10.Yýlýnda Birecik Barajýnýn Sosyal Etkileri

[Ramazan Tarhan]

Uzun vadeli çalýþmalar genelde uzun bir süre sonra etkisini göstermeye baþlar.Olumlu veya olumsuz etkiler insanlar üzerinde örneklemeli olarak yansýr.

Birecik Barajý da bölgemizdeki dev yatýrýmlardan birisidir.Daha proje aþamasýndayken bile hayal gibi gözüken bazý þeyler birer birer gerçekleþti.Ýnsanlarýn gözleri önünde kocaman bir mazi sulara gömülürken önlerinde kendilerini bekleyen hayat ile ilgili tahminler yürütülüyordu ama yaþananlar kadar gerçekçi degildi.Barajýn bitiminden sonra 10 yýllýk süre içinde özellikle köyleri sular altýnda kalan insanýmýzýn degiþen yüzü ve sosyo ekonomik yapýsý ile ilgili birçok veri topladýk.Bu verileri baþlýklar altýnda toplarken daha önce benzer konular ile ilgili yaptýðýmýz araþtýrmalarý da aktarmaya çalýþacaðýz.Ýlk araþtýrmam baraj sularýna hazýrlanan kýyý köylerimizdeki halkýmýzýn psikolojik durumunun tahliline yönelikti.Gerçekten de birçok kiþi baraj suyunun evinin içine kadar gelebilecegini hayal bile edemiyordu.Atalarýmýzýn tabiri ile yumurta kabuða dayanýnca herkes apar topar aðaç kesmeye baþladý.Sularýn yükseliþ hýzýna yetiþemeyen birçok köylümüzün aðaçlarý kesilmeden sular altýnda kaldý.Penceresini kapýsýný sökemeden sulara teslim eden insanlarýmýz da vardý.Göç sorunu,yerleþim sorunu ve þehre uyum sorunu derken birçok sosyal konuda maðdur olan halkýmýz zorunlu olarak hayatýna bazý þekiller vermeye baþladý.Konu ile ilgili birçok örneklemeler yapmýþ ve bizzat þahid olduðumuz bazý olaylarý sizinle paylaþmýþtým.Ýkinci makalem de ise Birecik barajýnýn amacýna ulaþýp ulaþmadýðýný sorgulamýþ ve bu dev yatýrýmýn bölgeye getirmiþ olduðu olumsuz veya olumlu etkileri kaleme almýþtým.Özellikle sosyal yönünden birçok etkilerinin yavaþ yavaþ kendisini göstermesi üzerine bu üçüncü makaleyi yazmayý ve tespitlerimi sizinle paylaþmayý uygun gördüm.Þimdi baþlýklar halinde bu teþhislerimi sizinle paylaþýyorum.

