Yaşadığımız Şehir Nizip’in İsmi Nerden Geliyor
Tarihi kayıtlarda Nizip ismi bizim yaşadığımız bölgenin dışında da bazı şehirlere verilmiştir.Özellikle 1990 yılındaki Zeugma antik kentinin Birecik barajı sularının altında kalma gündemi patlamasından sonra Nizip ismi dünya gündemine daha çok sık girmiş ve adeta bizim bölge ile özdeşleşmiştir.İnternet ağının gittikçe genişlemesi ve bu konudaki araştırmaların bilgisayar ortamına girmesi de Nizip ismini ön plana çıkartmıştır.Resmi kaynaklarda da geçen Nizip’in ilk adı "Nisibin Ar Rum" Yani Roma Ülkesindeki Nisibin(Nizip) ismidir. Aynı isim bugün Mardin ilimize bağlı Nusaybin ilçesi için de kullanılmaktaydı.Bu yüzden iki ismin birbirine karışmaması için Nusaybin’e "Nasibina Asur" Yani Asur Ülkesindeki Nasibina(Nusaybin) deniliyordu.Bir de Şanlıurfa ilimize bağlı Nezib bölgesi de tarih kayıtlarında bu iki isimle hep karıştırılmıştır.Aslında karıştırılmasının ana nedeni bu bölgelerin birbirlerine yakın olmasından kaynaklanmaktadır.(Bilge UMUR:Tarihi Adlar Kaynağı Kitabı Sayfa:604).
Bazen dış kaynaklı bazı araştırmalarda bile bizim şehrimizle ilgisi olmadığı halde sanki olay Nizip ilçesinde olmuş gibi gösterilmiştir.Mesela bunlardan bir tanesi meşhur keşiş Aziz Efrem ile ilgili bilgilerdir.M.S.303 yılında Mardin’nin Nusaybin ilçesinde dünyaya gelen bu önemli din adamı adına her yıl 18 Haziranda Hıristayanlar tarafından Aziz Doktor günü kutlanır.Gerçekten de insanlık tarihine derin ve önemli ahlaki dersler veren bu bilginin hayatı çok önemlidir.İşte bugün birçok batı kaynaklarında belki de Nizip kilisesinde verdigi vaazlar nedeni ile doğumu ve yaşadığı bölge olarak bizim şehrimiz Nizip olarak kaynak gösterilmiştir.(We know little of its life. Efrem. nacque to Nisibi, in the northern Mesopotamia at the beginnig of IV the century, probably in the 306. It had seven years when Costantino emanated the editto of Milan. Nisibi, puts into effect them Nizip in Turkey, c. 306 - Edessa, Syria (currently Turkey), 9 june 373 )
İşte buna benzer durumlar yüzünden birçok tarihçi ve araştırmacı bu üç bölgenin isim benzerligi yüzünden çok amaçlı araştırmalar yapmışlar ve bilimsel tezler ortaya koymuşlardır.Bu araştırmalardan en önemlisi Harran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih bölümü ögretim üyelerinden olan Doç.Dr.Abdullah Ekinci’nin çalışmasıdır.Yine aynı Üniversitede Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi bölümünde ögretim görevlisi olan Ahmet Kütük’ün bu konudaki araştırması da önemli bir çalışmadır.Ekinci ve Kütük’ün çalışmalarına göre El-Cezire(yani Fırat ve Dicle arasındaki bölge veya Mezapotamya) bölgesinde bulunan Nusaybin, Nesıbin ve Nizip yerleşim birimleri çogu kez bugün Mardin’e baglı Nusaybin kasabasıyla karıştırılmıştır.Ekinci ve Kütük bu çalışma ile Mardin’e baglı Nusaybin,Urfa’ya baglı Nesibin ile Gaziantep’e baglı Nizip’in kaynaklarda geçiş şekli ve hataları tespit ederek bu yanlışlıkları tashih etmeye çalışmışlardır.Buna göre Nusaybin-i Kübra, Nusaybin-i Sugra ve Nizip el-Cezire diye tabir edilen bölgeler birbirlerine yakın olan yerleşim birimlerdir.El Cezire bölgesi Fırat ve Dicle nehirlerinin arası adeta bir ada (Cezire) teşkil ettiginden, bu bölgeye Islam cografyacıları tarafından verilmiş bir isimdir. Aynı mantıka klasik antik dönemde Mezopotamya diye ifade ediliyordu.Tabiki bu üç şehrin adı benzerlik açısından uyum gösterse de dış kaynaklarda neredeyse tek isim olarak anılmaya başlandı.
