Nizip ve nizipli aðzýyla deyimler

[felsefefe]

Bu yazýyý Eylül 2000 tarihli Nizip.com dan aldým
Bakalým kim hatýrlayacak


NÝZÝP VE NÝZÝPLÝ AÐZIYLA DEYÝMLER
Av. Müslüm AVKAN
Karpuzatan Dergisi
Bundan 40 yýl kadar önce bir Nizip Sabahý,güneþ kuþluk vakti Daþbaþ Daðýndan görünürken bir çok evde günün taþkalasý baþlamýþtý. Fadik Bacý ahýrdan çýkardýðý geçilerini nahýra götürmek için arýk kenarýndan elinde akkezesi nahýr meydanýnýn yolunu tuttu.Memik Dayý sabah namazý için hayat kapýsýnýn zýrzasýný açýp ayaðýnda haphapý elinde tüsbahý camiye giderken Haddüç Bacýda oðlu Hösün'ü teze ekmek almasý için zabýðýn ucundaki Fellah Abitin fýrýnýna gönderdi.Hösün elinde çýkýnýyla gelirken arkasýndan iki tane pissik tebelleþ oldu. Pissikleri kovalamak için yerden bir havara daþý fýrlattý. Pissikler komþu evin süllümünden süðüðüne oradanda çörtene týrmandýlar.Bu arada Haddüç bacý piharinden aldýðý hazvelin üstünde maþ çorbasý piþirirken tehmalminden de pendir,temetos,pirpirim, bakdeniz, bekmez çýkarýp yerdeki savana ve tempire koymuþtu. Çirtikli sahanlarýnda birer çömçe maþ çorbasý içen çocuklar sonradan pirpirim dürümü yaptýlar.Savandaki urvalarý hayir aðacýnýn altýna döken Haddüç bacýya serçe ve zevzir kuþlarý zývýldaþarak teþekkür ettiler.Horantayý iþe gönderen Haddüç bacý piharindekidon kazanýnda asbab yýkamaya baþladý,çocuklarýn tumanlarýný, köyneklerini,mahleflerini küllü suda kaynatýp tokkaþladý ve çivitledi kirli sularý belladen arýða akýttý.Evde kalan küçük Ali'nin ayaðýndaki hayde bartýþa takýlýnca Ali kafasýný taðanýn yanýndaki hampara taþa çarptý ve duluðu þiþti. Aðlayan Ali geçen kahgecinin sesini duyunca aðlamasýný kesti künçülü ve þekerli kahge isteyen Aliye anasý zambýrlanarak küncülü kahge aldý. Ortanca oðlun da cercere binmeye gönderdi.Oðlu da ille it naresine bineceðim diye výzýrdadý.Övey oðlunu da has ve darý almaya gönderdi. Çevre köylerden gelen köylüler de gün ýþýrken mallarýný eþek ve mahralara veya at arabarýyla Hal'e,avrasaya ve masmanaya taþýmaya baþlamýþlardý, acýkanlar uzun çarþýda noðut dürümü ve cartlak kebabý yiyip býyan þerbetiyle serinliyorlardý.Tahtani mahallesin- deki Abdo dayýnýn oðlu Hökkeþe bir zembil temetos ve biber þetili verip dikmesi için culluðun pýnarýnýn yanýndaki bahçeye gönderdi. Kendisi de eþþeðin zikkesini çekip çulunu vurdu,mahralarý çattý.Daheresini,býhçýsýný,ölbesini,telisin, haralýný mahranýn bir gözüne,diðerini de