1.Kanunlar ve Gelenekler : Halkýmýz yasal kanunlara ne kadar sýký saygýlýysa en az o kadar da geleneklerine baðlý bir sosyal yapýya sahiptir.Örf ve adetlerde yüzyýllardýr süre gelen güzel uygulamalar her zaman halkýmýzýn temel ahlaki degerleri olmuþtur.Ýþte bunlardan birisi de toprak paylaþýmýdýr.Medeni kanunun kadýn ve erkege verdigi eþitligi toprak paylaþýmýnda örf ve geleneklere tercih etmeyen bir çok kadýnýmýz gönül rýzasý ile baba ocaðýndan kendisine düþen payýndan feraðat etmesini bilmiþ ve aile içi barýþa daha çok önem vermeyi tercih etmiþtir.Baþka bir deyiþle kanunlarla kendisine verilmiþ hakkýndan bile vazgeçmesini bilmiþ ve geleneklerden gelen paylaþýmý tercih etmiþtir.Ancak Baraj ve yol güzergahý gibi devletin kamulaþtýrma iþlemlerinde bu gelenek nisbeten bozulmaya baþlamýþtýr.Yüksek miktarlardaki kamulaþtýrma meblaðlarý tapu kayýtlarýndaki hisselerine göre eþit þekilde daðýtýlmaya baþlanýnca aile içi huzursuzluklar kendisini göstermeye baþlamýþtýr.Örnek:Tapu kayýtlarýnda 25 hissedarý bulununan 90 dönümlük bir fýstýk tarlasýný 3 erkek kardeþ kendi aralarýnda paylaþarak 20 yýldýr mahsul kaldýrmaktadýrlar.Oysa ayný tarlada 5 kýz kardeþin daha hissesi vardýr.Fakat geleneklerden gelen anlayýþa göre mal taksimatý yapýlýrken kýzlar devre dýþý býrakýlmýþtýr.Bu uygulama tüm bölgede yaygýn olan bir uygulamadýr ve hiçkimse itiraz etmiyor.Yani herkes halinden memnun.Fakat Ayný tarla sular altýna girip kamulaþtýrma kapsamýna girince kamulaþtýrma bedeli kýzlarýnda aralarýnda bulunduðu 8 kardeþ arasýnda medeni kanuna göre eþit bir þekilde bankaya yatýnca erkek kardeþler bu paralarýn kendilerine verilmesini talep ediyorlar.Ýþte burda hisselerini erkek kardeþlerine vermeyen kadýnlar ile erkek kardeþleri arasýnda kýrkýnlýklar ve aile içi huzursuzluklarýn baþlamasý baþ göstermiþtir.Tüm bölgede bunun birçok canlý örnegi mevcuttur.Bu tür huzursuzluklarýn olmasýný arzulamayan bazý bayanlar kendi hisselerini erkek kardeþlerine devretmeyi tercih etmiþlerdir.Hatta bazý uygulamalarda “kadýnýn malý yenilmez” diyen erkekler de kendi eþlerinin hisselerini red etmiþ ve erkek kardeþlerine iade etmeyi bir onur ve erkeklik saymýþlardýr.Bu arada genelde akraba evlilikleri ile ayakta duran aile hayatlarý da bu tür olumsuzluklardan etkilenmiþ ve birçok boþanma olaylarýnýn yaþanmasýna neden olmuþtur.(Bakýnýz:tablo-6)

2.Göç ve Yan Etkileri :
Evleri ve uðraþtýklarý tarlalarý sular altýnda kalan bölge halký yeni yerleþim alanlarý olarak kendilerine farklý alanlar seçmiþlerdir.Benim yaptýðým küçük bir araþtýrma bu yöndeki egilimin boyutlarýný tablo-1 de ortalama olarak yansýtmaktadýr.Geçimini büyük ölçüde çiftçilik ile saðlayan aileler köy civarlarýndaki yeni meskenlerde kalmayý tercih etmiþlerdir.Bu arada Birecik ve Nizip baþta olmak üzere iki büyük ilçe merkezini tercih edenlerin sayýsý da oldukça fazladýr.Þehir hayatýný tarcih edenlerin sosyal yaþýntýlarý sýkýntýlarla doludur.Þehre uyum sorunu insanlar arasýnda aile baðlarýnýn zayýflamasýna neden olmuþtur.Köylerde çok güçlü olan bu bað þehirlerde daha da zayýflamýþ ve aile fertleri baðýmsýz birer birey olarak kendi hayatlarýný yaþamayý tercih etmiþlerdir.Örnegin bir köylünün cenazesine gelen yaþlýlar cenazeye gelen gençleri tanýmakta güçlük çekmektedirler.Ýlk nesil birbirini tanýr.Ýkinci nesil de tanýr.ama üçüncü nesil ve dördüncü kuþak artýk yabancýdýr.Köy ortamý gibi birbirlerine olan baðlýlýklarýný þehir ortamýnda yitirler.Ýþte 10 yýllýk süre içinde yavaþ yavaþ bu tür yansýmalarýn gerçekleþtigini görüyoruz.Köyde kalmayý ve tarlasýnda mesken yapmayý yercih eden köylülerin yol ve ulaþým sorunu hala çözüme kavuþturulamamýþtýr.Tablo-2 de görüldügü gibi köylü için bu da baþka bir sýkýntýdýr.Elektrik þebekesinde sýkýntý yoktur.Ancak içme suyu baþka bir sýkýntýdýr.Genelde sondaj ile kuyu suyunu tercih eden köyliler için bu da ayrý bir külfettir.Zira bir sondajýn maliyeti 1000 YTL ile 5000 YTL arasýnda degiþmektedir.(Tablo-3)Yine sosyal ünite olarak cami ve okul ihtiyaçlarý daðýnýk bir vaziyet almýþtýr.Okulu devlet yapmýþtýr.Ancak cami toplanan yardýmlarla yapýlmýþtýr.Tahsis edilen arazi bile köylülerin arazisidir.Güvenlik olarak bölgede Jandarma bulunmaktadýr.Ancak Jandarmanýn herhangi bir olay yerine ulaþmasý bazen günleri alabilmektedir.(tablo–4)Göçün bir baþka yan etkisi de köylülünü giyim kuþamýnda kendini göstermiþtir.Yöresel kýyafet giymeyi tercih eden köylüler þehre göç edince mecburen modern kýyafetleri kullanmak zorunda kalmýþlardýr.Kaftan giyen bayan fisten ve etek giymeyi tercih etmiþtirçÞalvar,yelek ve þapka giyen erkekler ise þehirde pantolon ve gömlegi tercih etmiþlerdir.(bakýnýz:tablo-8)

