Kayýp Kültür Mirasýmýz: Nizip Büyük Hamam

[Halil Eker]

Temizliðe verilen önemin göstergesi olan hamamlar, M.Ö. IV. Yüzyýlda Mýsýrlýlardan itibaren yaygýn bir þekilde kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Basýk ve uzun görünüþüyle dikkat çeken hamamlar soyunmalýk, ýlýklýk, sýcaklýk ve külhan bölümlerinden meydana gelirler.
Nizip’teki hamamlardan ikisi de günümüze ulaþmayý baþaramamýþtýr. Bu hamamlardan büyük hamam haçvari dört eyvanlý ve dört halvet hücreli hamam tipi göstermektedir. Küçük hamam ise iki halvet hücreli ve bir eyvanlýdýr. Giriþ kýsmýna iki halvet hücresinin yapýlmamasý bu plan tipinin deðiþik bir uygulamasýný göstermektedir.
Yapýnýn kimin tarafýndan ve ne zaman inþa edildiði kesin olarak bilinmemekle birlikte, Osmanlý devletinin son dönemlerinde inþa edildiði tahmin edilmektedir. Cumhuriyet dönemine gelindiðinde kullaným dýþý kalan hamam harap olmuþ ve çevrede oturanlar için tehlike arz etmeye baþlamasý üzerine 1982 yýlýnda belediye tarafýndan yýktýrýlan yapýnýn yerin çocuk parký inþa edilmiþtir.

Hamam ilçe merkezinde, Hamam Camii’nin hemen batýsýnda yer almaktaydý. Kuzey güney doðrultusunda hafif meyilli bir arazi üzerine inþa edilmiþti. Yapý dört eyvanlý ve dört hücreli bir plan göstermekteydi.
Hamamýn yerinde günümüzde çocuk parký bulunmaktadýr.
Hamama yapýnýn batý cephesine yerleþtirilmiþ olan koridorun kuzey cephesine yerleþtirilmiþ olan bir kapý ile girilmekteydi. Bu koridorun güneydoðu köþesine yerleþtirilmiþ olan ve birkaç basamak merdivenle ulaþýlan hamamýn soyunmalýk bölümü büyük ölçülerde ve kare planlý idi. Bu bölümün üzeri kubbe ile örtülüydü. Kubbenin dört köþesine birer tane çeyrek kubbe yerleþtirildiði söylenmektedir. Kubbede öküz gözü denilen yuvarlak pencereler açýlmýþtý. Kubbenin tam ortasýna bir aydýnlýk feneri yerleþtirilmiþtir.
Soyunmalýk bölümünün kuzeybatý köþesine yerleþtirilen kapýdan sýcaklýk bölümünde ki güneybatýdaki halvet hücresine geçilmekte, oradan da sýcaklýk bölümünde yer alan diðer halvet hücrelerine ve eyvanlara ulaþýlmaktadýr. Sýcaklýk bölümüne geçiþi saðlayan halvet hücresinin soðukluk bölümü olarak kullanýlmýþtýr. Kare planlý sýcaklýk bölümünün ortasýna göbek taþý yerleþtirilmiþtir. Orta bölüm ve halvet hücreleri kubbe ile örtülü iken, eyvanlar beþik tonozla örtülmüþtü. Orta mekaný örten kubbede öküz gözü denilen pencereler açýlmýþtý. Bu kubbenin ortasýna da bir aydýnlýk feneri yerleþtirilmiþtir.
Sýcaklýk bölümünün kuzeyinde doðu-batý doðrultusunda uzanan ve bütün kuzey cephe boyunca uzanan dikdörtgen planlý ve beþik tonoz örtülü külhan bölümü bulunmaktaydý. Külhan bölümünün biri batýda, diðeri kuzeybatý köþede olmak üzere iki giriþi bulunmaktaydý.
Büyük hamamda sýcaklýk, ýlýklýk ve külhan bölümlerinden oluþmaktadýr. bu bölümler her iki hamamda da dengeli bir mimari sergiler. Örneklerine çok sýk rastladýðýmýz dört eyvanlý ve dört halvet hücreli hamam tipine Ýstanbul Beyazýt Hamamý, Konya Sahip Ata Hamamý, Laleli Kýzlaraðasý Hamamý, Ýznik Eski-Yeni Hamam, Ýznik Hacý Hazma Hamamý, Erzurum Lala Paþa Hamamýný örnek gösterebiliriz.

Not: Görsel tasvirdir

[Ramazan Tarhan]

Halil hocam bu önemli bilgi ve araþtýrma için teþekkür ediyorum.Bu gibi yapýlarýn yýkýlmadan önceki resimleri var mý acaba? bizim için gerekten de çok önemli..Gün gelir bazý yapýlar aslýna uygun olarak yeniden inþaa edilir.Buna Mostar köprüsünü örnek gösterebiliriz.Kimbilir belki bir gün Nizip bedesteni de hamam da yeniden inþaa edilir..Bunlar hayal degil..

[admin]

yýllar süren çalýþmalarýnýzý bu yokluk imkanlarýyla ve maddi sýkýntýlar içerisinde hazýrlayýp bizlerle paylaþtýðýnýz için size minnettarýz.
Ramazan beyin düþüncesi gerçekten güzel. Zamanýnda eskimiþ ve harabe görünümündeki bu binalarýn yýkýlmasý, çocuklara ve civar halka verebileceði tehlikeler düþünülerek yýkýlmýþ. Yapýlarýn yapýlýþ zamanlarýnda kullanýlan ve bizim havara taþý dediðimiz yapý taþlarý, doðanýn þartlarýna uyum saðlayamayýp çok çabuk deforme olmaktadýr. Yörenin tarihi yapýlarý bakýmýndan en büyük dezavantajý budur. bu yapýlar zaman içerisinde aslýna uygun olarak yapýlabilirmi bunu zaman gösterecek. Fakat yapýlabilirse bunda sizin çalýþmanýzýn çok büyük faydalarý olacaktýr. Tekrar teþekkür ediyorum.

[Ahmet Kocaaslan]

Geçmiþin mirasý olan bu tür yapýlarýn yok olmasý tarih ve kültür açýsýndan bir eksiklik.Keþke korunabilseydi. iyi bir araþtýrma ve bilgi paylaþýmý.Tebrik ve teþekkür ederim.

[mustafa kaplan]

giden gitmiþ. bari elimizdekileri, koruyalým. Halil Hoca selamlar, saygýlar.

[selma_ozmen]

giden gitmiþ. bari elimizdekileri, koruyalým. Halil Hoca selamlar, saygýlar.

Evet, gerçekten doðru "..bari elimizdekileri koruyalým.." ben 6-7 yaþlarýnda daha okula baþlamamýþtým bile bu tarihi nizip hamamýna rahmetli anaannem beni çok götürmüþtü. Bir an anýlarým gözümün önüne geldi.. Daha ne kadar tarihi binalarýmýz yýkýlýp zarar görecek, anýlarda içinde kaybolacak......