Bütün bu kaynaklardan sonra bir de Kitab-ı Mukaddes(incil ve tevratın birleşimi)de geçen Nezib adı ile ilgili de bazı iddialar ortaya atıldı.İzmir’de okuyan Nizipli Üniversite ögrencisi Fatih Kurt bir makalesinde bu konuyu gündeme taşımış.Fatih Kurt’un İncil’in Yeşu bölümündeYahudaoğulları`na Verilen Topraklar kısmında Nezib adının geçmesi dikkat çekici bulunmuş ve acaba bu ismin Nizip ilçesi olup olmadığı ile ilgili bazı araştırmalar yapmıştır.(İNCİL/YEŞU-Yahudaoğulları`na Verilen Topraklar-BÖLÜM 15/41Gederot, Beytdagon, Naama ve Makkeda; köyleriyle birlikte on altı kent./42Livna, Eter, Aşan/43Yiftah, Aşna, Nezib/44Keila, Akziv ve Mareşa; köyleriyle birlikte dokuz kent.).Gerçekten de bazı kaynaklarda Büyük İsrail devleti olarak çizilen hayali Yahudi devletinin sınırları Nizip ilçesinden geçmektedir.Ama Kitabı Mukaddeste geçen Nezib şehri bizim yaşadığımız şehir olan Nizip degildir.Bu kent şimdilerde İsrail civarında Judah Ovası denilen bir bölgede kurulmuştur.Hıristiyan Romalılar zamanında kurulmuş olan Nizip ilçemizin adı bu kentin adı verilerek kurulmuş olabilir.Birçok önemli dış kaynaklarda Osmanlı zamanında meydana gelen tarihi Nizip savaşı anlatılırken de Nizip’in adı Nezib olarak zikredilmektedir.
Peki tüm bunlardan sonra kavram olarak Nizip ne denek?Bir de kelime anlamına bakalım.Nizip adı Osmanlı zamanında halk arasında “Neyz Ab” olarak geçerdi.Arapça "Neyz Ab" suyu bol anlamında kullanılan bir kelimedir.1651 Yılında Nizip bölgesinde seyahat eden Meşhur gezgin Evliya Çelebi bu bölgelerde ağaç ve ormanlıklardan gökyüzünü göremedigini yazmış ve ceylanların mekanı olarak seyahatnamesinde zikretmiştir.Halk arasındaki bazı söylentilere göre Nizip adı, geyik veya ceylanaların çıkardığı sesler nedeni ile verilmiştir.Tabiki bunu yazı dili olarak izah edemeyiz.Ama artık hayvanat bahçelerinde bile zor gördügümüz bu hayvanların çıkardığı sesin Nizip’e benzer bir ses olduğunu da halk anlatımlarımızda görmekteyiz.Yine Nizip adı ile ilgili bir başka açılım da Nizipli sosyolog Muharrem Kaplan’ın tespitinde yer almaktadır.Kaplan’a göre Roma dönemi ve Zeugma kahramanlarından Perseus'un oğunun Nicippe diye bir kızla evlenmesi nedeni ile Nizip adının burdan türemiş olabilecegini ifade etmiştir.Tabiki bütün bu varsayımlar Nizip ile ilgili araştırmalarda önemli donelerdir.Hem şehrimizin adı hem de üstlendigi tarihi misyon yeni araştırmalarla daha da bir başka boyutlar kazanacaktır.
Ramazan TARHAN
Harita Mühendisi
tarhan@istanbul-ulasim.com.tr
