Dersim'de 1937-1938'de Ne Oldu?

[xxhidayet]

Nokta Dergisi'nin 1987'de yayýmladýðý"Dersim 1937-1938/ Yarým Yüzyýl Sonra" dosyasýný bugünün gündemine denk düþmesi nedeniyle "Ýlk kez açýklanan belgeler", "Ýsmet Ýnönü'nün Lozan'da okuduðu bildiri", "ABD, Demirel'e Federe Kürdistan Önerdi", "Demirel Koçaþ'ý yalanlýyor", "Hedef doðrudan Dersim idi", "Dýþ basýndan", "Parlamenter gözüyle" baþlýklýçerçeveleriyle birlikte aynen yayýmlýyoruz.


"Dersim, Cumhuriyet hükümeti için bir çýbandýr. Bu çýban üzerinde kesin bir ameliye yapmak ve elim ihtimalleri önlemek, memleket selameti bakýmýndan mutlaka lazýmdýr...
Okul açmak, yol yapmak, refah sebeplerini saðlayacak fabrikalar kurmak, kendilerini meþgul etmeye yarayan çeþitli sanayi iþleri saðlamak, özet olarak yurt sahibi yapmak veya uygarlaþtýrmak suretiyle ýslaha çalýþmak hayalden baþka bir þey deðildir."
Mülkiye Müfettiþi Hamdi Bey, Ýçiþleri Bakanlýðý'na raporunu sunduðunda Dersim olaylarýna doðru bir adým daha atýlmýþ oluyordu. Bir süre sonra Dersim'in adý Tunceli'ye dönecek, adýna özel yasalar çýkarýlacak, ardýndan da kanlar dökülecekti. Tam yarým yüzyýl önceydi bütün bunlar. Ve yarým yüzyýl boyunca konuþulmayacaktý. O kadar ki...
Muhsin Batur, 1985 yýlýnda yayýnlanan "Anýlar ve Görüþler" adlý kitabýnda þunlarý yazýyordu. "Günlerden bir gün alayýmýza emir geldi... Tren yoluyla Elazýð'a intikal edilecek, bir süre orada eðitim gördükten sonra o zamanlar Dersim denilen bölgeye gideceðiz. Tren yolculuðumuz 40 kiþinin paylaþtýðý kapalý yük vagonlarýnda pek ilkel ve zor koþullar altýnda gerçekleþti. Elazýð'ýn biraz uzaðýnda Harput'un eteklerinde çadýrlý ordugâh kurduk ve bir müddet sonra ilk durak Pertek olmak üzere harekete geçtik ve iki ayý aþkýn bir süre özel görev yaptýk. Okuyucularýmýzdan özür diliyor ve yaþantýmýn bu bölümünü anlatmaktan kaçýnýyorum..."
Muhsin Batur, yaþadýklarýný kendisine saklamýþtý. Pek çok baþkalarý gibi... "Bir þeyler", önemli bir þeyler olmuþtu 50 yýl önce. Oysa bugün genç kuþaklar, neredeyse Dersim adýný bile bilmiyordu. Bugünü anlamanýn anahtarý olan "dün" unutulmuþtu.
Ve yarým yüzyýl sonra Nokta "dün"ün kapýsýný açýyordu. Ýngiliz arþivlerinde bugüne dek karanlýkta kalan belgeler ve mektuplar; Genelkurmay Harp Tarihi Baþkanlýðý'nýn kamuoyuna yansýmayan "Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar" adlý belgesel yayýný; o günlerin canlý tanýklarý... Bütün bunlar bir manzarayý gözler önüne seriyordu: Dersim isyaný... 1937 baharýndan 1938 baharýna iki tenkil harekâtý. Binlerce ölü, onbinlerce sürgün..
Her þey köprüyle...