serpenelerini yerleþtirip Balgýz yolundaki hayatýn yanýndaki baða gitti. Basdýk,dilme ve bekmez için dýmýþký kesti bir tiyekte hönüsü üzümüde yemek için kesip mahralara yerleþtirdi. Abdo dayýnýn avradý Emmin bacý da þire yapmak için komþu Zeyno bacýdan küþümlenerek halle ve tiþtini istedi. Hedik yapan Zeyno bacý hedik almasý için Emmin bacýya kasem içirdi.bir lengeride uþaklarýna götürdü.Bir gün önce aldýðý iteði de geri verdi.Elinde hedik lengerisi olan Emmin bacý karþý zabýktan gelen izar giymiþ; iki avrat gördü, yaklaþtýkalrýnda; "bee kele anam Sitti bacý sensin hardan geliysin?bee ele anam yanýndaki de Cücükçü Hacce deðil mi? " diye sordu.Baþkarasýný yukarýdan kaldýran kaldýran Cücükçü Hecce "beni
tanýmadýn mý kele anam " diye lafa karýþtý, Fevkani mahallesinde kel Ali damda loð loðlarken süyükten sýyýþmýþ, hayada düþmüþ,onun omuzunu yerine koydum,korkuluðunu tuttum,afat içirdim karýn aðrýsý için cadi hapý verdim diye haneðe devam etti.Yanlarýnda azemefeyme geçerken killani ve meþefa çýkýnýný yan evin bartýþýna koyup cora karýþtý.Emmin bacý öðleye balcan kebabý, çiðköfte ve söörme yapacaðýný söylediði zaman Sitti bacý da herifinin þiþbörek,malhýtalý köfte ve ve mumbar istediðini söyledi.
Yanlarýndaki Þýho Emminin bahçesindeki miþmiþ,tut ve hayir aðacýndaki serçeler cývýldaþýp arýk kenarýndaki bük üzümlerine konuyorlardý. Bu arada bir tosbaða ile elöpen bükün duldasýnda ilerleyip kayboldular. Komþunun oðlu küçük Vakkas elinde söbeleði masmananýn kuþ taðasýndaki zevzir ve güvercinlere fýrlattý. Milahmet Camisinde müezzin Kadirin öðlen ezanýný duyduklarýnda,Sitti bacý "geç kaldýk kele anam bizim herif býtýracak hemen gidek" dedi. Emmin bacýyý kesafet basmýþ sürekli esniyordu. "Bee kele anam benimde devlüpten gelmiþ döðmem var,sofuda dövicem.Kenneam halleden alýp teste koyacaktým" dedi.Akþam yapacaðý þiveydiz yemeði için zahfur istedi. Gelecek sene bir maþara fazla ekeceðini söyledi.Hepsi geç kalacaðýz diye hýzlý adýmlarla evlerinin yolunu tuttular. Karkamýþ yolundaki buðdaylarýný cercere veren Hasan Dayý dönþte bir eþþek yükü ortutla gelirken Birecik yolundaki ammisi oðlu Ýrbaama rastladý. "Haaradan geliysin yoorum irbaam? Gel bize gidek biraz hanek edek" dedi. Ýrbaam da potuðum göleðinin yanýndaki tarlasýný telbis edip has ve darý ekip zibillediðini söyledi. Þimdi eve gidip oðlu Hökkeþ ile torunu Vakkasý kara doktora götüreceðini Vakkasýn idnaresinden dönüp pöçünü batýrdýðýný, Hökkeþin de elindeki boþ araðý kannesini kýrýp elini cýncýk kestiðini söyledi. Hasan dayýda" Aboov yoorum Ýrbaam size nazar deðmiþ bize gelde bizim arvat onlara üzerlik yoksa
kurþun döksün" dedi. Beraberce Ýrbaamýn evine gitmek için zabýðýn içinde kayboldular.

