Anne tarafýmýn soyunu ögrendim

[fsoyarik]

Riþvan (Reþvanlýlar, Reþi, Rýþan, Rýþi), Aþiretinin Kökenleri

Riþvan Aþireti Doðu Anadolu’nun önemli aþiretlerinden biridir. Bu aþiretin diðer önemli bir özelliði ise Türkiye’nin doðusundan batýsýna kadar her yerde bir bakiyesinin olmasýdýr. Bu açýdan aþiretler hakkýnda yapýlacak çalýþmalarda ilk önce ele alýnmasý gereken konuma sahiptir.
16. yüzyýlda Malatya ve Maraþ arasýndaki bölgede yaþamlarýný sürdüren Riþvan Aþireti’ne baðlý cemaat sayýsý 15 iken, daha sonraki yüzyýllarda bu sayý daha da artmýþtýr. Aþiret mensuplarý Doðu Anadolu’dan Rumeli’ye kadar olan geniþ bir alana yayýlmýþtýr. Günümüzde büyük çoðunluðu Gurmanc lehçesini konuþan Aþiret mensuplarýnýn tüm asýrlar boyunca cemaat, köy ve kiþi adlarý daima Türkçe olup, Türklüðe ait özelliklerini korumuþlardýr.
Günümüzde de bu aþiret mensuplarýnýn sayýsý hayli kabarýktýr. Suriye (Rakka, Halep), Þanlýurfa (Birecik, Siverek), Kilis, Diyarbakýr, Gaziantep, Erzurum, Mardin, Malatya, Ankara, Kýrþehir, Çorum, Tokat, Kastamonu (Tosya), Kahramanmaraþ, Adýyaman, Sivas, Yozgat, Elazýð, Konya, Kýrþehir ve Ankara illerinin sýnýrlarý içinde[1], daha çok kýrsal kesimde yerleþik hayat yaþamaktadýrlar. Ýç Anadolu’daki Riþvanlýlar bu bölgede Þeyhbýzýn ve Canbeg aþiretlerinin yanýnda nüfus itibarýyla en kalabalýk grubu oluþturmaktadýrlar. Riþvanlýlar buralara Besni, Kâhta (Adýyaman), Nizip, Kilis (Antep), Malatya ve Kahramanmaraþ yörelerinden gelmiþlerdir. Danimarkalý Seyyah Carsten Niebuhr 1766’da bölgede bulunduðu zamanda bunlarýn 12 bin çadýr olduklarýný, Suriye’de kýþlayýp Sivas bölgesinde yayladýklarýný ifade etmiþtir[2].
Osmanlý Hükümdarlarýndan III. Murat Han döneminde Malatya Beyi’ne gönderilen 1578 tarihli bir fermanda, Malatya’da Þah Ýsmail adýna (Þah Ýsmail adýyla) ortaya çýkan birinden söz edilmektedir. Onu destekleyen Malatya livasýna baðlý Ýzolu, Riþvanlý, Eþkanlý, Solaklý, Þah Hüseyinli, Soydanlý (Seydanlý olsa gerek), Eðirbüklü, Adaklý, Kalaçaklý (Kolu Açýklý), Bezki, Çakalý, Mihriman, Karasaz ve Kömürlü adlý topluluklarýn yola getirilmesi buyruðu verilmektedir[3]
Yavuz Sultan Selim zamanda Riþvan Aþireti’nin Kars, Van ve Aðrý taraflarýnda oturduklarý rivayet edilmektedir. Osmanlý Þikâyet ve Maliye Defterleri'nde 1677'de doðudan gelen Riþvanzade Ýbrahim yönetiminde 800 kiþilik Riþvan Aþiret mensubunun Adýyaman’ýn Besni kazasýna baðlý Sýðraz Köyü'ne zorla yerleþtirildiði ve daha sonra bu bölgede bulunan diðer Türkmen boylarý arasýnda yaþanan çatýþmalardan dolayý bölgeden çýkarýlmalarý için 1688'de Müfettiþ Paþa'ya ve Hýsn-ý Mansur (Adýyaman) kadýsýna buyruk verildiði yazýlýdýr. Bu belgede yazýlý olan Doðu’yla hangi bölgelerin kastedildiði belirtilmemekle birlikte Kars ve Van bölgeleri olma ihtimali üzerinde duruluyor.
1696 tarihliOsmanlý Tapu Tahrir Defterlerine göre Hýsný Mansur’da (Adýyaman) yaþayan Riþvanlý Cemaati Bozkoyunlulardan Beydili Aþireti’ne, Yozgat`da yaþayan Riþvanlý Cemaati Çapanoðlu Aþireti’ne, Antep’de bulunan Riþvanlý Cemaati ise Karakeçeli Türkmenlerine tabidirler.
1700’lü yýllarýn baþýnda Riþvan Aþireti’nin bazý kollarýnýn eþkýyalýk yapmalarý neticesinde sürgüne tabi tutulmuþlardýr. Bunlardan Halikanlýlarýn da içinde bulunduðu Riþvanlarýn bir kýsmý kuzeye sürgün edilir. Baþka bir Osmanlý tahrir defterinde ise 17. asýrdan itibaren Adýyaman, Malatya ve Antep'ten gelip Yozgat, Kýrþehir ve Sivas bölgelerine gönderilen aþiretlerin olduðu yazýlýdýr. 1706 yýlýnda ise Riþvan Aþireti’nden bazý haneler Torunluk iddiasýndan dolayý Rakka’ya sürülmüþlerdir. Torunluk, Türklerde hükümdar aileden gelen topluluklara verilen bir addýr. Torun kökenliler Türk aþiretleri içerisinde üst konumda bulunduklarýndan imtiyaz sahibidirler[4]. Bu nedenle bazý dönemlerde Torunluk iddiasýyla birtakým aþiretlerin huzursuzluk çýkardýðý ve diðer aþiretleri baský altýnda tuttuklarý görülmüþtür.

[fsoyarik]