"37 geldiði zaman bir köprü meselesinden geldi. Ýki ya da üç kiþi köprüyü yaktýlar. Cehaletten çoban mý yaktý, baþkasý mý yaktý bilemezsin yani... Belli deðil, yani bilmezlikten yaktýlar. Ondan sonra baþladý. Olay büyüdü..."
Kureþanlý 60 yaþýndaki Veli Çelik'in anlattýðý bu köprü olayý, Genelkurmay belgelerinde þöyle geçiyordu: "Ýlk olay, Pah bucaðý ile Kahmut bucaðýný birbirine baðlayan Harçik deresi üzerindeki tahta köprünün 20/21 Mart 1937 gecesi Demenan ve Haydaranlýlar tarafýndan yýkýlmasý ve köprü ile Kahmut arasýndaki telefon hattýnýn tahrip edilmesiyle baþladý."
Köprü bir kývýlcýmdý. Avusturya veliahdýnýn öldürülmesi Birinci Dünya Savaþý'nýn baþlamasýnda ne ölçüde etkense, köprünün yakýlmasý da Dersim olaylarýný baþlatmada o ölçüde etkendi.
Evet, köprü yýllarca için için yanan bir ateþi canlandýrmýþtý. Dersimlilerin asker ve vergi vermeyi reddetmeleriyle somutlaþan bir ateþti bu. Dersim bir sancýydý... Tunceli Kanunu, 1935 yýlýnda böyle bir ortamda çýkarýlmýþtý. Kanuna göre, vali ve komutan, bakanlarýn bütün yetkilerine sahip olacak; kaymakamlýklara muvazzaf subaylar, belediyelere baþkanlar atayabilecek; ilçe ve bucaklarýn merkezlerini deðiþtirebilecek; gerekli gördüklerini il dýþýna çýkartabilecekti. Asýl önemlisi hukuk alanýndaki düzenlemelerdi. Bu kanunla Tunceli'de yapýlacak yargýlamalara da özel yöntemler getiriliyordu.
Gazeteci Naþit Uluð, "Tunceli Medeniyete Açýlýyor" adlý kitabýnda, yapýlanlarý "mazinin kötülüklerini tasfiye" olarak yorumluyor ve þöyle diyordu:
"Doðu illerimizdeki kötülüklerin baþýnda memleketin emniyet ve asayiþini tehdit eden hýyanet ve þekavet ocaklarý vardý. Halký esir gibi kullanan derebeylik ve toprak aðalýðýnýn yanýnda, bunlarýn daha korkuncu olarak aþiret sistemi geliyordu. Bu sistem, Kemalist rejim muvacehesinde fiili bir isyan ve itaatsizlikten farklý görünmüyordu."
"Meðer askeri yolmuþ..."