[sakalli0727]

ben nizip comu ilk bu yazyla kesfetmistim... gogleya GIRGIR olsun diye bi nizipli arkadasla HÖSÜN yazdik bu yazi cikti...sonrada nizip comu bulmus oldum...sene 2004 falandir galiba.nik almayi alisana kadar da iki sene gecti ))

[M.KÜÇÜK]

Hepsi güzel fakat iki þey dikkatimi çekti. Birincisi Nizipte güneþ daþbaþtan doðmaz Birecik tarafýndan doðar daþbaþa doðru batar.Ýkincisi maltýkalý köfteyi Nizip kullanmaz, maltýkalý köfte sanýrým bizim mecmekli köfte.

[müslüm akpek]

Bende bazý kelimeleri anlamadým , ya ben unuttum yada bu kelimeler gerçek NÝZÝP haneði deðil.

[devecioglu]

valla.bazý.hanekleri.bende.anlamadým.ben.doðma.büyüme.nizipliyim

[felsefefe]

Damdýra ne demek sizce

[felsefefe]

Irýþvan oðlu diyor ki:
- Bu çocuðu bana kim getirirse ona bir dünyalýk veririm, diyor. Çocuðu da bir kimse Antep'ten götüremiyorlar. Onun bunun danasýný güderek on, on iki yaþýna deðiyor. Bakýyor ki oraya biraz aptallar konmuþ. Damdýra çalanlarýný görüyor. Varýp onlarýn içine karýþýyor. Onlardan damdýra alýyor. Týn mýn damdýra çalmayý öðreniyor. Orada bir kýz ünleniyor, Küpeli hatun namýnda. Her görmesine bir tülü deve veriyorlar kýzýn. Boran diyor ki:
- Ben giderim þu kýza, hem görürüm, kendi elden bir deve alýyor, ben de kendinden bir bahþiþ alýrým, diyor. Giderken bir kahveye varýyor. Kimi deveyi vermiþ kýzýn yanýndan çýkmýþ, kimi de kýzý deve ile görmeye gelmiþler. Kahvede bunun lafý ile günleri geçiyor. Boran kahveye dýkýlýþýn, kahveci bunun yakasýndan tuttu.
- Bura senin yerin deðil, diye, geri kovdu. Baktý ki Boranýn elinde bir damdýra var. Efendiler, bu adamýn damdýrasý varmýþ. Aþýklýðý varýsa getirin türkü söyledin, dedi.
O adamlar da geri baðýrdýlar, sandalye gösterdiler, bir kahve söylediler.
- De bakayým çocuk, þu damdýraný çal, dediler.
Boran damdýrasýna düzen verdi. Biraz çaldýktan sonra:
- Türkü de çaðýr, dediler.
- Türkü çaðýrýrým amma; belki kerpiç ayaklarým da durduðum yerde beni döðersiniz.
Orada bulunan adamlarýn birisi dedi ki:
- Beðendiðin kadar çal. Seni kim döðecek olursa onun belasýný ben veririm. Darýlan kuþaðýný gevþetsin, dedi.
Aldý bakayým Boran ne dedi:

[felsefefe]

damdýra
Tambura
Türkiye Türkçesi Aðýzlarý Sözlüðü
damdýra
Telli bir çalgý, tambura
Türkiye Türkçesi Aðýzlarý Sözlüðü

[felsefefe]

'Arayan soran var mý' diye sorduðumda, altý ay kadar önce Kültür ve Turizm Bakanlýðý'ndan ve TRT INT'ten ayný günde geldiklerini, kendisinin bir 'damdýra'sýnýn [=tambura] bulunduðunu, bakanlýðýn bu geleneðin Osmaniye'de öðretilmesi için tahsisat ayýrýp Osmaniye Halk Eðitim Müdürlüðü'ne talimat verdiðini, müdürün ise, gönüllü, istekli talebe ve yer bulamadýðý için bu vazifeyi yerine getirmediðini, esasen damdýrayý 'Tespi Farsaðý'nda yaþlý bir âþýktan 30 yýl kadar önce satýn almak istediðini, adamýn 'parayla satmam ama sen bir çal hele' dediðini, damdýranýn hakkýný vereceðini anlayýnca âþýðýn damdýrayý kendisine iki oðlak parasýna sattýðýný anlattý. "O zamanlar iki oðlak 15 lira idi. Sonra ben sazýn yapýldýðý Türkoðlu'nun köyüne gittim. Saz ustasý sazý baþka birinden almýþ. Bir daha ayný damdýradan bulamadým. Üç tellidir; perdelerinin ikisi hâlen keçi baðýrsaðýndan. Meðer bizim damdýra hiç bilinmezmiþ. Bu ad hiç iþitilmemiþ. Âzerbaycan'a kadar araþtýrmýþlar da orada da 'damdýra' sözünü bulmuþlar. Benim kötü damdýrayý ölçtüler biçtiler, fotoðraflarýný çekip gittiler…'' diye devam etti.

Ertesi gün Atalan köyündeki -hâlen yaþayan- 'Çöllo' lâkaplý Âþýk Mehmet Öztürk'ü aramak üzere gittik. Hastaymýþ. Bulamadýk. Yaþý, 80'in üzerindeymiþ. Hastaneye kaldýrmýþlar. Bir çýnar daha devrilmek üzere!.. Sonra, iyileþmeye baþlayýnca, ne biliyorsa kaydetmek üzere program yaptýk.

Aydýn-Didim'e döndükten sonra Çöllo'yu takip ettik. Hikâye anlatacak kadar iyileþince anlatabildiði Esma Han ve Kamberoðlu hikâyelerini kaydettik. Derleme yaptýðýmýz âþýklarýn bazýlarýna hatýrý sayýlýr 'yevmiyeler' ödüyordum. Bir sonraki yaz köye tekrar uðradýðýmda, beni Çöllo'ya yönlendiren þahýsla karþýlaþtýk. "Âþýk senden bir þeyler umuyor abi" deyince hemen evine gittik. Sevineceðini zannettiðimiz bir miktar da para býrakarak ayrýldýk. Bir kaç ay sonra da vefatýný öðrendik. Allah rahmetini ondan esirgemesin!..