1713 yýlýndaki kayýtlara göre Riþvan Aþireti’nin týpký Oðuz Türkleri gibi 12 aþiretten meydana geldiðini biliyoruz. 1734’te Maraþ Beylerbeyi Riþvanlýlardan Riþvanzade Süleyman Paþa’dýr[5].
II. Mahmut zamanýnda Anadolu’da bulunmuþ (1837'de) Feldmareþal Helmut Von Moltke, Maraþ yöresinde bir süre kalarak bölgedeki aþiretlerle ilgilenmiþ ve deðerli notlar býrakmýþtýr. Moltke eserinde özetle þunlar yazýyor; ''Pazarcýk ovasýnda üç Türkmen kabilesi Atmalý, Sineminili, Kýlýçlar konaklamýþtýr. Bu üç kabile 2000 çadýrdan oluþmaktadýr. Reþit Paþa, nüfuzlu beylerin akýllarýný baþlarýna getirdikten sonra bu Türkmenler de hükümete karþý baðlýlýklarýný duyurdular.
400 kese (20 bin florin ) salyane ödüyorlardý. Kýlýçlý kabilesinin 600 atlýsý var. Hepsi de iyi savaþçý, demir uçlu ve bunun altýnda devekuþu tüyünden yuvarlak bir top bulunan bambu kamýþlardan birer kargý taþýyorlar, atlarý da mükemmel. Bizi misafir eden Sineminili Aðasý, týpký ötekileri gibi kýl bir çadýrda oturuyordu. Kabileler daima ormana yakýn konaklýyorlar ve þiddetli kýþlarý bol odun sayesinde atlatabiliyorlar. Aðanýn idaresi ataerkil sistemde. Hiçbir tarafta, iktidar ve hâkimiyetten eser yok... Oysa bu adam, 500 ailenin reisidir. Hükümlerinin temyizi mümkün deðildir. Birisinin suçluluðuna hükmederse onu idama mahkûm edebilir ''[6]
Ankara ve Konya salnamelerinde de Cihanbeyli yöresine yerleþtirilen Riþvanlarýn ismi geçmektedir. 1855 Ankara salnamesinde Aþiret-i Cihanbeyli geçerken, 1868 Konya salnamesinde ise Aþireti Riþvan-Esb Keþan olarak kayýt mevcuttur.
Riþvan Aþireti ile ilgili diðer bir kayýt da 1842 yýlýna aittir. Bu fermanda aþiretlerin yaylak ve kýþlaklarýna gitmeyip köylere yerleþtirilmeleri kararlaþtýrýlmýþtýr. Bu doðrultuda Amasya, Sivas, Konya ve Kayseri sancaklarýna daðýnýk olarak iskânlarý gerçekleþtirilen aþiretler içerisinde Yeni Ýl, Riþvan, Reyhanlý ve Avþar Aþiretlerinin adý geçmektedir.
Baþka bir Osmanlý belgesinde de Antep (Pancarlý Köy-Merkez) yakýnlarýnda "Kabir Gediði" ya da "Riþvan Gediði" olarak bilinen bir mezarlýk bulunmaktadýr. Buradaki Riþvanlýlarýn bir kýsmý ise sonradan kuzeye yani Yozgat ve Sivas bölgelerine gönderilmiþtir.
Dr. Mahmut Riþvanoðlu’nun araþtýrmasýna göre ise Riþvanlar, Oðuz boyundan Çiðil ve Çepni Türkmenleridir. Riþvan Aþireti’ne baðlý Atmalý Aþiretine ait köy adlarý hiç deðiþtirilmemiþ olup, tamamý Türkçedir. Bunlardan bazýlarý; Tilkiler, Haydarlý, Sadakalar, Karahasanlar, Aðcalar, Kabalar, Kizirli, Kýzkapanlý, Ketiler, Karalar, Turuçlu, Mahkanlý þeklindedir[7]. Rivayete göre Riþvan adý, güneyden kuzeybatýya doðru her yýl ilkbaharda hareket eden göçebe Türkmenler için kullanýlan genel bir addýr.
Sosyolog Mehmet Eröz Türkiye’de Alevilik-Bektaþilik adlý kitabýnda; "Kendilerinin de, komþularýnýn da kabul ettiði gibi, Pazarcýk Kurmançlarý Türkmen asýllý olup, içlerinde Çiðil Türkleri de vardýr. Burada iki uruk (boy-aþiret) vardýr... Bu iki boy Atmalý ve Sinemilli boyudur” diyor. Daha sonra ise; Atma Aþiretini Riþvan Aþireti’ne baðlý bir boy sayýyor Sinemilli Mustafa Buyrukcan'dan edindiði bilgilerden; Sinemillilerin Horasan'dan gelen bir Türkmen boyu olduklarýný, dedelerinin Türkçe konuþtuklarýný, Yavuz Sultan Selim-Þah Ýsmail çatýþmasýnda Elazýð Keban'da olduklarýný, o olaydan sonra daðýldýklarýný daha sonra Maraþ taraflarýna yerleþtiklerini anlatýyor.
Silahdar Fýndýklýlýk Mehmet Aða’nýn Nusretna-me’sinde Riþvan Aþireti ile ilgili önemli bir kayýt vardýr. Buna göre; “Rakka'ya iskân edilen Türkmen ve Kürdler, bu sýcak çölleri býrakarak Anadolu'ya kaçtýlar. Rakka Beylerbeyi Kürd Ahmed Paþa, bunlarla baþ edemeyince, Bozok ve Çorum sancakbeyliðine getirildi. Rakka Valiliðine, baþbuðlukla, Anadolu Müfettiþi Yusuf Paþa tayin edildi. Yusuf Paþa, Kýlýçlý boyunu yanýna alarak, büyük bir askerî birlikle yerlerini terk eden cemaatleri Rakka'ya yeniden göndermek için harekete geçti.
Yusuf Paþa, yanýnda bulunan Ýlbeyi Kýlýçlý Bektaþ Bey’in oðlunu ayaklananlarýn yanýna gönderip, kendilerine, ‘Rakka'ya iskân giderler ise ne gözel ve illâ kýlýçtan geçmeleriyçün Padiþahtan ferman geldiði… haberini duyurdu. Onlar, hayvanlarýmýza yetecek ot yok, kendimüz ve bu kadar bin davarýmýz mahvoldu. Rakka'ya gitmek mümkün deðildir. Mumbuc’a gidüb yerleþebiliriz’ cevabý ile Hacý Mustafa ve Hacý Ývaz oðullarýný Paþanýn yanýna gönderdiler. Yusuf Paþa bu dilekleri kabul edip, yirmi gün içinde kalkmalarýný söyledi.
Yirmi beþ gün geçtiði halde, yerlerinden kýpýrdamayýnca, yeni haber gönderdi. Bu kere yeni bir yurt istediler. Sonunda, kýþkýrtmalarla savaþ oldu. Türkmen reislerinden Hacý Mustafa ve Hacý Ývaz oðullarý gelerek kendi havalarýna uyan bazý kötü kiþilerin aldatmasý ile Padiþah emrinden aykýrý olarak yurtlarýndan dýþarýya çýktýklarýný, Padiþaha baðlý kullardan olarak onun emri uyarýnca Rakka'da yerleþeceklerini ve bir daha da baþkaldýrmayacaklarýný ve yurtlarýný terk etmeyeceklerini bildirerek aman dilediler.
Türkmen beylerinden Riþvanoðlu Halil Bey, Ýlbeyli Þahin Bey, Koyunoðlu Ýbrahim Bey, Çobanoðlu ve Kürdlerden Kýlýçlý Bektaþ Bey Yusuf Pasa'nýn kumandasý altýnda, askerleri ve oymaklarýyla toplandýlar. Türkmen Aðasý Pehlivanoðlu Ýsmail Bey de atlý ve yayalarla katýldý. Türkmen ve Kürdlerin geçit yeri olan Arslanlý beli tutuldu. Otuz elebaþý asýldý. Yusuf Paþa, kendilerine bütün mal, yiyecek ve davarlarýyla birlikte aman vererek, her il, her oymaða yeniden baþ ve buðlar getirip önünde her birine kaftan giydirerek hepsini ordusu önüne katýp, yeni yurtlarýna götürüp yerleþtirdi.”
Yukarýdaki Osmanlý kaynaðýnda, Türkmenlerle Kürtlerin bir sayýldýðý görülüyor. Gene ayný kaynakta, Riþvanlardan, Türkmen diye söz ediliyor. Ayný vesikada, “Deveci Ali adýndaki Bölükbaþýnýn, üç yüz kadar adamý ile Konya ileri gelenlerinden beylik vergiler toplamasý karþýsýnda, üzerine birlikler gönderilmiþ ve bu birliklere, Mamalu Türkmenleri de katýlmýþtý. Bu durum karþýsýnda, Deveci Ali, Riþvan Türkmenlerine sýðýnmak zorunda kaldý ise de, Riþvan Aðasý Halil onu bir yerde bastýrarak 17 adamý ile birlikte öldürmüþtü. Bu olay karþýsýnda öteki eþkýya da daðýlýp birer köþeye sýnmýþlardý” þeklinde kayýt bulunmaktadýr.
Osmanlý arþiv kaynaklarý Tosya'daki ve Alaca-han'daki (Sivas) Riþvanlýlar için “Yörükân taifesinden” deniyor. Ayný þekilde Yörüklerden sayýlan Riþvanlar arasýnda: Riþvanaðalarý (Düþenbe Kazâsý-Alâiye Sancaðý), Riþvançakallusu (Zülkadiriye Kazâsý-Meraþ Eyaleti), Riþvansakallu (Malatya Sancaðý) cemaatlerinin isimleri sayýlarak Yörük taifesinden olduklarý belirtilmiþtir.
Diðer taraftan Riþvanlýlar için “Türkman Ekrâdý” (Türkmen Kürtleri) taifesinden þeklinde kayýtlara da rastlýyoruz. Yine kayýtlarda bunlarýn Rakka, Meraþ (Maraþ) ve Bozok Sancaklarý, Hýsný-ý Mansur, Behismi (Besni) ve Harput kazalarýnda yerleþik veya göçer olarak yaþadýklarý, Türkmân Ekrâdý taifesinden olduklarý belirtilmiþtir. Bu kayýtlar, Riþvanlarýn açýkça Türkmen olduklarýný ifade etmektedir.