70 yaþýndaki Þükrü Baykara Nokta'ya anlatýyordu: "1937'de önce yol yapýldý. Öðrendik ki meðer askeri yol yapýlýyormuþ. O zaman ben 19-20 yaþýndaydým... Olaylar öyle hýzlý oldu ki, iki-üç gün içinde sildi süpürdüler."
Önce yol gelmiþti Dersim'e, ardýndan da uçaktan atýlan bildiriler. 4 Mayýs 1937 tarihini taþýyordu bildiriler ve Genelkurmay yayýnýna göre "Türkçe, Osmanlýca harflerle, mahalli lisanda" yazýlmýþtý: "Sizi ayaklandýrmaya çalýþan zavallýlarý Cumhuriyet hükümetine teslim ediniz veyahut onlar kendileri teslim olmalýlar. Bu takdirde cümleniz masum kalacaksýnýz. Teslim edilenler veya kendiliðinden teslim olanlar dahi Cumhuriyetin adil muamelesinden baþka hiçbir þey görmeyeceklerdir. Aksi takdirde, yani dediklerimizi yapmazsanýz, her tarafýnýzý sarmýþ bulunuyoruz. Cumhuriyetin kahredici ordularý tarafýndan mahvedileceksiniz."
Bildirilerle ayný tarihi taþýyan Bakanlar Kurulu'nun gizli bir kararýnda da þöyle deniyordu:
"Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocaklarý daimi olarak yerinde býrakýlmýþ olur. Bunun içindir ki, silah kullanmýþ olanlarý ve kullananlarý yerinde ve sonuna kadar zarar veremeyecek hale getirmek, köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaþtýrmak lüzumlu görülmüþtür."
Dersim'de adým adým tarih yaratýlýyordu. Tarihi yaþayanlardan biri Mehmet Kangutan'dý. 1937'de 11 yaþýndaydý Kangutan ve o günleri Nokta'ya bugün þöyle anlatacaktý:
"Abdullah (Alpdoðan) Paþa buraya geldiði zaman hem adli hem idari bütün yetkilere sahipti. Ýstese adam öldürebilirdi... Bütün aþiret reislerine emir çýkardý. Dedem Karabali aþiretinin reisi olduðu için oha da emir çýkardý: Herkes aþiretin silahlarýný göndersin, fes yasak... Dedem belki yüz-yüz elli tüfeði katýrlara odun yükler gibi yükledi, gönderdi. Herkes þapka giydi. Tüccarlarda þapka kalmadý. Ve adam yol yapmaya baþladý. Atatürk'ün hastalýðý zamanýndaymýþ... Abdullah Paþa üç þey istiyordu: Askere gideceksiniz, verginizi vereceksiniz, birbirinizin malýna göz koymayacaksýnýz... Abdullah Paþa'nýn bu icraatýna raðmen tek tük hadiseler oluyordu. Tabii bunlar büyük bir katliamý icap ettirmiyordu."
Silah meselesi Genelkurmay belgelerinde de yer alýyordu. Dersim havalisini teftiþle görevlendirilen Diyarbakýr Valisi Cemal Bey'in Ýçiþleri Bakanlýðý'na sunduðu þu raporla: "Üç-beþ þahýs müstesna, aðalar ve reisler ve dahil bütün Dersimliler son derece fakirlik ve zaruret içinde çýrpýnmaktadýrlar. Soygunculuk hareketlerinin sebebi, yaþamak hissi ve endiþesidir... Her Dersimli, hayatýný, malýný korumak kaygusu ile silahlý bulunmak zorunluluðunda kalmýþtýr..."
Gerek Cemal Bey'in raporu gerekse öteki istihbarat ve deðerlendirme, hükümeti bir sonuca götürüyordu: "Dersim'in ýslahatý zaruridir."
Genelkurmay yayýnýnda þu satýrlara yer veriliyordu: "Tunceli Kanunlarýnýn uygulanmasýnda ilkin, Dersim'e hâkim olmak esasý dikkate alýndýðý için Kahmut, Sin, Karaoðlan, Amutka, Danzik, Haydaran gibi bucak merkezlerinde birer karakol tesisi ve binalarýnýn inþaasýna baþlanmýþtý.
"Bu iþ; çok uzun zamandan beri hükümet memuru ve nüfuzu görmeyen aþiret reisi ve aðalarýnýn hoþuna gitmemiþ ve özellikle Kalan'da yeni bir ilçe teþkili bunlarýn kuþkularýný büsbütün artýrmýþtý. Bu arada Suriye'den Tunceli bölgesine giren bazý Ermenilerin Koçkirili Ali Þir'in etrafta yaptýðý menfi propagandanýn halk üzerindeki etkisi de büyüktü. Bu durum dolayýsýyla Yukarý Abbas uþaðý aþireti reisi Seyit Rýza; Haydaran, Demenan, Yusufan, Kureyþan aþiretlerine adamlar göndermek suretiyle bunlarýn hükümet aleyhine ittifakýný saðlamýþ oldu."
Bu ittifakýn gözle görünür ilk sonucu köprünün yakýlmasý olarak gelmiþti. Bunun üzerine, bölgeye ilginin artýrýlmasýna karar verilmiþti: "Son olay ve alýnan haberler gösteriyordu ki, hükümetin Tunceli içerisine adým adým giriþi, çýkarlarý bozulan bazý kimseleri sýkmakta, çýkarýlan Orman Kanunu, dað köylerinde keçilerinin aç kalacaðý korkusunu doðurmakta ve bunlara benzer birtakým zararlý propagandalarla halk kýþkýrtýlmakta idi. Bu durum dolayýsýyla önümüzdeki ilkbaharda gerek Tunceli içinde ve gerekse çevresindeki illerde sarkýntýlýk ve çapulculuk hareketlerinin artacaðý ihtimali karþýsýnda Tunceli içinde ve çevresinde kuvvetli bulunmak lazýmdý."

[xxhidayet]