Köyde bu durumu öðrendiðimiz Yusuf'a, yörede baþka 'âþýk' olup olmadýðýný sordum. Yazlamazlý köyünde Âþýk Mustafa Çabuk, Dümbürdek'te ise baþka birinin olduðunu öðrendik. Rahmetli Ali Kirik'in kasetinin ise komþularýnda bulunduðunu söyleyerek, bulmak üzere bir çocuk görevlendirdi. Çocuk birincisinde yanlýþ kaset getirdi ama ikincisinde muhteviyatýný bilmediðim bir kaset getirdi. Bu arada az ilerde demirci ustasý Ömer'de de kaset bulunacaðýný söyledi. Gittim, meðer Ömer Usta, Âþýk Kirik Ali'nin oðlu imiþ. Yakýndan ilgilendi. Evinden çoðu babasýna ait beþ adet kasetinin çalýndýðýný, eðer ertesi gün gelebilirsek üç kaset daha hazýr edeceðini söyledi. Ayrýldýk.

http://kanalkultur.com/de/content/view/1090/35/

[felsefefe]

Ütük Abdullah’ýn hanýmý, evinin önündeki gapýsalýðý olmayan, siyeci çökmüþ çitillikte ateþ yakmýþ, kazanda çömçe çevirirken, etrafýnda dolaþan tavuklarý ‘’Kiþe þiþealasýcalar!’’ diye kovalýyor. Babam addüzün önünde, katýrýn kürtününün gusgununu düzeltip golanýný berkitiyor. Dahresini beline yerleþtirip her zamanki gibi Deðirmen’in yoluna koyuluyor. Üstü baþý açýk, tumaný düþük, iki yaþýndaki yalbýrdak bir çocuk, Gocakiyanýn evinin önünden aþaðýya giden dereye inmiþ, hiniðini çeke çeke yere çövdürüyor.

Ellerinde hengilleriyle birkaç kýz, gülüþerek Ulupýnar’dan sudan geliyor, yokuþun baþýnda Civanali Emminin dükkanýnýn önünde soluklanýyorlar. En küçük olanýndan, yaþlý bir garý su istiyor. Oturduðu yerde hengili baþýna dikip, suyu duncukarak içiyor ardýndan da kýzlara; ‘’Gýzým, gýz gýsmýsý acýk aar baþlý olur. Beyle köyün ortasýnda fingir fingir gülünerek gedilmez’’ diyor, kýzlarýn suratý bir batman oluyor. Çil Memmet Emmi, evinin duvarýnýn dibinde ellerini bastonunun üstüne dayamýþ, dua mýrýldanýyor. Çarþýdan hafif bir damdýra sesi geliyor.

Hoppov Muhammet ile Niyazi Çýtlýk, Gocakiyanýn evinin hemen önünde, mahallenin çocuklarýný baþlarýna toplamýþ dâme oynuyorlar. Herkes dâmesine, fark edilsin diye bellilik koymuþ. Býldýrdan kalma bastýk çukasýna, kesmesine oynuyorlar. Niyazi Çýtlýk damesini hýzla fýncýtarak, diðerinin dâmesini kýrýyor. Niyazi yanaz yanaz gülünce rakibi kýzýyor:

-Galaklanma olum galaklanma! Þimdi seni malamat edersem görürsün.
http://www.tumgazeteler.com/?a=2912284

[felsefefe]

'Arayan soran var mý' diye sorduðumda, altý ay kadar önce Kültür ve Turizm Bakanlýðý'ndan ve TRT INT'ten ayný günde geldiklerini, kendisinin bir 'damdýra'sýnýn [=tambura] bulunduðunu, bakanlýðýn bu geleneðin Osmaniye'de öðretilmesi için tahsisat ayýrýp Osmaniye Halk Eðitim Müdürlüðü'ne talimat verdiðini, müdürün ise, gönüllü, istekli talebe ve yer bulamadýðý için bu vazifeyi yerine getirmediðini, esasen damdýrayý 'Tespi Farsaðý'nda yaþlý bir âþýktan 30 yýl kadar önce satýn almak istediðini, adamýn 'parayla satmam ama sen bir çal hele' dediðini, damdýranýn hakkýný vereceðini anlayýnca âþýðýn damdýrayý kendisine iki oðlak parasýna sattýðýný anlattý. "O zamanlar iki oðlak 15 lira idi. Sonra ben sazýn yapýldýðý Türkoðlu'nun köyüne gittim. Saz ustasý sazý baþka birinden almýþ. Bir daha ayný damdýradan bulamadým. Üç tellidir; perdelerinin ikisi hâlen keçi baðýrsaðýndan. Meðer bizim damdýra hiç bilinmezmiþ. Bu ad hiç iþitilmemiþ. Âzerbaycan'a kadar araþtýrmýþlar da orada da 'damdýra' sözünü bulmuþlar. Benim kötü damdýrayý ölçtüler biçtiler, fotoðraflarýný çekip gittiler…'' diye devam etti.