[fsoyarik]

Urfa yöresinde ise iki önemli boydan birisi Bozulus gruplarýndan olup, bu bölgelere yerleþmiþ olanlar Çakallý, Döðerli, Kýlýnçlu, Artuk gibi aþiretler iken, Karaulus dediðimiz grupta ise yine Döðerli veya Döðer Cemaati, Riþvanlý, Halitli, Salarlý, Baykanlý, Bayrambeyli gibi cemaatler yer almýþlardýr. Bunlara ait bazý köyler ise Kesmeköy, Þemsviraný, Arapönü, Karapýnarlý, Küçük-hisar, Çöknüz, Soyluca, Harran, Sallý gibi Türkçe adlarý taþýyan nahiyeler bulunmaktadýr. Urfa yöresine yerleþen aþiretleri genel olarak topladýðýmýz zaman aþaðý yukarý 562 aþiret adý ortaya çýkmaktadýr. Bu aþiretlerin en büyüklerinden Karakeçili kökeninden 160 aþiret mevcuttur[8].Diðer bazý illerde ise Riþvanlýlarýn Beydili/Badý-llýlara baðlý olduðu görülmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Faruk Söylemez’in Riþvan Aþireti üzerine yaptýðý detaylý araþtýrma, aþireti daha iyi tanýmada en önemli kaynak durumundadýr. Bu çalýþmada öncelikli olarak 16. yüzyýlda Riþvan Aþireti’ni oluþturan cemaat, köy ve þahýs adlarý üzerinde durulmuþtur. Buna göre:
16. yüzyýlda Malatya sancaðýna baðlý Kâhta ile Maraþ Eyaletine baðlý Hisn-i Mansur (Adýyaman) kazasýnda bulunan Riþvan Aþireti’nin cemaat, þahýs ve yer adlarý bu döneme ait Osmanlý Tapu Tahrir defterlerinde ayrýntýlý olarak yer almýþtýr. Faruk Söylemez’in baþvurduðu baþlýca üç defter vardýr. Bu defterlerin en eskisi Yavuz Sultan Selim dönemine ait olup, Malatya Sancaðý’na baðlý Besni, Kâhta, Gerger ve Hisn-i Mansur kazalarýnýn mufassal kayýtlarýný içeren 1519 tarihli ve Baþbakanlýk Osmanlý arþivinde 71 numarada kayýtlý tahrir defteridir. Diðer iki defter ise Kanuni Sultan Süleyman zamanýnda yazýlmýþ olup mufassal defterleri durumundadýr. 1524 tarihli ve 123 numaralý defter ve 1536 tarihli 181 numaralý defter konar-göçer aþiretler ve bu aþiretlerle ilgili kayýtlarý ihtiva etmektedir.
Riþvan Aþireti’ne mensup cemaatler, Tahrir Defterlerinde kaydedildikleri sýraya ve cemaat mensuplarýnýn isimlerine göre þöylece sýralanabilir:
Hacý Ömer (Hacý Ömerlü) Cemaati: Tahrir Defterinde Riþvan cemaatlerinin ilk sýrasýnda kaydedilen bu cemaat, “Cemaat-i Ahmet veled-i Hacý Ömer” þeklinde yazýlmýþ ve hanelerin bitiminde “Cemaat-i Hacý Ömerlü” ifadesiyle zikredilmiþtir. Yine adý geçen cemaat Kaytanlý olarak da zikredilmiþtir. Daha sonra,
Hýzýr (Hizir) Sorani Cemaati;
Kellelü Cemaati;
Celikanlu Cemaati;
Mülýkanlu Cemaati;
Mendubali (Mendollu) Cemaati;
Zerukanlu Cemaati;
Bograsi Cemaati;
Rumaiyan Cemaati;
Mansur Cemaati;
Ýzdeganlý Cemaati,
Mansurganlu Cemaati;
Karlu Cemaati;
Riþvan Cemaati;
Çakallu Cemaati’nin adlarý zikredilmektedir.

[fsoyarik]