3.Mahkemelerdeki Dava Artýþlarý:
Son 10 yýl içinde Barajýn bölge insaný üzerindeki en karamsar etkisi hiç þühesiz mahkemelerde artan dava sayýlarýdýr.Devlet aleyhine açýlan kamulaþtýrma davalarýný saymazsak sulh mahkemelerinde son 10 yýldýr gözle görülür bir artýþ mevcuttur.Halfeti,Birecik ve Nizip hukuk mahkemeleri son yýllarýn en yoðun duruþmalarýna sahne olmuþtur.Açýlan Davalara baktýðýmýzda genel olarak Sýnýr anlaþmazlýðý,kapanan yollar ve patika yollarýn tahsisi ile ilgili tarla komþularýnýn birbirlerine açtýklarý davalar olmuþtur.Çok nadir olsa bile bu davalar esnasýnda býçaklý saldýrý ve pompalý tüfenk ile tacih saldýrýlarý bile olmuþtur.Sýnýr anlaþmazlýðý dýþýnda yukarýda da bahsi geçen çok sayýda boþanma olayý da mahkemelerin ana konularýndan olmuþtur.Bir baþka mahkemelik neden ise artan ticaret ve para hacmi nedeni ile hýrsýzlýk,çek senet olaylarý gibi adi suçlardýr.(tablo-7)


Sonuç olarak:

1.Ülkemizin ve hatta dünyanýn nadir tarihi degerleri arasýnda sayýlan tarihi Belkýs harabeleri(Mozaikler kenti Zeugma) sular altýnda kalmýþtýr. Rumkale gibi eþsiz tarihi degere sahip bölgenin yollarý kapandýðý için ulaþým güçleþmiþtir.
2.Ülkemizin tarým sektöründe %23 paya sahip erik üretiminin yapýldýðý sulak ve verimli tarlalar sular altýnda kalmýþtýr.Zamanýnda alýnmayan önlemler nedeniyle yaklaþýk 1000.000 (bir milyon) yetiþkin aðaç heba olmuþtur.
3.Ülkemizin %95’lik üretim payýna sahip verimli Antepfýstýðý tarlalarýnýn bir kýsmý sular altýnda kalmýþtýr.Türkiye’nin dünyaya ihraç ettigi nadir tarým ürünlerinden olan Antepfýstýðý dünyada sadece bu bölgede ve Ýran’ýn bazý kesimlerinde üretilmektedir.Üstelik Antepfýstýðý nemli havalarý hiç sevmeyen bir üründür.Baraj gölünün bölgedeki havayý etkilemesi fýstýk üretimini olumsuz yönde etkilemiþtir..
4.Evleri ve köyleri sular atýnda kalan bölge halký sosyolojik olarak tahribata neden olmuþtur.
Ramazan TARHAN/Araþtýrma No:69

[Mustafa Bilici]

Çok güzel ve kapsamlý bir araþtýrma verdiðiniz bilgiler için teþekkürler...
verimli arazilerin sular altýnda kalmasý beni çok düþündürmüþtür bu barajý yaklaþýk olarak 5-10 km geriye kursalardý hem verimli topraklar hemde tarih sular altýnda kalmazdý...
bu iþin içinde süleyman amcamý var yoksa ergenekon mu var daha da derini hangi ülke var bilemiyorum...