Kanlý bahar

1937 yýlýnda ilkbahar Dersim'e böyle koptu kopacak bir fýrtýnayla birlikte gelmiþti. Dað taþ silah aranýyor, silah toplanýyordu. Karakollarýn sayýsý artmýþtý. Ve...
Genelkurmay yayýnýnýn 382. sayfasýnda anlatýlýyordu: "Hemen hemen her gün eþkýyanýn þu veya bu karakola baskýn yapacaðý haberleri alýnýyordu. Birkaç kez Elazýð'da bulunan uçak bölüðünce; eþkýyanýn toplandýðý yerler, özellikle bu ayaklanmayý görünürde perde arkasýndan yönettiði bilinen Seyit Rýza'nýn evi ve civarý havadan bombalandý.
Her gün biraz daha þiddetini artýran kaynaþmaya raðmen henüz ciddi bir hareket olmamýþtý.
Nihayet bir gün (26 Nisan 1937) Sin bucaðýnýn Hozat'la irtibatýnýn dað yolu ile yapýlmasýný saðlamak maksadý ile açýlan ve mevcudu 36 sabit jandarmadan ibaret olan Askisor karakolu saat 20.00'den itibaren 100 kadar eþkýya tarafýndan kuþatýldý. Alýnan diðer haberlerden de anlaþýldýðýna göre; bu gece eþkýyanýn gruplar halinde Sin ve Kahmut bölgelerine baskýn yapmalarý bekleniyordu.
Bir gün önce Uzuntarla bölgesinde toplandýðý haber alýnan eþkýya 26/27 Nisan gecesi saat 23.00'te 80 kiþilik bir kuvvetle Harçik suyunun doðusunda ve Pah kuzeyinde bulunan 9'uncu Seyyar Jandarma Taburu Süvari Bölüðü'ne taarruza baþladý ve sabaha kadar eþkýya ile bölük arasýnda çok yakýn mesafede ve çok þiddetli müsademe devam etti. Bölük bu saldýrýyý ancak iki mangasý ile karþýlayabilmiþti."
Hükümet kararlýydý. Ýsyan bastýrýlacak, Dersim "tedip", yani terbiye edilecekti. Ýlk kadýn pilot Sabiha Gökçen'in uçaðýndan atýlan bu ilk bombalar kararlýlýðýn göstergesiydi. Ama fýrtýna da kopmuþtu. Artýk tedip de yetmiyordu. Onun yerini, sözlüklerin "Düþman ya da zararlý kimseleri topluca ortadan kaldýrma" diye tanýmladýðý "tenkil" almýþtý. Bakanlar Kurulu kararlarýnda "tenkil"den söz ediliyor, Genelkurmay'ýn arþivine tenkil raporlarý yaðýyordu: "Bu hava taarruzunda özellikle Sabiha Gökçen Haným'ýn attýðý 50 kiloluk bir bomba Keçizeken köyünden kuzeye doðru kaçan asi grubuna olduk­ça aðýr bir zayiat verdirdiði yapýlan gözetlemeden anlaþýlýyordu."
Mehmet Kangutan da belleðindeki arþive yazmýþtý tanýk olduklarýný: "Bir ara dediler ki yukardan kýrýp geliyorlar. Tabii anamýz gözü açýk biri. Beni, aðabeyimi çýkarttý köyden... Gelmiþler köye, toplamýþlar tarlalarda. Biz tepenin arkasýndaydýk. Ordan mitralyöz seslerini duyuyorduk. Bizim köy ateþlendiði zaman, konaðýmýz büyüktü, o konaðý yaktýklarý zaman aðlama tuttu beni. Biz karþýdan görüyorduk. Ýnsanlar da öldürüldükten sonra köyde insan hemen hemen kalmadý, ama biraz kaçan vardý."
Ayný sýralarda, yani 1937 Haziran sonlarýnda manzarayý Genelkurmay þöyle yorumluyordu: "Devam eden tarama faaliyetinde birçok asi köyleri yakýlýyor, sýkýþtýrýlan eþkýya gruplarý ile yapýlan müsademelerde oldukça aðýr zayiat verdiriliyor ve çok sayýda büyük baþ hayvan, koyun ve keçileri toplanarak mahalli kaymakamlýklara teslim ediliyordu."
Genelkurmay'a gönderilen raporlarda benzeri cümlelere gittikçe daha sýk rastlanýr olmuþtu. Bu raporlarda Seyit Rýza'nýn adý da çok sýk geçiyordu. "Temmuz 1937 sonlarýnda Tunceli'nin 1937 itaatsizliðine katýlmýþ olan bütün aþiretlerin bölgelerinde, inilmemiþ dere, çýkýlmamýþ dað ve taranmamýþ hiçbir yer kalmamýþtý. Sarf edilen bütün gayretlere raðmen Seyit Rýza ve avenesi henüz ele geçirilememiþti."
"Generalissimo"