Bu kayýtlardan anlaþýldýðýna göre 16. yüzyýlýn ilk yarýsýnda Riþvan Aþireti toplam on beþ cemaatten oluþmakta idi. Doðal olarak sonraki yýllarda mevcut cemaatlerin nüfuslarýnýn artmasý ile bazý yeni cemaatler ortaya çýkmýþtýr. Nitekim daha sonraki yýllara ait kayýtlarda Riþvan Aþireti’ne mensup Bereketli, Bektaþlý, Belikanlý, Benamlý, Cudikanlý, Dalyanlý, Dimiþklý, Heycabanlu (Hacabanlý), Hýdýranlý, Hosnisin, Mahyanlý, Nasýrlý, Okçuyanlý, Sevirli, Sinkanlý, Þeyh Balanlý, Terziyanlý cemaatlerinin ortaya çýktýðý görülmektedir. Yukarýda belirtilen cemaatlerin yaný sýra Yine Riþvan Aþireti’nden olan Hamidlu ve Hacýlar adýyla iki cemaatten bahsedilmekte ve baþta Ýzmir olmak üzere Anadolu ve Rumeli’nin birçok yerinde bu cemaatlerin adlarýný taþýyan köylerin mevcudiyeti belirtilmektedir.
Yukarýda kýsaca tanýttýðýmýz 71, 123, 181 numaralý defterlerde kayýtlý bulunan Riþvan Konar-Göçer Aþireti cemaatlerine mensup þahýs isimlerine baktýðýmýzda, genelde Türkçe isimler görmekteyiz. Doðan, Okçu, Bayýndýr, Korkmaz, Köse, Tatar, Mintas, Bayram, Mendol, Kaya, Küplü, Öztemur, Gülek, Baþak, Karaca, Kunduz, Banu, Karaman, Menteþ, Orhan, Pars, Boða, Sarim, Cengiz, Paralu, Sancar, Ayas, Budak, Çoban, Çelikan, Pir Bali, Satý, Gürol v.b. gibi. Türkçe adlarýn yaný sýra, Türklerin Ýslamiyet’i kabulüyle birlikte gerek bey ve hükümdarlar gerek halk arasýnda çok yaygýn olarak kullanýlmýþ ve günümüzde dahi kullanýlmaya devam eden, bu sebeple de Türkçe isimler olarak deðerlendireceðimiz: Ömer, Osman, Bekir, Beyazid, Murad, Ali, Fakih, Hasan, Hüseyin, Mehmet, Mahmut, Ahmet, Minnet, Hamza, Abdullah, Seyfettin, Ýlyas, Yusuf, Halil, Recep, Kasým, Sinan, Þemsettin, Ýzzeddin ve benzeri adlara da çokça rastlanmaktadýr. Diðer yandan bugün PKK örgütü ve diðer siyasal Kürtçü çevrelerce KOD ad olarak kullanýlan ve Kürt isimleri þeklinde lanse edilmeye çalýþýlan adlara hiç rastlanýlmamaktadýr.
Riþvan Aþireti mensuplarýnýn kullandýðý ve yukarýda örnekleri verilen bu isimlerden baþka Ýskender ve Arapça Ebu Talip adýna da sýkça rastlanýlmýþtýr. Bundan baþka Türklerin Tolunoðlu Devletinin (868-905) bir hükümdarý olan Hümaraveyh’ýn adý Riþvan Aþireti içerisinde Hümaraveh þeklinde sýkça kullanýlmýþtýr. Bu adýn Türkiye Türklerince terkedilmiþ olmasýna raðmen Riþvan Aþireti içerisinde o dönem halen yaþýyor olmasý oldukça manidardýr. Riþvan Aþireti içerisinde kullanýlan diðer ilginç bir isim de “Çerkes”dir.
Türkmen aþiretlerinin, isimlerini bazen boy beylerinden, bazen de Kethüdalarýndan veya cemaat ileri gelenlerinden aldýklarý tarihi bir gerçektir. Nitekim Halep Türkmenleri arasýnda yer alan Ýnallý boyunun 1520’de Ýnal-oðlu Hamza Bey idaresinde olmasý boyun adýný ya Hamza Bey’in babasý Ýnal’dan ya da daha önce yaþamýþ ayný isimli baþka bir atasýndan, 1519’da Ramazanlu ulusu arasýnda yaþayan Ulaþ boyunun ismini daha önce bu boyu idare etmiþ Ulaþ Bey’den, yine Halep Türkmenlerine dahil olan Toktemürlü boyunun ismini 1525-1530 tarihleri arasýnda boy beyi olan Toktemür Bey’den aldýðý belirtilmektedir. Diðer bazý Türk boy ve aþiretleri arasýnda görülen bu husus Riþvan Aþireti’ni oluþturan cemaatlerde de görülür. Nitekim Yavuz Sultan Selim devrinde, 1519 yýlýnda yapýlan tahrirde, Hacý Ömer isminin yer almasý, bu cemaat isminin, Mehmed’in basý Hacý Ömer’den veya ayný adý taþýyan dedelerinden birinden geldiði yolundaki kanaati güçlendirmektedir. Bu zatýn mezkûr cemaatin ileri geleni olduðu tahmin edilmektedir. 181 numaralý Tahrir Defterinde Mendol, Mansur ve Çelikan þahýs isimlerine rastlanýlmasý daha önce zikrettiðimiz Mendubali (Mendollu), Mansur, Çelikanlu cemaatlerinin de Hacý Ömerli cemaati gibi cetlerinden birinin adýnýn aldýðýný düþündürmektedir.
Riþvan Aþireti’nde adlarýn baþýna gelen sýfatlarýn da Türkçe olduðu görülmektedir. Bunlardan yaygýn olarak kullanýlanlar, Kara ve Köse sýfatlarýdýr. Kara Hasan, Kara Halil, Kara Bekir, Kara Mehmet, Kara Yusuf, Kara Ali, Kara Ömer, Koç Mehmet, Köse Ömer, Köse Hacý isimleri Osmanlý kayýtlarýnda geçen bazý adlardan bir kýsmýdýr. Nitekim Riþvan Aþiret mensuplarý arasýnda Sarý Faki ve Sarý Yusuf gibi isimleri taþýyan kimseler vardýr.
Þahýs adlarý konusunda dikkati çeken diðer bir husus da Zülkadir, Zeynettin, Halil, Sadaka, Budak ve Þahruh gibi Dulkadirli Türklerine ait bey ve þehzade isimlerinin, Riþvan Aþiret mensuplarý arasýnda yaygýn olmasýdýr. Bu hususun, Dulkadirli/Zulkadirli bölgesinin Osmanlý Devlet’ine ilhakýndan önce, Riþvan konar-göçerlerinin, adý geçen beyliðin sýnýrlarý dâhilinde yaylayýp kýþlamalarýndan, yani bir nevi Dulkadirlilere tabi olmalarýndan kaynaklanmaktadýr.
Zira Riþvan konar-göçerlerinin meskûn olduðu Kâhta ve çevresinin Osmanlý fütuhatýna kadar Dulkadirlilerin hâkimiyetinde olduðu bilinmektedir. Bu havaliye Türk oymaklarýnýn iskân edilmesi çok daha önceden baþlamýþ olmakla beraber, XIV. Yüzyýlýn ikinci yarýsýndan itibaren Dulkadirlilerin Elbistan çevresinde kuvvet kazanmasýndan sonra bölgeye, bu beyliðe mensup muhtelif Türkmen boy ve oymaklarýn yerleþtiði de ifade edilmektedir. Uzun süren Dulkadirli Beyliði’nin idaresi altýnda kaldýðý anlaþýlan Kâhta ve çevresinde yerleþmiþ bulunan Riþvan Aþireti’nin mezkûr beyliðin sosyokültürel yapýsýyla aynýlýk gösterdiði görülmektedir.
