gelen genç ve þaþkýn Ayþe'ye âþýk olan Haþmet'in karþýsýnda ise Ayla Algan var. Ve arkada Ayasofya, Sultanahmet, Sirkeci ve uzaklardan Galata manzarasý. Boðaz'da geçen vapur çekimlerinde ise Rumelihisarý bugün olduðu gibi göz kamaþtýrýyor. Sultanahmet'te eski kýþlarý görmek isteyenlerin Ah Güzel Ýstanbul'un son kýsmýna bakmasý kâfi. Beyaz örtüsüyle bir baþka Ýstanbul masalýný daha güzel kim anlatabilir ki?

Apartman düþtü mahallemize
Ýstanbul'un eski hallerini kaydeden bir baþka film ise yine Memduh Ün'ün 1961 tarihli Avare Mustafa'sý. Ýstanbul'da çekilmesine raðmen denizin çok fazla görüntülenmediði bu filmde Ýstanbul'un kenar mahalleleri yer alýyor. Eski Ýstanbul mahallelerinin yanýnda Mustafa ile zengin kýz Hülya'nýn düðünleri ise Taksim Belediye Salonu'nda yapýlýyor. Fatma Girik ve Ayhan Iþýk'ýn rol aldýðý, film bir dönemin mahalle kültürünü göstermesi bakýmýndan önemli sayýlabilir. Filmde tek tük araba geçen yollar ise þehrin artýk görülemeyecek hallerinden.

Her filmde baþka Ýstanbul
Hüzünlü bir aþk hikâyesinin anlatýldýðý ve arkada Ýstanbul'un çok farklý hallerini izleyiciye sunan Vesikalý Yarim de bu baþlýkta es geçilmemesi gereken filmlerden. Ýzzet Günay ve Türkan Þoray'ýn rol aldýðý filmde Halil, Kocamustafapaþa'da yaþayan bostancýdýr. Filmde þehrin eðlence hayatý her zaman olduðu gibi Beyoðlu'dur ve Halil'in macerasý Þen Saz Gazinosu'nda Sabiha ile tanýþmasý ile baþlar. Filmin arka fonundaki Ýstanbul manzaralarý Vesikalý Yarim'i görülmeye deðer yapýtlardan biri yapýyor.
Eðer Sirkeci ve Haliç'in 1959'daki halini görmek isterseniz Lütfi Akad'ýn Yalnýzlar Rýhtýmý'ný bir daha dikkatle izlemeniz gerekir. Çolpan Ýlhan ve Sadri Alýþýk'ýn rol aldýðý filmde Sirkeci'nin ara sokaklarý ve parkeli yollarý, Otel Pozan Palas ve Lozan Palas gibi oteller dönemin Ýstanbul'undan günümüze bir hatýra olarak kalmýþ. Haliç'in siyah beyaz hali de görülmeye deðer.

Gurbet diyarý olunca þehir
Ýstanbul gurbet demektir biraz da. Yenilmesi gereken bir zorluktur insanlarýn gözünde. Bir dönem her gelenin ona þah olmak gibi bir ideali de vardýr. Halit Refið'in Kemal Tahir'in ayný adlý romanýndan 1964'te sinemaya uyarladýðý Gurbet Kuþlarý hem bu gerçeði hem de Ýstanbul'un farklý mekânlarýný beyazperdeye en baþarýlý þekilde yansýtan filmlerden. Cüneyt Arkýn'ýn ilk filmi olan Gurbet Kuþlarý'nda Haydarpaþa Tren Ýstasyonu, Anadolu'dan göçün bir sembolü gibi yer alýr. Maraþlý aile Haydarpaþa'nýn ardýndan vapurla karþýya geçer. Filmin farklý yerlerinde kadraja giren Þehir Tiyatrosu Sahnesi, Taksim Meydaný, Haliç'in farklý açýdan görüntüleri, henüz yol çalýþmasý devam eden sahilyolu ve Cihangir dikkatli izleyicilerin gözünden kaçmayacaktýr. Refið, hikâyesini anlatýrken Ýstanbul'un güzelliklerini seyirciye aktarmadan geçememiþ.