Ayný günlerde Seyit Rýza, Ýngiliz Dýþiþleri Bakanlýðý'na bir mektup yazýyordu. Seyit Rýza, "Dersim Generali" diye imza attýðý ve elli yýl sonra ilk kez Nokta ile gün ýþýðýna çýkan bu mektupta, Ýngiliz hükümetinden yardým istiyordu. Ne var ki, umduðunu bulamayacaktý. Ýngiliz Dýþiþleri Bakanlýðýnca Ýstanbul'daki Ýngiliz Konsolosluðu'na gönderilen bir yazýda þöyle deniyordu: "Eðer Türk hükümetine, mektubun tarafýmýzdan dikkate alýnmadýðý gayri resmi olarak bildirilirse iyi olur."
Bu ilginç yazýnýn tarihi de ilginçti. Ýngiliz Dýþiþleri Bakanlýðý'nýn yazýsý 5 Ekim 1937 tarihini taþýyordu.
Oysa Seyit Rýza bu yazýdan yaklaþýk bir ay önce, 10 Eylül günü tutuklanmýþtý. Anlaþýlan bu kez Ýngiliz politikasý, "bekle ve dengenin kimden yana döneceðini gör" biçiminde geliþmiþti.
Ýngilizlerin gözlediði denge, Seyit Rýza'nýn aleyhine bozulmuþtu. Abasan aþiretinin baþý Seyit Rýza, tutuklanmýþtý. Kimi kaynaklara göre bu tutuklanma, "teslim olma" sonucunda gerçekleþmiþti. Kimi kaynaklara göre ise, Seyit Rýza hükümetin "barýþ görüþmesi" çaðrýsýna uyarak Erzincan'a gitmiþ ve ele geçmiþti.
Seyit Rýza'nýn öyküsü yargýlanýp 18 Kasým 1937 tarihinde sona eriyordu. Seyit Rýza, küçük oðlu Reþik Hüseyin, yeðeni Yusufhan aþireti reisi Kamber, Kureyþan aþireti reisi Seyit Hüseyin'in de aralarýnda bulunduðu on kiþiyle birlikte asýlmýþtý. Bu, ayný zamanda 1937 harekâtýnýn sonuydu. Baþbakan Ýsmet Ýnönü, idamlar dolayýsýyla yaptýðý açýklamada, "Dersim meselesini ortadan kaldýrdýk, son verdik. Dersim müþkilesinden kurtulduk. Dersim'i her türlü askeri hareketlerle temizledik" diyordu.
Ancak, "mesele" ortadan kalkmamýþtý. 1938'e yine huzursuzluklarla girilmiþti. Gazeteci Naþit Uluð, þöyle anlatýyordu: "Azgýnlýk bu sefer Kalan mýntýkasýnda baþladý. Kalanlýlara bundan önce uslu oturduklarýndan dokunulmamýþtý. Henüz imar ve temdin çalýþmalarý kendi bölgelerine eriþmemiþ olan Kalanlýlar, aðalarýn ve Seyit'lerin tahrikine uyarak Diztaþ karakoluna tecavüz ettiler. Kýþ gelmiþti, daðlar karla örtülmüþtü, yollar henüz bitirilmemiþti, harekâta yazýn devam edilmek üzere kýþ geçirildi. Havalar açýlýnca asker Kalan mýntýkasýna girdi."
Bir baþka "bahar"

Dersim'de yine hazýrlýk vardý. Yine bahar bekleniyordu. Ama bu kez hazýrlýklar daha sistemli, tedbirler daha yoðundu. Baþbakan da artýk Celal Bayar'dý. Gerek 1937, gerekse 1938 harekâtýný "yakinen" izleyen gazeteci Naþit Uluð þunlarý aktarýyordu kitabýnda:
"Kamutay 1938 yaz tatiline girerken o zamanki Baþbakan Celal Bayar, iç meseleler arasýnda Dersim'e de temas ederek, 'Bu yýl Dersim denilen iþi kat'i surette tasfiye etmek için devletin bir tedbiri daha olduðunu ve ordumuzun Dersim havalisinde vazife alacaðýný ve umumi bir tarama hareketiyle bu meseleyi kökünden söküp atacaðýný söylemiþti."
1938 harekâtý için her þey hazýrdý. Öyle ki, harekâtýn artýk basýlý bir "kýlavuz kitabý" bile vardý. 1938 yýlýnda Elazýð Turan Matbaasý'nda Tunceli Vali ve Kumandanlýðý tarafýndan bastýrýlan kitapçýðýn adý þöyleydi: "Tunceli bölgesinde yapýlan eþkýya takibi hareketleri, köy arama ve silah toplama iþleri hakkýnda kýlavuz."
Dam nasýl yakýlýr?