Riþvan konar-göçer aþiretinin kullandýðý adlarla ile ilgili diðer bir tespit ise belirli bir dönemde ve az da olsa kiþi isimlerinin baþýna “Þah” sýfatýnýn getirilmiþ olmasýdýr. Gerek 1519 gerek 1524 tarihli tahrirlerde “Þah”’lý isimlere rastlanýlmazken, 1536 tarihli tahrir kayýtlarýnýn bulunduðu 181 numaralý defterde Þah Veli, Þah Kulu ve Minnet Þah gibi isimlere rastlamaktayýz. Bu deðiþimde, muhtemelen Safevi devletinin baþýna geçtikten sonra Þah Ýsmail’in, Osmanlý ülkesinde özellikle Güney Anadolu’da Türkmen aþiretlerini kazanmak amacýyla giriþtiði faaliyetlerin meydana getirdiði kültürel tahribat etkili olmuþtur. Riþvan Aþireti’nde de bu isimlere rastlanýlmýþ olmasý, Þah Ýsmail’in XVI. yüzyýlýn baþlarýnda giriþtiði bu mezhepsel görünümlü siyasi hareketin, Türk toplumunda meydana getirdiði kültürel etkinin yüzeysel olmadýðýný, þahýs adlarý ve gündelik yaþantýya kadar girdiðini göstermektedir.
Malatya sancaðý’nýn 1560 yýlýndaki idari yapýlanmasýna göre Kâhta kazasý’na baðlý olan Kâhta, Turus ve Paginik nahiyelerindeki muhtelif köy ve mezralarda Riþvan Aþireti’nden bazý kimselerin yerleþip, ziraatla uðraþtýklarý tahrir defterinden tespit edilmektedir. Kâhta nahiyesi Asker Baba karyesine baðlý Kozkenar, Hartut ve Ýncurlu mezralarýnda ziraat yapýldýðý yine Kâhta nahiyesi Tiginkar karyesi Korkmaz mezrasýnda Riþvan taifesinden Hamza Aða’nýn deðirmen iþlettiði belirtilmektedir. Ayný nahiyeye baðlý Karye-i Gun-i Kenar’a tabi Günez ve Güllük mezralarýnda, Samek Bala karyesine tabi Til mezrasýnda ve Kâhta kazasý Paginik nahiyesi’ne baðlý Zerni karyesinde Riþvan taifesinin ziraatla uðraþtýðý belirtilmiþtir.
Yine Turus nahiyesine baðlý Fahrettin karyesine tabi Ali Tas, Turali Burcu, Çakal, Gül Bahari, Keferkeros, Akpýnar, Vakýf, Kuyucak ve Kepirli mezralarýnda Riþvan Aþireti’nden bir grubun yerleþik olduðu ve ziraatla uðraþtýklarý belirtilmektedir.
Yukarýda adý geçen nahiyelerden olan “Turus” adý milattan önceki dönemlerde Adýyaman ve Maraþ kesimlerine yerleþmiþ ve burada bir uygarlýk kurmuþ olan Kimmer Türkleri ile ilgilidir. Bu zamanda Anadolu’da yaþamýþ olan diðer milletler Kimmerleri “Turushalar” þeklinde isimlendirmiþtir. 16. asýrda halen bu adýn bölgede yaþadýðýný görmek hayli ilginçtir. Diðer bir ad olan Paðinik adý ise Ermenice olup, bölgenin Türklerden önceki sahipleri olan bu millete aittir. Riþvanlarýn yaþadýðý “Tigin-kar” nahiyeside adýný Türklerden almýþ olmalýdýr. Göktürk devletinin Kaðaný Kutluð Han’nýn oðlunun adý “Kül-Tigin”dir. Tahrir Defterlerinde Riþvan Aþireti’nin yaþadýðý köy adlarýnýn nerdeyse tamamýnýn Türkçe olmasý da Riþvanlarýn Türklüklerini gösteren diðer bir kanýt durumundadýr.
1560 tarihli tahrirde Riþvan konar-göçer taifesinin yaylak ve kýþlaklarýnýn Malatya sancaðý dâhilinde olduðu belirtilmiþtir. Ancak bu sancaðýn kazalarý arasýnda yer alan Hýsn-ý Mansur, 1563 tarihindeki idari yapýlanmada önce Elbistan’a, sonra da Maraþ Sancaðý’na baðlanmýþtýr. Riþvan Aþireti’nden bazý kimselerin bu kazanýn muhtelif köy ve mezralarýnda da yerleþmiþ olduklarý ve ziraatla uðraþtýklarý görülmektedir.
Maraþ eyaletinin 1563 tarihli idari taksimatýna göre Riþvan taifesinin meskûn olduklarý ve ziraat yaptýklarý yer adlarý þöyledir: Maraþ sancaðýna baðlý Hýsn-ý Mansur Kazasý, Mermer Karyesine tabi Meshedi ve Kargilyüce Mezralarý, Köprülü karyesine baðlý Ýnabluca Mezrasý, Gerani Karyesi, Hoster-i Küçük Karyesi, Güyez Karyesi, Eðdir Karyesi, Taþbudak Karyesi, Numan Karyesi’dir. Bu taife buralarda kýþlayýp ziraatla uðraþtýklarý gibi, Ýki-Dam Karyesine tabi Boþ Viran Mezrasý’nda da ziraatla uðraþmaktaydýlar.
Konar-göçer aþiret ve cemaatlerin bir kýsmý, isimlerini boy beyleri veya bir ileri gelenin isminden aldýklarý gibi, yurt edindikleri yerlere de kendi adlarýný vermiþlerdir. Böylece kendi adlarýnýn da hayatiyet kazanmasýný saðlamýþlardýr. Daðlara, yaylalara, göllere ýrmaklara, geçitlere, köy ve kentlere anlamlý isimler vermiþlerdir. Riþvan konar-göçer aþireti de, gerek yaylak ve kýþlaklarý olan mekânlara ve gerek yerleþik hayata geçip ziraatla uðraþtýklarý köy ve mezralara, ya kendi cemaatlerinin ismini vermiþler veya mensubu bulunduklarý Türk kültüründen bir ad seçmiþlerdir.
Riþvan Aþireti’nin 16. yüzyýl sonlarýndan itibaren meskûn bulunduklarý Zülkadiriyye Eyaleti’nin sýnýrlarý dýþýna çýktýklarý ve tarihi süreç içerisinde iskân ve benzeri nedenlerle Anadolu’da, Halep’ten Kastamonu’ya, Antalya’dan Ýzmir’e; Rumeli’de, Edirne ve Varna’ya kadar olan sahalarda yaylayýp kýþladýklarý belirtilmektedir. Böylece Osmanlýlar döneminde çok geniþ bir sahaya yayýlan aþirete mensup cemaatler, bulunduklarý yerlerde köyler kurarak buralara kendi adlarýný vermiþlerdir. Bunlara birkaç örnek vermek gerekirse, Riþvan Aþireti’nin Hamidli cemaatinin adýný taþýyan köylere Malkara, Akçekizanlýk, Edirne, Saruhan’da Kýrkaðaç, Ýzmir ve Kastamonu’da rastlamaktayýz.
Hacýlar ismini taþýyan köyler Rumeli’de Edirne ve Varna’da; Anadolu’da Kayseri; Ýzmir Bergama’da iki köy; Konya, Kýrýkkale ve Hatay’dan Ordu’ya kadar 22 vilayetimizde bulunmakta ve bu köylerin isimlerini Riþvan Aþireti’nin Hacýlar cemaatinden almýþ olduklarý ifade edilmektedir.
Bektaþlý cemaatinin adýný alan köylere Kayseri ve Hatay’da rastlamaktayýz. Yine Konya’nýn Dumanlý köyü de adýný bu aþiretin Dumanlý cemaatinden almýþ olmalýdýr. Aþiret ve cemaat adýný alan köylerin yaný sýra mahallelere de rastlamak mümkündür. Kayseri’de mahalleler arasýnda Rumyan adýyla bir mahalle zikredilmektedir. Bu mahallenin ismini Riþvan Aþireti’nin Rumyanlý cemaatinden aldýðý tahmin edilmektedir. Türklerin Ortadoðu’ya gelerek Bizanslýlarýn topraklarýný ele geçirmesinden sonra Müslüman halklar ve diðer bölgelerdeki Türkler bu grup Türklere Rumi veya Rumyan adlarýný vermiþlerdir. Bu durum þahýs adlarý için de geçerlidir. Mevlana Celaleddin-i Rumi buna bir örnektir.

