Değerli site üyeleri. Elimde Pdf formatında bazı yıllara ait Halep Salnâmeleri mevcuttu. Dün vaktim vardı ve sizler için en son yıla ait olan 1905 Halep Salnâmesin'de bizi ilgilendiren kısımları Latin alfabesine aktardım. Dili pek ağır olmadığı için günümüz Türkçesine çevirmedim. Dilerim ilgileneler için yararlı olur.
Urfa Sancağının İdari Taksimatı:
Urfa Merkez Kazâsı
a- Oyumağaç Nahiyesi
b- Döğerlü Nahiyesi
c- Kabahaydar Nahiyesi
d- Çaykapı Nahiyesi
e- Harrân Nahiyesi
Urfa Sancağına Bağlı Kazalar
1- Birecik Kazası
2- Rumkale Kazası
a- Araban Nahiyesi
b- Baziki Nahiyesi
c- Merzuman Nahiyesi
d- Reşi Nahiyesi
3- Suruç Kazası
4- Harrân Kazası
HALEP VİLÂYETİ SALNÂMESİ
(Miladi: 1905)
Urfa Sanacağına Mülkak Kazâlar
Birecik Kazâsı
Kâimakâm: Şevket Bey
Meclis-i İdâre-i Kazâ
Reis Kâimakâm Bey İbrahim Rüşdü Efendi Azâ-yı Müntehibe Nâib Saadeddin Efendi Azâ-yı Tabiiyye Hacı Hasan Efendi Müftü Osmân Efendi Haçer Efendi Mâl Müdürü Sâlih Efendi Giyork Efendi Tahrîrât Kâtibi Mehmed Vefâ Efendi
Mâl Kalemi Mal Müdürü Efendi Refik Hacı Mehmed Efendi Muâvini Ahmed Bey Sundûk Emîni Şakir Efendi
Bidâyet Mahkemesi Reis Nâib Efendi Abdülkadir Efendi Başkâtip Abdülaziz Efendi Nersis Ağa Kâtib-i Sâni Münhall
Bidâyet Mahkemesi Refâkatindeki Me’mûrîn Mukâvelât Muharriri Abdülaziz Efendi Müstantık Muâvini Ahmed Bey
Maârif Komisyonu Müftü Efendi Azâ Ahmed Muhlis Efendi Azâ İbrahim Efendi Şeyh Abdurrahman Efendi Sâlih Hayâli Efendi Mustafa Sabri Efendi
Hey’et-i Tahsiliyye Müfettiş Mehmed Efendi Süvari Tahsildarı Mustafa Efendi Piyade Tahsildarı Hakkı Efendi Süvari Tahsildarı Ahmed Zamci Efendi Piyade Tahsildarı Baha Efendi Süvari Tahsildarı İbrahim Edhem Efendi Piyade Tahsildarı Şeyh Ahmed Efendi
Evkâf İdâresi
Müdür Vekili Abdurrahman Efendi
Evkâf Komisyonu Reis Müftü Efendi Azâ Evkâf Vekili Efendi Azâ Şeyh Müslüm Efendi Eşref Efendi İbrahim Efendi Mustafa Sabri Efendi
Nüfus İdâresi Mehmed Tahir Efendi Kâtib Şeyh Müslüm Efendi Tapu Kâtibi Hacı Cemil Efendi Orman Memuru Hamdi Efendi
Ziraat Banaka Sunduku Müstehdemîni
Muhasebe Katibi Mehmed Mustafa Efendi – Refiki Münhall
Ziraat Bank Şubesi Meclisi Müslüm Ağa Azâ Abdülkadir Efendi Azâ Şeyh Müslüm Efendi Muhasebe Kâtibi Efendi
Bedelât-ı Nakdiyye Kâtibi: Mehmed Effendi
Telgraf ve Posta İdâresi Müdür Mahmud Avnî Efendi Muhâbere Memuru Baha Efendi Mülâzım-ı Emîn Hikmet Efendi
Belediye Dâiresi Reis Mustafa Lâmi Efendi Azâ Şeyh Müslüm Efendi Azâ Gregor Ağa Abdülaziz Efendi Kâtib Şeyh Müslüm Efendi Müslüm Ağa Sunduk Emîni Şehâb Efendi Abdülkadir Efendi Tabib Talha Efendi Saadeddin Efendi Müfettiş İshak Ağa
Mekteb-i Rüşdî-i Mülkî Muallim-i Evvel Mustafa Sabri Efendi Muallim-i Sânî Sâlih Hayâli Efendi Rik’a Muallimi Mehmed Vefâ Efendi Şâkirdân Aded: 80
İbtidâî Mektebi Muallim-i Evvel Nâfiz Efendi Muallim-i Sânî Eşref Efendi Muallim-i Sâlis Resul Efendi Şâkirdân Aded: 55
Nizib Kazâsı Mekteb-i Rüşdîsi Muallim-i Evvel Münhall Muâvini Mehmed Nuri Efendi Şâkirdân Aded: 45
Redif Yetmiş Beşinci Urfa Alayının Üçüncü Birecik Taburu Binbaşı Mehmed Zihni Efendi (Madalya Plevne) Kolağası Ferhad Ağa Tabur Kâtibi Mustafa Efendi
Duyûn-ı Umûmiyye İdâresi Memur Lütfullah Efendi Kâtib Osman Efendi
Reji İdâresi Memur Neş’et Efendi (Sâlise) Kâtib Yusuf Efendi
Birecik Kasabası’nın Hâvi Olduğu Mahallelerin Esâmisi
Tedrîb, Hoca Şeref, Saçak, Saha, Merkez, Meydan, Vadi Cenk mahalleleri.