Kýlavuz, bir tenkil hareketi için gerekli tüm bilgileri içeriyordu. Örneðin, "köyde eþkýya aramasý" bölümünün 6. maddesinde "Silah atan köy yakýlmalýdýr" denilirken, 7. maddesinde bu iþin nasýl yapýlacaðý anlatýlýyordu: "Damlar taþ ve topraktan ibaret olup yalnýz tavan ve direkleri ve aðaç dallarý vardýr. Bunlarý yakmak güçtür. Ancak dam üstünden bir kýsým toprak atýlarak aðaçlar meydana çýkarýlýr. Toplanacak odun ve çalýlar burada yakýlmak suretiyle bina ateþe verilir. Oda kapýsýndan içeriye odun yýðarak ateþleme sureti ile geniþletilir."
Kýlavuzun "silah toplama" bölümünde de þu "bilgiler"e yer veriliyordu: "Silah teslime mecbur etmek için kadýn ve çocuklarýn toplanarak hükümete teslim edileceðini söylemek çok kere iyi netice verir. Bu gibilerin damlarýný yakmak faydalýdýr."
O günleri yaþayanlardan Þükrü Baykara'nýn "kýran kýrana" diye tanýmladýðý bir çatýþma baþlamýþtý artýk Tunceli'de. Genelkurmay yayýnýnda, bu çatýþmalardan 21 Temmuz 1938 günü Laç deresi civarýnda cereyan edeni þöyle anlatýlýyordu:
"Haydutlarýn sýðýndýðý, aðýzlarý mazgallý taþ duvarlarla kapatýlmýþ maðaralar, cesur askerlerimiz tarafýndan kuþatýlmýþ, top ve makineli tüfek ateþinden baþka 25'inci Alay'dan gönderilen istihkâm müfrezesi tarafýndan tahrip kalýplarý atýlmak suretiyle maðaralar tahrip edilerek içindekiler öldürülmüþ, can havli ile dýþarýya fýrlayanlar da ateþle imha edilmiþti. Böylece tarama sahasý içindeki maðaralarda toplam olarak 216 haydut imha edilmiþ, ayrýca 12 haydut cesedi Munzur suyu üzerinde görülmüþtü."
Genelkurmay yayýnýnýn bundan sonrasýnda tarihler, mevki isimleri ve ölü sayýlarý birbirini izliyordu: "Haydutlardan 20 kadar ceset... Tayyare filosunun bombalý taarruzunda haydutlardan 40'tan fazla zayiat... Kaçmak isteyen 49 kiþinin imhasý... Dört köyden 395 haydudun ölü olarak ele geçirilmesi..."
Ve bir örnek: "Mameki Dað Tugayý bölgesinde bir kuvvetimiz Çat Köyü'ne ateþ baskýný yaptý. Bu baskýna haydutlar þiddetle karþý koydularsa da Çat Köyü'ndeki kalabalýk, periþan bir halde baðrýþma ve feryatlar içinde kaçýþtýlar. Bu müsademede haydutlar 15'i silahsýz olmak üzere 70 kadardý. Müsademe sýrasýnda 20 kadarý imha edildi."
Doðal olarak raporlara, belgelere yalnýzca rakamlar ve kuru bilgiler yansýyordu. 80 yaþýndaki Menez Akkaya ise, Nokta'ya anlattýklarýyla canlý bir tablo çiziyordu:
"Ben o zaman genç kýzdým. Bizim köye askerler birkaç kez geldi gittiler. Bir þey yapmadýlar bize. Türkçe bilmediðimiz için ne dediklerini anlamýyorduk. Daha sonra bir gün yine geldiler. Bütün köy halkýný topladýlar. 200-300 kiþi vardý. Kadýn, çoluk çocuk hepsi oradaydý. Hepimizi Deðirmentaþ'ýn oraya götürdüler. Bize, silahlarýmýzý toplayýp serbest býrakacaðýz diyorlardý. Ama bizi çay kýyýsýna götürüp öldürdüler. Kocamý da öldürdüler. Biz üç kiþi kurtulduk. Ben aðaca yapýþtým, öyle kurtuldum. Günlerce aç susuz ölülerin yanýnda kaldýk. Öyle olmuþtu ki, korku diye bir þey kalmamýþtý
1938 fýrtýnasý Eylül sonunda diniyordu. Ardýnda binlerce ölü býrakarak. Genelkurmay yayýnýna bakýlýrsa, ölü sayýsý 4 binden az deðildi. Gerçi bu, Kurtuluþ Savaþý boyunca 9 bin kiþinin þehit olduðu düþünülünce oldukça büyük bir rakamdý, ama yine de "kesine yakýn" olduðu söylenemezdi. Çünkü ölü sayýlarý genellikle yuvarlak hesaplarla veriliyor ve örneðin "tarama bölgesi içinden ölü ve diri 7954 kiþi çýkarýlmýþtýr" gibi, ölü sayýsýnýn bilinemeyeceði ifadeler kullanýlýyordu.
Aralarýnda, özel olarak gönderilen Muhafýz Alayý'nýn bulunduðu yaklaþýk 50-60 bin kiþilik askeri kuvvet artýk çekilmeye baþlamýþtý, Tunceli'den.
Ýsyan bitmiþ, ölen ölmüþtü. Kalan saðlar ise... Onlar için Bakanlar Kurulu, "Tunceli halkýndan ve yasak bölgelerin içinden ve dýþýndan 5-7 bin kiþinin Batý illerine nakil ve iskâný" kararýný almýþtý.
Ve Ýngiltere'nin Trabzon Konsolosu, Dersim olaylarýyla ilgili olarak Ankara'daki Büyükelçiliði'ne gönderdiði son raporunu þu deðerlendirmeyle sonuçlandýrýyordu: "Artýk söylenen þu: Türkiye'de Kürt sorunu bitmiþtir."
__________________________________
* Nokta Dergisinin 28 Haziran 1987 tarihli yýl 5, sayý 25'te "Dersim 1937-1938/ Yarým Yüzyýl Sonra" baþlýklý dosyasý Ayþenur Arslan, Hýdýr Göktaþ, Nadire Mater, Mahmut Övür ve Seral Özzeybek imzalarýný taþýyor.