[fsoyarik]

Cumhuriyet döneminden önce küçük bir köy olan Çelikan, cumhuriyetten sonra 1954 yýlýna kadar “Çelikan” adýyla Malatya’ya baðlý bucak merkezi idi. Bugün Adýyaman iline baðlý bir ilçe merkezi olan Çelikan, ismini Riþvan Aþireti’nin yukarýda bahsettiðimiz Çelikanlý cemaatinden almýþtýr. Yine ilçe merkezine baðlý Köseuþaðý, Samsad nahiyesine baðlý Köseler Karyesi, Kâhta ilçesine baðlý Köseler, Besni Çakýrhöyük Bucaðý’na baðlý Kösyanlý ve Köseceli köyleri, yine Besni kazasý Tut nahiyesine tabi Köseli köyü de isimlerini Riþvan Aþireti’ne tabi Köseyan (Köseyanlý) cemaatinden almýþ olup, yerleþim yerlerinin adlarý Türkçe olarak isimlendirilmiþlerdir.
Kahramanmaraþ’ýn Türkoðlu ilçesine baðlý Çakallý-Çullu ve Çakallý Hasan Aða, Adýyaman merkez ilçeye baðlý Çalak, Besni merkez nahiyesine baðlý Çakallý köyleri adlarýný Riþvanlarýn Çakallý cemaatinden aldýklarý ortadadýr. Zira bu köylerde halen meskûn bulunanlar, adý geçen cemaate mensup olduklarýný söylemektedirler. Þüphesiz bunun gibi ismini aþiretten alan köylerle ilgili örnekleri daha da arttýrmak mümkündür.
Bölgede Riþvan Aþireti’nin izlerini taþýyan birtakým kültürel unsurlara da rastlamak mümkündür. Bu cümleden hareketle, adý geçen aþiretin 17. yüzyýldan itibaren belli baþlý yaylaklarýn biri olan Uzunyayla’da, bir mevki adý, halen yörede konup göçen Yörük ve yerleþik halk tarafýndan “Riþvan Yurdu” olarak bilinmektedir. Yine Malatya’nýn Arapkir yöresinde günümüze kadar düðün ve þenliklerde “Riþvan Oyunu” olarak bilinen bir oyun oynanmaktadýr. Bütün bunlar göstermektedir ki Riþvan Aþireti, tarihi süreç içerisinde kaybolmamýþ, birçok Türk aþireti gibi varlýðýný günümüze kadar devam ettirmiþtir.
Günümüzde ise Riþvan Aþireti’nin belli baþlý cemaatleri þöyle sýralanabilir:
1-Atmalý
2-Hocabanlý-Hacavanlý
3-Çakallý
4-Hevidi
5-Molikanlýlar
6- Zürekvan
7-Helikanlýlar
1-Atma/Atmi/Atmalý Aþireti: 12 oymaklý boya ayrýlan Atmalar, Sünni ve Alevidirler. Genel kaný bu aþiretin Türkmen kökenli olduðu þeklindedir. Boylar topluluðundan mürekkep bir konfederasyon olduðu anlaþýlan Riþvan Aþireti’ne baðlý olan Atmalar Gurmanc lehçesinde konuþurlar.
Osmanlý yönetiminde on iki köyün adet, gelenek ve görenekleri itibariyle bir gurup oluþturmasýna aþiret denirdi. Bu aþiretlerden biri de Atmi Aþireti’dir. Atmi Aþireti’nin son reisi Yakup Paþa’dýr.
Atmalar dünyada sadece Oðuzlara mahsus sosyal bir yapýlanma sistemi olan 12’li sistemle oluþturulmuþtur. Atmalar Konfederasyon’u içerisinde yer alan 12 boy; 1-Tilkiler 2-Kizirli (Bolu yöresinde de bir kolu vardýr) 3-Haydarlý 4-Ketiler 5-Sadakalar 6-Kýzkapanlý 7-Karahasanlýlar 8-Karalar 9-Aðcalar 10-Turuçlu 11-Kabalar 12-Mahkanlý þeklinde olup, tamamý da Türkçe adlar taþýmaktadýrlar.
Bu Türk aþiretinin bir kýsmý yaþadýklarý Malatya Arapkir’den Sivas Kangal ve Hasan Çelebi arasýndaki Alaca Han’a iskân edilmiþlerdir[9].
Dr. Mahmut Riþvanloðlu Saklanan Gerçek isimli kitabýnýn 502. sayfasýnda Atmalý Aþireti ile ilgili þu bilgiler verilmektedir:
Riþvan topluluðuna baðlý bir oymaklar birliðini teþkil eden bir aþirettir. Osmanlý Tahrir defterlerinde Kars, Trabzon, Konya, Maraþ ve Rakka arasýndaki bölgelerde “konar-göçer” olarak, bazen “Ekrat”, bazen de “Türkmen-Ekradý” olarak geçmektedir.
Buradaki “Atma”, belki de “Atmaca” isminden bozulmuþ olabilir. Çünkü daha önce de bahsettiðimiz gibi, Eski Türklerde “Boy ve Oymak” ismi olarak bir nevi motif karakterinde ve “Totem” olarak bu tip hayvan isimlerinin verildiðini biliyoruz. Nitekim Danýþmendlü Türkmenleri arasýnda bir oymak beyinin adý da Atmaca’dýr.
Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Horasan bölgesinden Anadolu’ya gelmeye baþlamýþlar ve Selçuklu Devleti tarafýndan önce Elazýð bölgesine daha sonralarý ise Malatya (Arguvan) ve Elbistan yöresine yerleþmiþlerdir. Þu anda bir kýsmý Kahramanmaraþ ve Malatya arasýndaki daðlýk kesimlerde yaþamaktadýrlar. Atmiler bugünkü yerlerine 250-300 yýl önce Harput yakýnlarýndaki Gümüþmaden’den göç ederek gelmiþlerdir.
Atmalý Aþireti’nin bulunduðu kazalar ve yaþadýklarý köy sayýsý; Pazarcýk 10 köy, Besni 7 köy, Elbistan 11 köy, Akçadað 2 köy, Gölbaþý 2 köy þeklindedir.
Pazarcýk’ta bulunan Atmiler önceleri yaz aylarýnda yaylalara göç eder, kýþ aylarýnda ise tekrar kýþlaya dönerlerdi. Göç ettikleri yaylalar Sýrýklý ve Nurhak daðlarýdýr. Kýþlýk yurdundan yaylalara ulaþmak için uzun bir yolculuk gerekirdi.
Aþiret 1960’lý yýllara kadar göçebe hayat yaþarken, günümüzde ekonomik koþullar nedeniyle yerleþik hayata geçilmiþ, tarým ve hayvancýlýkla uðraþmaya baþlamýþtýr.
Aþiretin baþlýca köyleri; Ganidaðý, Ketiler, Kýzkapanlý, Karahasanlar Mahkanlý, Sadakalar, Haydarlý, Kizirli, Turunçlu, Tilkiler, Kabalar, Akçalar, Karalar þeklindedir.
Bu köylerden Haydarlý ve Kabalar, Adýyaman-Gölbaþý sýnýrlarý içerisindedir. Aþiretin Harput-Gümüþ, Maden, Arapkir, Ýslâhiye, Kilis ve Maraþ’ta yaþayan kesimleri de vardýr. Ancak bunlar aþiretin asýl gövdesinden baðýmsýzdýrlar.
Aþiretin kendine özgü bir giyim kültürü vardýr. Yazýn þalvar, zubun (uzun gömlek), saku (Avrupa modeli çeket); kýþýn ise þal, sepik, kýrmýzý fes ya da küllik giyilir. Kadýnlar özellikle þar baðlar. Geçmiþten günümüze Atmi Aþireti’nin reisleri sýrasýyla; Kara Hasan Muhammed Aða, Ýbrahim Aða, Bozo Aða, Asaf Aða, Süleyman Aða ve Paþa Yakup’tur.
a) Kýzkapanlý Aþireti: "Kethüda Obasý" adýyla da anýlan Kýzkapanlý Aþireti, Osmanlý Tahrir Defterlerinde "Türkman Yörükaný Taifesinden" gösterilmiþlerdir.
2-Çakallý Aþireti: Adýyaman ilinin batý kýsmýnda yaþarlar. Bir süredir kendilerinin Riþvanlara baðlý olduklarýný kabul etmeyip, ayrý aþiret davasý gütmüþlerdir. Bu adla Türkiye’nin birçok yerinde köy adý vardýr. Samsun-Kavak’a baðlý Çakallý köyü, Diyarbakýr-Bismil’e baðlý Çakallý köyü, Hatay-Belen’e çakallý köyü, Sinop-Gerze’ye baðlý Çakallý köyü, Adýyaman-Besni’ye baðlý yeni adý Akkuyu olan Çakallý köyü, Adýyaman-Besniye baðlý Çamlýca köyünün eski adý Çakallý olan köy, Adana-Karaisalý’ya baðlý Çakallý köyü bunlara birer örnektir.
Günümüzde de varlýðýný devam ettiren bu aþirete mensup, Türkçeden baþka dil bilmeyen ve konuþamayan oldukça kalabalýk bir cemaatin varlýðý söz konusudur. Keza ayný aþiretin Maraþ Türkoðlu taraflarýnda yaþayanlarý arasýnda hem Türkiye Türkçesi hem Gurmanc Türkçesi konuþanlar vardýr. Enteresan olan taraf þudur ki bu aþiret mensuplarý sadece Türklere mahsus olup, halen Türkistan’da devam eden bir gelenek olan “on iki hayvanlý Türk takvimi”ni bilmekte, ziraat ve hayvancýlýkla ilgili iþlerde bu takvimi kullanmaktadýrlar.
Çakallý oymaðý, Þeriye sicillerinde “Besni topraðýndan Kürd taifesinden…” olarak zikredilmektedir. Burada bahsedilen Çakallular, Riþvan Aþireti’ne mensup olup, Ege ve Kocaeli bölgesinde yaþayan Çakallýlar ise Türkmen oymaðý olarak zikredilmektedir. Gaziantep’te Çakallý Aþireti’nin yaþadýðý Çakallý köyü sakinleri halen Türkiye Türkçesinden baþka bir dil bilmemektedirler. Ekrad olarak zikredilen bu aþiretin kiþi isimleri Türkçe olduðu gibi, “Reþi Ekrad’ýndan Bozlu oymaðý” þeklinde var olan kayýtlar da bu aþiretin kökenlerini göstermesi açýsýnda hayli önemlidir.
3-Hocabanlý -Hacavanlý Aþireti: Konya, Ankara, Diyarbakýr, Kýrþehir, Kayseri, Sivas, Þanlýurfa, Erzurum, Gümüþhane ve Giresun bölgelerinde yaþarlar.
4-Hevidi Aþireti: Bunlar da kendilerini Türkmen olarak ifade ederler ve Azazlý Türkmenleriyle de yakýn iliþkileri vardýr.
5-Molikanlý Aþireti: Riþvan Aþireti’nin bir kolu olan Molikanlýlar Haymana'dan önce Malatya'ya, oradan da Adýyaman'a göç etmiþlerdir. Halen Haymana'da Molikanlýlara rastlanmaktadýr. Türkmen kökenli olup batýdan doðuya göç etmiþlerdir.
6-Zürekvan Aþireti: AK Parti milletvekili Dengir Mir Mehmet Fýrat’ýn da bu aþiret mensubu olduðu söylenmektedir. Aþiret mensuplarý Adýyaman ve Mersinde yaþamaktadýrlar.
7-Helikanlý Aþireti: Azerbaycan’da Reþvendlar, Loristan’da Reþvend, Çemiþgezek’te Raþikan, Muþ-Malazgirt’te Helikan, Van’da Mam Reþan, Reþi, Halikani, Haso Halikan, Patnos’ta Helki, Iðdýr’da Helkan, Antep’te Rýþvanlar, Hasankeyf’te Reþiler, Adýyaman’da Reþi ve Helkan, Malatya’da Helikan, Yozgat’ta Riþvan, Halekan-lý, Sivas’ta Reþiler ve Zaho’ya baðlý Helikan beldesinde Helikanlýlarýn yaþadýðý bilinmektedir. Muhtemelen Halil adlý bir atadan türemiþ olduklarý rivayet edilse de elimize net bir veri yoktur.
Aþiretlerin kökenlerini anlamada önemli bir kaynak da Osmanlý Þeceriye Sicilleri/Þeri mahkeme sicilleridir. Bunlardan Gaziantep vilayetimize ait Þeriye sicil defteri incelendiðinde, Kürt olarak Türklerden ayrý olduðu söylene gelmiþ birçok aþiretin Türk kökenli olduðu açýkça görülmektedir