Birecik Kazâsına Merbût Kurânın Esâmisi
Mezmekân, Belkîs, Kehrîz, Nizîb, Söğütlü, Mızâr, Hıyâr, Hums, Kefer Şıh, Mağâracık, Hazım Oğlu, Kefertût, Çirkîş, Kubbîn, Telmiyân, Kefre, Kını, Ketrîl, Kerkîs, Humeyli, Telmağâra, Hancağaz, Taybe, Munis, Kurâb, Vartanûz, Gemrik, Kürdülükersentaş, Kurucahöyük, Telkeşkûr, Kerzîn, Çatak, Torunkersentaş, Mizirîn, Yarımtepe, Cinfelek, Akkuyu, Düveyli, Sarıkoç, Dazhöyük, Çokşuruk, Gevenlice, Zührecik, Ticâr, Melike, Karaamûd, Elifoğlu, Şer’a, Şemik, Cisrin, Yazır, Karacurûn, Telsümân, Kefrik, Hasanûz, Şinkak, İkizce, Kılcan, Îzân, Kabacaağaç, Seydimân, Nohî, Telkerî, Alagöz, Çiftlik, Germiş, Ağcaköy, Silsile, Koyunbat, Telhabeş, Merchamîs, Karanfil, Hafircik, Yarımca, Eminlik, Cerâblus, Yukarıtaşatan, Aşağıtaşatan, Harîsât, Mahmûdoğlu, Poyrazoğlu, Deli Ahmed Adası, Aşağı Şeyhler, Yukarı Şeyhler, Hallı Hasan, Zormağâra, Zehri, Tubbul, Mezr’a, El-Ömer Adası, Kulaksız, Girlâvik, Telmecnûn, Sakırga, Babahât, Fatımacık, Şebûk, Telfâr, Hânnebekli, Semâvî, Arât Dağı, Karakız, Cebci, Nemazlı, Şemshızır, Elmaşâr, Çevgân, Bend Beğçesi, Hevâne, Tepevirân, Ağpınar, İkimağâra, Kabûk, Eşekdüşen, Karababa, Sögürtlân, Aşağı Habîb, Yukarı Habîb, Necmî, Karabaş, Sürek, Ferhû, Çiftlik, Hûbâb, Inâb, Telmûs, Tel’ûr, Telvez, Surtepe, Hacınebî, Yılanlı, Gökeşme, Divriği, Ağcakapı karyeleri. Kura yekûn: 134
Birecik Kazasına Dâir Malumat
Birecik Kazâsı Urfa’nın garb cihetinde ve merkezi olan Birecik kasabası Urfa’nın seksen kilometre garb-ı cünûbîsinde ve 18 saat ba’dinde ve Halep’in 135 kilometre şimâl-i şarkîsinde ve 28 saat uzaklığındadır. Kasaba-i mezkûrenin pîşgâhından Fırat Nehri cereyân eder.