[felsefefe]

Evet isimlerden bazýlarýný sayayým

Ýsmet sezgin
Ahmet necdet sezer

O günlerden kalan iki isim.
Ne zor tarih okumak.
Dersim vakasý tarihimizde o kadar çok ki.

Mecburu iskan
bu olayýn kibar adý.
Siz burada rahat durmuyorsunuz

Sizi baþka bir yere gönderiyorum.

Ahmet necdet Sezere sormak lazým.
Yapýlanlar doðru muydu?

Devletin Cumhurbaþkaný oldu ama.
Korkmaya devam etti.
Acaba o günleri iyi bilmesinden dolayý mý?
Derin devlete yani bürokrasiye
o kadar sadakatle baðlýydý.

O da Ýsmet Paþa gibi bir Cumhurbaþkaný oldu.
Sert ve Millete uzak.

Ama tekrar sormak isterdim.
Ýsmet Sezgine
ne durumdayýz.
Çözdük mü?
Sorun yok ki aslýnda çözülsün.

Asýl sorun Devletin halka nasýl davranacaðý.
Benzer sorunlar
çeþitli adlarla heryerde olabilir.
Sosyolojik bir olay.

Bir baþkaldýrý.
Haksýzýlýða karþý.

(Bazý arkadaþlar derin devlet lafýný isimlerde falan arýyor.
Oysa Derin devlet demek
Burokrasinin devleti kanunlara uymadan yönetmesinden ibarettir.

Kanun yetmiyor
Ýnsanlar ancak
böyle yaparsak idare ediliyor demektir derin devlet.

Herhangi bir tapu memuru
saðlýk çalýþaný
nufüs müdürü
kanunlara deðil kafasýna göre davranýyorsa
o derin devlettir. )

[müslüm akpek]

Bu anlatýlanlar, açýkca bir isyanýn bastýrýlmasýdýr, adý Dersim yada baþka bir þey olsun sonuçta burada devlete karþý bir ayaklanma olmuþ ve devletde bunu bastýrmýþtýr, devlet ne yapmalýydý bu insanlarý muhattap alýp istediklerini vermelimiydi, ben Dersim konusunda kýyameti koparanlardan butaya lütfen devletin o zaman ne yapmasý gerektiðini yazmalarýný istiyorum.
Yani devlet öldürüldüðünü söylediðiniz 7500 kiþiyi tabi doðruysa, zevk için mi öldürdü.

[felsefefe]

Yanlýþýn devam ediyor.
Sorun ayaklanmanýn
bastýrýlýþ biçimidir.
Uçakla sivil insanlarýn üstüne bomba atmaktýr.
Herkesi ayrým yapmadan
çoluk çocuk öldürmektir.

Ýsyan nasýl bastýrldý bir de sen bu yapýlanlarý oku.

[felsefefe]

Ne yapýlmalýydý.
Sadece silahlý olanlar
çatýþma anýnda ölen ölür sonra
yakalanlar adil bir þekilde yargýlanýr.
Ama bu þekilde isyan bastýrýlmad.
nasýl yapýldý.

Uçak gönderildi
uçak
köylerin üzerine
herekes
tüm köyler
makineli tüfeklerle tarandý.
Alxas aþireti
büyük ve önemli bir aþirettir.
Bugünde öyle.
Allhaslýlardan nasýl isyan bastýrýldý okuyun
Ondan sonra yorum yazýn.
Ezberiye
parti þunu bunu ile bu konuyu anlayamazsýnýz.

[müslüm akpek]

Sayýn Osman kardeþim, bir soru sordum madem bu kadar iyi biliyorsun isyan nasýl bastýrýlýr, söylermisin, devlete karþý yapýlan bir isyan nasýl bastýrýlýr, inan çok merak ediyorum.

[Bölükbaþý]

Sayýn Osman kardeþim, bir soru sordum madem bu kadar iyi biliyorsun ,

Sanýrým Geçen yýldý, Bor madeni ile ilgili bir konu açýlmýþ yorum yazmýþtým .

Osman bey yorum ve görüþünü ýsrarla belirtmiþti .