[fsoyarik]

Birçok Türkmen oymaðý Ekrad yani sonradan türetilen þekliyle Kürt olarak nitelendirilmiþtir. Bunun gibi Alayuntlu, Karayaðmurlu, Dünbüllü oymaðý, Musabeyli Ekradýndan Karacalý Türkmenleri, Koþlu, Çombahadýr-lýsý, Reyhanlý Ekradýndan Coþlu, Sarýcalý cemaatleri ile Kýllý, Bektaþlý, Mandorlu, Vetecirli Eþkýyasý, Bozdoðanlý oymaðýnýn Kýlluð cemaati gibi birçok Türk zümrelerine ait aþiretler Ekrad olarak zikredilmiþtir. Dolayýsý ile Ekrad kelimesinin aslýnda Kürt kelimesini karþýlamadýðý, sadece göçebe aþiretleri anlatmakta kullanýldýðý ortadadýr[10]. Ýþte bu örneklerde olduðu gibi her þeyi ile Türk aþiret sisteminin bir ürünü olan Riþvan Aþireti de bu sýnýflandýrmaya girmekten kurtulamamýþtýr.
Osmanlý resmi kaynaklarýnda Türkmen’le Kürt’ün ayný manaya geldiðini belirten Mehmet Eröz þu örneði verir: 1800 yýllarýnda Rakka'ya iskân edilenlerden Riþvanoðullarý Türkmen, Kýlýçlýlar Kürt olarak belirtilir. Bugün Urfa'da yaþayan Riþvanoðullarý Kürt, Gaziantep ve Çukurova'da yaþayan Riþvanoðullarý ile Kýlýçlýlar Türkmen olarak bilinir. Osmanlý arþivlerinde sýk sýk bir aþiret bir yerde Ekrad, bir baþka yerde ise Etrak veya ayrý bölgedeki aþiretin bir kýsmý Ekrad, bir kýsmý ise Etrak olarak ifade edilir.
Yine Gaziantep Þeriyye sicillerinde baþka bir çarpýcý örnek daha Abdulhaluk Çay tarafýndan tespit ediliþtir. Mehmatlý Aþireti genellikle “Kürt Mehmatlý” olarak söylenmekte ve köken olarak Kürt kabul edilmektedir. Ama Þeriye sicillerinde bu aþiretten bahsedilirken “Türkmen taifesinden Kürt Mehmatlý” denilmektedir. Yine “Beðdelli” Oðuz boyunun Bekmiþli oymaðýnýn bir obasýnýn adý da Mihranlýdýr. Kaynaðýmýzda Mihmanlý ya da Mihmatlý oymaklarýndan bir yandan “Riþvan aþiretlerinden Kürt Mehmadlý ve Mahmanlý…”olarak, diðer yandan “…Mihmanlý Türkmaný…” þeklinde belirtilmektedir. Yine Kürd Mahmutlu oymaklarý Boz Ulus Türkmenlerine mensupturlar. Bunlardan bir grup 18. yüzyýlda Aydýn’ýn Kuþadasý ilçesine yerleþmiþlerdir ve burada bir mahalle kurmuþlardýr ki bu mahalle “Türkmen mahallesi” adýný taþýmaktadýr. Ayný Mihmadlu oymaklarý Afyon-Dinar arasýnda yerleþtirilen Daniþmendlü Türkmenleri arasýnda görülmektedir.
Buna benzer bir aþiret de “Baziki”dir. Gaziantep Þeriye defterinde Hicri 3 Recep 1153 tarihli bir olayla ilgili düþülen kayýtta; “Baziki Türkmen’inden Abdullah oðlu Ali Bey…” görülmektedir. Baziki Aþireti günümüzde Þanlýurfa’da bir Kürt aþireti olarak bilinmektedir. Kayseri’ye iskân ettirilen aþiretlerle ilgili kayýtlarýn incelenmesinde de ayný örnekleri görmek mümkündür. Mesala “Karakürd/Karacakürlü” Aþireti konar-göçer Türkmen taifesi olarak belirtilmektedir. Yine Lek Ekradý /Lek Kürtleri Aþireti göçebe Türkman taifesi, Hacýlý Aþireti Türkmen Ekrad’ý taifesi olarak, yine Hacýlý Ekrad’ý Aþireti konar-göçer Ekrad Yörükan’ý taifesi, Milli Aþireti’nin bir kolu olan Hesananlý Aþireti konar-göçer Ekrad Yörükaný, Riþvanlar konar-göçer Türkman Ekrad’ý taifesi olarak zikredilmiþtir. Bu konu ile alakalý diðer bir örnek de Osmanlý arþivlerinde geçen Kürne Aþireti’dir. Bu aþiret Osmanlý arþivlerinde Yörükan taifesi olarak zikredilmiþtir. Cevdet Türkay’ýn Oymak, Aþiret ve Cemaatler adlý eserinde bu aþiretin Yörükan taifesi olarak, Malatya-Ýzol, Elazýð-Baskil, Diyarbakýr-Ergani civarlarýnda ikamet ettikleri zikredilmiþtir. Osmanlý kayýtlarýna göre adý geçen aþiret, Türk milletinin önemli bir parçasý olan Yörüklerin bir koludur.