[Gökhan Dokuyucu]

Ramazan abi öncelikle böyle bir araþtýrma yazýsý hazýrlayýp bize sunduðunuz için saðolun...

Tesbitleriniz gerçekten yerinde.
Belkýs da evi su altýnda kalan köylü kardeþlerimizin büyük bir kýsmý Nizip'e göç etmiþlerdir. Ordan alýnan paralarla daha önce müstakil ev hayatýnda alýþan vatandaþlarýmýz apartman kültürüne alýþmakta çok zorluk çekmiþlerdir.
Gençlerin deðiþimini söylemeye gerek yok zaten ,sudan çýkmýþ balýk gibi oldular. Bu da Nizip'i güvensizleþtirmeye baþladý.
Nizip bu kadar genç nüfusu kaldýramadý nerdeyse. Ve yetkililerimiz tarafýndan hiç bir adým atýlmadý.

Diðer bir konuda kadýnýn hor görülmesi;
Bölgemizde bu dediðiniz olay çok fazla var. birine soruyorsun kaç kardeþsin 3 diyor! normal 8 kardeþler 5'i kýz ama kýz çocuðunu insandan saymayan geri kafalýlar çok fazla...
Devletin tutumu çok güzel bence. Keþke bunlarý denetleyen bir kurum olsa.

Yeni Araþtýrma yazýlarýnýzý merakla bekliyoruz...

[Ramazan Tarhan]

-----Original Message-----
From: Mehmet.Gultekin [mailto:mngultekin@gantep.edu.tr]
Sent: Monday, October 20, 2008 2:35 PM
To: Ramazan Tarhan
Subject: G.Antep Üniversitesi...Sular altýnda kalan köyler hakkýnda

Sayýn Ramazan Tarhan,
Ben G.Antep Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde öðretim üyeisyim. Birecik Barajý'ýnýn
sularý altýnda kalan köyler hakkýnda bir araþtýrma yapmaktayým. Özellikle Gaziantep
Nizip'e baðlý köylerdeki insanlarýn deðiþen hayat ortamlarý ve koþullarý üzerine
araþtýrmayý yoðunlaþtýrmak istiyorum. Sizin NizipCom'daki yazýnýzý okudum. Akademik veri
olarak kullanacaðým yazýlý-basýlý kaynaklara ulaþmam konusunda yardýmcý olabilir
misiniz? Özellikle saðlam ve güvenilir veriler hakkýnda yardýmýnýza ihtiyacým var.
Ýlginize þimdiden müteþþekirim.
Selam ve saygýyla
Ýyi çalýþmalar
Dr.M.Nuri Gültekin
Gaziantep Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi
Sosyoloji Bölümü
Tel: 0 342 317 18 34 (ofis)
0 533 206 73 16

[Ramazan Tarhan]

-----Original Message-----
From: Cigdem Kurt [mailto:cigdem.kurt@newcastle.ac.uk]
Sent: Wednesday, September 10, 2008 3:07 PM
To: Ramazan Tarhan
Subject: GAP projesi

Sayin Tarhan Merhaba,
Sizinle birkac ay once Kasim beyin araciligi ile Nizip de bir telefon gorusmesi yapmistik. Ingiltere de GAP projesi ile ilgili doktora yaptigimdan bahsetmistim. Simdi Ingiltere ye dondum ve projemi biraz daha daraltmaya calisiyorum. Spesific olarak Birecik barajindan etkilenen nifusun ozellikle kadinlarin problemleri sehre gocun onlar uzerinde etkileri ve goc etmek zorunda olamyanlarin durumu ile karsilastirma ya gitmek istiyorum. Tam bu nokta da sizinde benzer bir arastirma yaptiginizi biliyorum. Ben Nizip.com sitesinden calismaniza erisemedim. Ancak kamulastirma ile ilgili olan kitabinizi Kasim bey sayesinde aldim. Sizden Ricam o bahsettigimiz arastirmanizi bana ulastirabilimisiniz. Bir goz atip fikir almak isterim.
Simdiden tesekkur ederim
Saygilar
Cigdem Kurt
Newcastle University
Agriculture Food and Rural Development Department,
5th Floor PG Suite,
Newcastle Upon Tyne
NE1 7RU