Ertesi gün Atalan köyündeki -hâlen yaþayan- 'Çöllo' lâkaplý Âþýk Mehmet Öztürk'ü aramak üzere gittik. Hastaymýþ. Bulamadýk. Yaþý, 80'in üzerindeymiþ. Hastaneye kaldýrmýþlar. Bir çýnar daha devrilmek üzere!.. Sonra, iyileþmeye baþlayýnca, ne biliyorsa kaydetmek üzere program yaptýk.

Aydýn-Didim'e döndükten sonra Çöllo'yu takip ettik. Hikâye anlatacak kadar iyileþince anlatabildiði Esma Han ve Kamberoðlu hikâyelerini kaydettik. Derleme yaptýðýmýz âþýklarýn bazýlarýna hatýrý sayýlýr 'yevmiyeler' ödüyordum. Bir sonraki yaz köye tekrar uðradýðýmda, beni Çöllo'ya yönlendiren þahýsla karþýlaþtýk. "Âþýk senden bir þeyler umuyor abi" deyince hemen evine gittik. Sevineceðini zannettiðimiz bir miktar da para býrakarak ayrýldýk. Bir kaç ay sonra da vefatýný öðrendik. Allah rahmetini ondan esirgemesin!..

Köyde bu durumu öðrendiðimiz Yusuf'a, yörede baþka 'âþýk' olup olmadýðýný sordum. Yazlamazlý köyünde Âþýk Mustafa Çabuk, Dümbürdek'te ise baþka birinin olduðunu öðrendik. Rahmetli Ali Kirik'in kasetinin ise komþularýnda bulunduðunu söyleyerek, bulmak üzere bir çocuk görevlendirdi. Çocuk birincisinde yanlýþ kaset getirdi ama ikincisinde muhteviyatýný bilmediðim bir kaset getirdi. Bu arada az ilerde demirci ustasý Ömer'de de kaset bulunacaðýný söyledi. Gittim, meðer Ömer Usta, Âþýk Kirik Ali'nin oðlu imiþ. Yakýndan ilgilendi. Evinden çoðu babasýna ait beþ adet kasetinin çalýndýðýný, eðer ertesi gün gelebilirsek üç kaset daha hazýr edeceðini söyledi. Ayrýldýk.
http://kanalkultur.com/de/content/view/1090/35/

[felsefefe]

Ben damdýra nýn Tambur anlamýna geldiði düþüncesinde deðilim.

[admin]

doðrusunu tamburi Necdet yaþar hocam bilecektir.
Kemal Cengiz baþkan kendisini Nizipde bir tamburi ziyafeti için davet edecek.
Beraber gidebilirsiniz.

[felsefefe]

Bu günkü kahvaltýya katýlan Necdet Yaþar beye saygýder Mehmet Akifin de beni uyandýrmasý nedeniyle sorum.

Yaþar Abi.
ben Damdýra nedir diye sormak istiyorum?
Daha açýkça soracak olursak damdýra Tanbur mudur?

Yaþar Abi:
Evet Damdýra Tanburdur.
Korede bile bu çalgýya benzer bir çalgý var.

dedi.
Ben niye Tanbur kelimesine þüphe ile bakmýþtým.

Açýkça söylemek gerekirse
Türk Halk müziði koro ve orkestra ile söylenmez.
Bir kiþi ve bir saz ile söylenir.

Bizim müzik kültürmüz bu.
Tanbur ise bir orkestra çalgýsý gibi duruyor.
Yani bir aþýk Tanbur alýp Türkü söylemiyor.

Ýþte bu nedenle þüpheyle konuya bakmýþtým.

[müslüm akpek]

Ayrýca Necdet Bey Tamburun bir Türk çalgýsý olduðunu özellikle belirtti. Necdet Hocam tam bir tarih büyük bir ihtimalle 15 Mayýs ta Belediye düðün salonunda bize bir müzik ziyafeti verecek.