Birecik’te 1 hükümet konağı, 1 atîk kale, 1 redif debuyu, 1 karakolhane, 19 câmi-i şerîf, 1 mederese, 7 tekye, 3 kilise, 1 mekteb-i rüşdî, 3 mekteb-i ibtidâî, 10 sıbyân mektebi, 2043 hane, 469 dükkan, 4 fırın, 9 han, 3 hamam, 20 değirmen, 23 ambar, 172 bahçe, 511 bağ, 1 arsa, 10 mera, 1 selhane, 1 kirişhane, 15 kavehane vardır.
Nizîb karyesinde 1050 hane, 12 câmi-i şerîf, iki medrese, 1 tekye, 2 kilise, 1 mekteb-i rüşdî, 4 sıbyân mektebi, 5 fırın, 3 han, 3 hamam, 1 sabunhane, 35 zeyt ma’seresi, 9 değirmen, 7 kahvehane, 2 ambar, 150 bahçe, 537 bağ vardır.
Dâhil-i kazâda 233000 dönüm mezrû’, 72161 dönüm gayr-ı mezrû’ arazi olup bundan senevi 17000 kile hunta ve 22000 kile şa’îr ve 2000 kile culbân, 5000 kile zeytûn, 600 kantar kendir ve 20 kantar fıstık hâsıl olur. Alelhusûs kilitli çekirdeksiz nar vesâyir meyve gâyet mebzûldür.
Birecik kasabasında Urfa caddesinde dört kilometrelik şose tarîki dahi tesisi edilmiştir.
Birecik kasabası pek kadîm olup Romalılar zamanında Za’ma namıyla mezkûrdu. Bazı kütüb-i tarihiyyede Bîre, Bîret’ül-Fırât namlarıyla mestûrdur.
Kasabanın şimâlinde ve hakim bir noktada melik’üz-zâhir Baybars tarafında binâ edilmiş atîk bir kale vardır.
Birecik 6 saat ba’d mesâfesinde Rumlarca ismi Hirepolis ve Asurilerce Karkamış olan Cerâblus belde-i kadîme ve meşhûresinin harâbezârı vardır. İşbu harâbezârın etrafında hiyeroglif yazıları görülür.
Vaktiyle bu şehirde bir mabed ve onun içinde eski Suriyelilerin mabûdunun heykeli mevcud olup meşhur-ı âlem idi. Bunun aşağısında Hamam karyesinde nehr-i Fırât kenarında bir metrûk kaplıca dahi vardır. Ve yine Birecik kazâsı dâhilinde bir saat mesafede Belkîs şehrinin harâbezârı bulunur.
Birecik’in cihet-i garbîsinde ve üç saat mesafede Nizîb kasabası bulunur ki burası iki muareke-i azîmenin mevkiidir. Birisi hicretten 276 sene mukaddem mülûk-ı Sasani’den Şapur Sânî ile Roma imparatoru ikinci Kostas beyninde diğeri de 1255 senesinde Müşîr Hâfız Paşa’nın kumandasındaki asâkir-i şâhâne ile Mısırlı İbrahim Paşa arasında vuku bulan muharebelerdir.
Birecik kasabasının cihet-i garbîsinde ve on dakika mesafede Şeyh Cemaleddin bin Şucâ’ ve nefs-i kasabada Şeyh Saadeddin al-Cebâvî ve Şeyh Sâfî Horasânî ve Şeyh Hasan Nûrânî ve kalede defin-i hâk-i ıtır-nâk İmâm Yusuf Sekâkî Hazrâtının merâkid ve makam-ı mubarekleri mevcuttur.
Kazâ-i mezkûrda iplikten bez, kırmızı sahtiyân, merkûb, çift edevatı imal olunur.
Nüfus İdâresi Kuyûdâtından Çıkarılan Birecik Kazâsının Nüfus Cedeveli
Din İnâs (kadın) Zükûr (erkek) Yekûn İslam 12481 11725 24206 Ermeni 452 498 950 Katolik 164 175 339 Protestan 103 114 217 Yahudi 21 26 47 Yekûn 13221 12538 25759
Rûm Kale Kazâsı
(Kazaya ait olan memurların listesini geçtim)
Rûm Kale Kasabasının Hâvî Olduğu Mahallelerin Esâmisi
Halfeti kasabası, Baş Bostân mahallesi.