ÖMER ÖZÜYILMAZ



[1] Türkay, a.g.k., s.139,141.

[2] Halaçoðlu Y., XVIII. Yüzyýlda Osmanlý Ýmparatorluðunun Ýskan Siyaseti ve Aþiretlerin Yerleþtirlmesi, Ankara, 1997, s.112.

[3] Birdoðan N., Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleþmesi, Ýstanbul, 1992, s.289

[4] Halaçoðlu, a.g.k., s.113.

[5] Halaçoðlu, a.g.k., s.108.

[6] Moltke M.V., Moltke’nin Türkiye Mektuplarý, (çev: Hayrullah ÖRS), Ýstanbul, 1992, s.156.

[7] http:www.angelfire.com/tn3/Tahir/trk16.html

[8] Yusuf Halaçoðlu, Anadolu’da Ýskân Ve Urfa Çevresi Adlý Makale

[9] Halaçoðlu, a.g.k., s.131.

[10] Eröz M., a.g.k., s.24-43.

[fsoyarik]

Dostlar bu konuyu tartýþma için açmadým herkes belki kendinden bir þey bulu diye açtým ben her zamna iki þey söyledim
1 Hepimiz adem a.s çocuklarýyýz aslýmýz mayamýz bir adem a.s da topraktan oda Allahtan yani hepimiz bir bütünün parçasýyýz
2 esasýnda Küertler dedigimiz kürmançlar osmanlý kaynaklarýnda ayrý gayrý sayýlmamýþ kayýtlar tutulmamýþ öz be öz turani kavimin bir boyu olup farsçayý sonra ögrenip adýnýda kürtçe koymuþlar aslýnda kürmançlar lazýn çerkezin bayundurun çavundurun atcikin tatarýn kýrgýzýn özbe öz amcasý oglu
bölene yazýklar olsun
Valla anne tarfýmýn Rüþvanlardan oldugunu ögrenince çok þaþýrdým selamlar

[müslüm akpek]

Güzel bir çalýþma ama inan tamamýný okuyamadým, tamamýný okuyunca belki bende bir þeyler bulurum,kendimle ilgili.

[fsoyarik]

Çok özür internetten dolayý konular çift atýlmýþ çift atýlanlarý sildim.Selamlar

[müslüm akpek]

Biz hangi aþiretteniz acaba.

[M.KÜÇÜK]

Biz Sayýn ailesile beraber urfanýn suruç ilçesi mýzar köyü yada yastýmýzar denen yerden gelmiþiz ve bizim aileye selavatoðullarý denilirmiþ...Ve kuvvetle ihtimalki kendileri türkmen ama diileri kürtçeymiþ...En büyük hayalim ise aslýmýn neslimin nereden geldiðini öðrenmek "sadece öðrenmek" bundan muradým asla ve kat'a bir ýrkçýlýk v.s yapmak deðil. Sadece kim olduðumu merak ediyorum.Yaptýðým ufak bir araþtýrmada bizim bicanlý olduðumuz söylendi ama tam olarak bilmediðim için öðrenmek istiyorum.

[M.KÜÇÜK]

Biz hangi aþiretteniz acaba.

Senin aþiretin belli aðam,sen abdal bileçin aþiretindensin

[fsoyarik]

Dedem rahmetli ve annemin anlattýklarýna göre Bizimkiler celikanlý aþireti onlarda karakeçiliymiþ dedem nenem öldügünde geirlerdi ziyarette artýk gelen yok
Akçakente iki kardeþ urfa yöresinden gelip yerleþmiþler asýllarýnýn celikkan aþireti oldugunu söylerlerdi demek bizde RÝÞVANLARDANMIÞIZ çok sevindim tarihi araþýrma ile dedelerimin kim oldugunu ögrenice tabi ýrkçýlýk kötü bizim gayemiz allah resülünün atalarýn ý takip ettigi ve sevdigi gibi sevmek
Selamlar

[müslüm akpek]

Senin aþiretin belli aðam,sen abdal bileçin aþiretindensin

O kim yahu, abdal olmak fena deðil.

[fsoyarik]

Ammi konuyu okuyunca ve birde dedelerimizden kimligimizi ögrenince kim oldugumuzu bulmak kolay oluyor yýllarca konuþauldu Türkmen boylarý taa göktürklerden mogollardan selçukludan bu yana bu çografyaya inmiþler ÝRAN lýlarýn bölgeye nufus etmesi ve bu çografyada FARS dilinin etkili olmasý sebebi ile malesef KURMANÇ dedigimiz türk boylarý farsçayý ögrenip konuþmaya baþlamýþlar aslýnda kürtçenin % 80 farsça ve fars dilinden türetilmiþ ne yapalým Adamlar kendi milletine sahip çýkmaz giderde PERSlere sahip çýkarlarsa amcasý oglu olan insalara sahip çýkmazda ýrkçýlýk idda eder PKK lýlýk yaparsa yapacak bir þey yok
Aslýnda Devlet osmanlýnýn tarihi vesikalarýný açýga çýkartýrsa görecektir kimin kim oldugunu
Önemli olan hepimizn adem a.s oldugunu bilmek bölene lanet olsun.Selamlar