O günden itibaren Nizip.com'da Bilgisayar ve Tarým konularý bölümü dýþýnda pek katýlýmým olmadý .

[müslüm akpek]

nizip.com olarak her görüþe saygý duyarak herkesin fikirlerini öðrenmek görevimiz olmalý.
Küsmeden kýzmadan ölçülü bir þekilde herkesin yazmasý siteyi zenginleþtirecektir.

[felsefefe]

Yukarda yazýyor Müslüm abi ,
Okumadýðýnýz için ne olduðunu bilmiyor
bir parti görüþü gibi bakýyorsunuz.

Bolukbaþý kardeþim
yaþýn ve tahsilin bana denk herhalde
5 metre dilin var bakýyorum.
Sen görüþ yazdýnda engelleyen oldu mu?

[Bölükbaþý]

Tahsili bilmem ama yaþým denk sayýlýr. Zaten dilimi uzatmadan bir çýrpýda cevabýda vermiþsin .

[felsefefe]

Hayýr cevap genelde vermiyorum
Ama bundan sonra kimseye cevap niteliðinde yazý da yazmayacaðým.
Eskisi gibi köþeme çeklip ordan devam edeceðim.
Görüyorum ki
Doðruyu öðrenmek
bilgi sahibi olmak isteyen yok.
Herkes internetten bulduðu
bir iki satýrý kendi görüþü gibi
buraya kopyalayýp yapýþtýrýyor.

Sonrada sen insanlar doðrusunu öðrensin diye
düþün dur.

Demek ki gerek yokmuþ.
Ben karýþmayacaðým.

[müslüm akpek]

Hayýr cevap genelde vermiyorum
Ama bundan sonra kimseye cevap niteliðinde yazý da yazmayacaðým.
Eskisi gibi köþeme çeklip ordan devam edeceðim.
Görüyorum ki
Doðruyu öðrenmek
bilgi sahibi olmak isteyen yok.
Herkes internetten bulduðu
bir iki satýrý kendi görüþü gibi
buraya kopyalayýp yapýþtýrýyor.

Sonrada sen insanlar doðrusunu öðrensin diye
düþün dur.

Demek ki gerek yokmuþ.
Ben karýþmayacaðým.

Osman da tamam sýradaki gelsin.

[xxhidayet]

Tarihin her döneminde rejime veya devletin iþleyiþine karþý halk ayaklanmalarý olmuþtur veya olacaktýr.
Burada Devletin hukuk mekanizmalarý ve sosyal çerçeve içerisinde bunu deðerlendirmesi en önemli görevidir.
'Tiz vurula kellesi' tabirinden uygulamalarýn ne akla ve ne de mantýða uygun olmadýðý malumun ilanýdýr.
Yahudi toplumu eleþtirilebilir. Ancak, Adolf Hitler'in bu toplum üzerindeki 'soykýrým' ý hiç bir þekilde haklý gösterilemez.
Stalin'in iþlediði toplu kýyým ve sürgünleri 'bir devlet politikasý' diye göstermek, acýnasý bir mantýkla açýklanabilir.
Bir Pol Pot'un "rejim düþmaný" diye kendi halkýna uyguladýðý ve 2 milyon insanýn acýmasýzca katline seyirci kalýnmasý 'Hangi hukuka sýðar...???'
Düne kadar tüm Dünya'nýn seyirci kaldýðý Hutu'larýn Tutsi kabilesi üyeleri acmasýzca sokak ortasýnda palalarla parçalamalarý insanlýðýn utanç vesikasý deðil mi?!..

Dolayýsyla bugün resmi belgelerle ispat-ý mucip hale gelmiþ bir "Dersim Trajedisi"nde; Kendi halkýný havadan uçaklarla bombalamak...maðraya sýðýnmýþ insanlarý zehirli gazlarla toplu imha..daðlardan bataryalarla top atýþlarýyla 'Toplu Ýmha, kurunun yanýnda yaþta yansýn' mantýðýný,
neye göre
ve hangi Sosyal,
Hukuk ve Demokrasi anlayýþýna
sýðdýracaðýz???!!...

[müslüm akpek]

Trajedisi"nde; Kendi halkýný havadan uçaklarla bombalamak...maðraya sýðýnmýþ insanlarý zehirli gazlarla toplu imha..daðlardan bataryalarla top atýþlarýyla 'Toplu Ýmha, kurunun yanýnda yaþta yansýn' mantýðýný,
neye göre
ve hangi Sosyal,
Hukuk ve Demokrasi anlayýþýna
sýðdýracaðýz???!!...

Sen niye o kadar uzaða gittin ki, PKK mücadelesinde bunlardan çok daha fazlasý yapýldý.