Rûm Kale Kazâsına Merbût Nevâhî ve Kurânın Esâmisi
Araban Nâhiyesi
Zekterîş, Şeyh Davûd, Nureddin, Çiftekoz, Rûmevlek, Süpürgüç, Başpınar, Gümüşpınar, Dipçini, Karababa, Aşağı Kara Vaiz, Yukarı Kara Vaiz, Harari, Küçüklü, Hışrım, Fakılı, Altıntaş, Eski Altıntaş, Dükkanlı, Lolân, Bakluca, Ziyâret, Karacavirân, Azâzî, Erhîl, Telbizek, Sarıl, Aşağı Mülk, Yukarı Mülk, Heft, Havcekli, Bedîrân, Dağdağcık, Humluca, Karapınar, Hemânlı, Nevekcik, Torunlar Obası, Sipahi Tenbel Obası, Sinkânlı Emirler Obası, Kolletik Obası, Ali Göz Obası, Kaşıkçı obası karyeleri. 43 Kurâ, 1 Nâhiye.
Bâzîkî Nâhiyesi
Kefer Kâb, Muğnân, Telizze, Şeyh Bekir, Tilâk, Îrân, Kalazân, Tât Aynî, Tis’a, Unuk, Tutluca, Zühre, Na’lgân, Bozok, Gönderi, Böğürtlen, Hûbâbî, Sûsik, İğdeli Havâşise, Şeker Köyü, Âsumân, Magribî, Gılbaş, Alahacı, Devderi, Bey Burcu, Cibînvirân, Sumaklı, Gölce, Bademhatun, Tavşanvirân, Na’ş, Hazvenk, İshak, Ertiş, Helbini, Kara Mezra, Teftek, Gûneferk, Sildik, Ergil, Hûh, Kanak, Nahrût, Kalkan, Erpetin, Küpeli, Nehr-i Saîd, Çöl, Cosak, Deliler, Çıkgân, Zahîr, Kelek, Çakallı, Vâhine, Dirtu, Aftâr, Karaağıl, Sarıca, Aşağı Köklü, Yulu, Yukarı Köklü, Kefer Han, Topuzoğlu, Cebekoğlu, Bazûr, Ömerli, Cebîn, Aynî, Tosyânlı, Bilesûr, Sîbhandak, Ârâm, Arâh, Kantara, Kölesûr, Bîresûr karyeleri. 78 Kurâ, 1 Nâhiye.
Merzumân Nâhiyesi
Karayusuflu, Tandırcık, Bozanlı, Bakırca, Lolacık, Kastel, Ballık, Kılbaş, Karakuyu, Şillo Obası, Kör İbo Obası, Kalunun Obası, Kekliktepe, Kılcan, Benâmlı Karakuyu, Benâmlı Ağkuyu, Benâmlı Keşro Obası, Hafkefe, Balikânlı, Kara Hüseyinli, Mendülli, Yarımca, Saray, Mağâra, Hacı Mallı, Şenekce, Hâviz, Eğridere, Kıroğlu, Kayabaşı, Üçgöl, Gerrek, Milelis, Miseyri, Sarılar, Elif, Hisâr, Hasanoğlu, Köhmülük, Kale, Tasba, Savrî, Bülbül karyeleri. 42 Kurâ, 1 Nâhiye.
Reşî Nâhiyesi
Enheş, Sıvacık, Habîb, Bornus, Kızılin, Aşağı Çardak, Acemi, Kilisecik, Zergil, Alahacı Obası, Oşanu Obası, Zerdegûm, Karamezra, Karaburc, Cubûr, Tahtik, Köseler, Kamışlı, Molla Maho Obası, Mami Keriz Obası, Zirâr karyeleri. 22 Kurâ, 1 Nâhiye.
Yekûn: 185 Kurâ, 4 Nevâhî
Not:
1- Cerablus bugünkü Cerablus ve Karkamıştır. Sınır ile ayrılmışlardır. Eskiler Karkamış’a Cerablus-ı Sagîr, Cerablus’a da Cerablus-ı Kebîr derlerdi.
2- Köy isimlerinde hatam olursa af oluna. Kendi yörem dışındaki köy isimlerini bilmiyorum ve Latin harflerine aktarmada hatam olabilir.
3- Rumkale Kazasını da ekledim çünkü hali hazırda Nizip İlçesinin kuzey köyleri Rumkale Kazasının Reşi Nahiyesine ait olup Nizip’e bağlı değillerdi. Ayrıca Nizip’in batı cihetindeki bazı köyler de Halep Vilayeti merkez kazası Antep’e (Ayıntâb) bağlıydı.