Deðiþmez iki Ýstanbullu: Tren ve deniz
1960'lý yýllarýn filmlerine bakýldýðýnda þehirde bir inþaat hali vardýr. Ýstanbul'un imar düzeni de fark ettirmeden filmlere girmiþ. 1963 tarihli Metin Erksan filmi Acý Hayat, bu filmlerden bir tanesi. Evlenmek için ev arayan iki âþýðýn apartman ve gecekondu mahallelerini gezdiði sahne Ýstanbul'un dönüþümünün baþlangýcý gibi. Acý Hayat'ta Mehmet, Kasýmpaþa'da bir tersane iþçisidir. Doðal olarak Haliç farklý þekillerde filme yansýmýþ. Acý Hayat'ta bir baþka Ýstanbul'un bilindik mekâný ise Sirkeci Ýstasyonu ve tren yoludur. Gülhane Parký da filmde kullanýlan diðer mekânlardan.

Þantiye imiþ câným Ýstanbul
Ýstanbul'da devam eden imar çalýþmalarýnýn gösterildiði bir film daha var sinemamýzda; Ertem Göreç'in Otobüs Yolcularý. 101 numaralý Yeþiltepe-Beyazýt hattýnýn þoförü Kemal'le üniversite öðrencisi genç kýzýn aþkýnýn yaþandýðý filmde Galata Köprüsü, Beyazýt Meydaný ve iki âþýðýn bir araya geldiði Haliç tebessüm eder izleyenlere. 1961 yýlýnýn filminde Ýstanbul Üniversitesi de ana dekorlardan biri olarak yer alýr. Otobüsün yolda ilerlediði sahnelerde Unkapaný ve Su Kemeri dikkatli seyircilerin fark edeceði yerlerden. Göreç bu filmde hem bir þehir panoramasýný hem de yeni baþlayan inþaat üçkaðýtlarýný gözler önüne serer.
Eski Ýstanbul'u görebileceðiniz filmlerin hepsini bir haberle aktarmak çok da mümkün deðil. Erdoðan Tokatlý'nýn Son Kuþlar'ýnda arabalý vapur sahnelerini de aktarsak, Memduh Ün'ün Ayþecik filmindeki mahalle görüntülerini de söylesek haberi bitiremeyiz. Artýk Ýstanbul eski Ýstanbul deðil. Ýmar çalýþmalarý, göçle beraber artan yapýlar þehri çok deðiþtirse de eski Ýstanbul bugün hâlâ Yeþilçam'ýn siyah beyaz filmlerinde bir þekilde karþýmýza çýkýyor. Filmi izlerken teknik detaylara, konuya ve kaliteye takýlmadan arka planý görebilenler için eski Ýstanbul'un türlü halleri tarihî bir vesika gibi hâlâ orada.

Eski Ýstanbul'un en iyi 10 hali

Mevzu hem Yeþilçam hem de Ýstanbul olunca Selim Ýleri'ye danýþmadan geçemedik. Ýstanbul'un eski hallerini görebileceðimiz en iyi on Türk filmini sorduk Ýleri'ye; o da sað olsun en iyi Ýstanbul sahnelerinin yer aldýðý on filmin listesini yaptý bizlere:
1- Atýf Yýlmaz- Ah Güzel Ýstanbul
2- Memduh Ün- Avare Mustafa
3- Halit Refið- Gurbet Kuþlarý
4- Lütfi Ö. Akad- Yalnýzlar Rýhtýmý
5- Metin Erksan- Acý Hayat
6- Erdoðan Tokatlý- Son Kuþlar
7- Osman Seden- Namus Uðruna
8- Ertem Göreç- Otobüs Yolcularý
9- Nevzat Pesen- Ýkimize Bir Dünya
10- Memduh Ün- Ayþecik
***
Üç Arkadaþ 1958
***
Sonbahar Yapraklarý 1961
***
Gençlik Rüzgârý 1964