1905 halep salnâmesinde nizip ve çevresi

Değerli site üyeleri. Elimde Pdf formatında bazı yıllara ait Halep Salnâmeleri mevcuttu. Dün vaktim vardı ve sizler için en son yıla ait olan 1905 Halep Salnâmesin'de bizi ilgilendiren kısımları Latin alfabesine aktardım. Dili pek ağır olmadığı için günümüz Türkçesine çevirmedim. Dilerim ilgileneler için yararlı olur.

Urfa Sancağının İdari Taksimatı:
Urfa Merkez Kazâsı
a- Oyumağaç Nahiyesi
b- Döğerlü Nahiyesi
c- Kabahaydar Nahiyesi
d- Çaykapı Nahiyesi
e- Harrân Nahiyesi
Urfa Sancağına Bağlı Kazalar
1- Birecik Kazası
2- Rumkale Kazası
a- Araban Nahiyesi
b- Baziki Nahiyesi
c- Merzuman Nahiyesi
d- Reşi Nahiyesi
3- Suruç Kazası
4- Harrân Kazası


HALEP VİLÂYETİ SALNÂMESİ
(Miladi: 1905)

Urfa Sanacağına Mülkak Kazâlar
Birecik Kazâsı

Kâimakâm: Şevket Bey

Meclis-i İdâre-i Kazâ

Reis Kâimakâm Bey
İbrahim Rüşdü Efendi	Azâ-yı Müntehibe	Nâib Saadeddin Efendi	Azâ-yı Tabiiyye
Hacı Hasan Efendi	Müftü Osmân Efendi
Haçer Efendi	Mâl Müdürü Sâlih Efendi
Giyork Efendi	Tahrîrât Kâtibi Mehmed Vefâ Efendi

Mâl Kalemi
Mal Müdürü Efendi	Refik Hacı Mehmed Efendi
Muâvini Ahmed Bey	Sundûk Emîni Şakir Efendi

Bidâyet Mahkemesi
Reis Nâib Efendi
Abdülkadir Efendi	Başkâtip Abdülaziz Efendi
Nersis Ağa	Kâtib-i Sâni Münhall

Bidâyet Mahkemesi Refâkatindeki Me’mûrîn
Mukâvelât Muharriri Abdülaziz Efendi	Müstantık Muâvini Ahmed Bey

Maârif Komisyonu
Müftü Efendi	Azâ	Ahmed Muhlis Efendi	Azâ
İbrahim Efendi	Şeyh Abdurrahman Efendi
Sâlih Hayâli Efendi	Mustafa Sabri Efendi

Hey’et-i Tahsiliyye
Müfettiş Mehmed Efendi
Süvari Tahsildarı Mustafa Efendi	Piyade Tahsildarı Hakkı Efendi
Süvari Tahsildarı Ahmed Zamci Efendi	Piyade Tahsildarı Baha Efendi
Süvari Tahsildarı İbrahim Edhem Efendi	Piyade Tahsildarı Şeyh Ahmed Efendi

Evkâf İdâresi
Müdür Vekili Abdurrahman Efendi

Evkâf Komisyonu
Reis Müftü Efendi	Azâ	Evkâf Vekili Efendi	Azâ
Şeyh Müslüm Efendi	Eşref Efendi
İbrahim Efendi	Mustafa Sabri Efendi

Nüfus İdâresi
Mehmed Tahir Efendi	Kâtib Şeyh Müslüm Efendi
Tapu Kâtibi Hacı Cemil Efendi	Orman Memuru Hamdi Efendi

Ziraat Banaka Sunduku Müstehdemîni
Muhasebe Katibi Mehmed Mustafa Efendi – Refiki Münhall

Ziraat Bank Şubesi Meclisi
Müslüm Ağa	Azâ	Abdülkadir Efendi	Azâ
Şeyh Müslüm Efendi	Muhasebe Kâtibi Efendi

Bedelât-ı Nakdiyye Kâtibi: Mehmed Effendi

Telgraf ve Posta İdâresi
Müdür Mahmud Avnî Efendi
Muhâbere Memuru Baha Efendi	Mülâzım-ı Emîn Hikmet Efendi

Belediye Dâiresi
Reis Mustafa Lâmi Efendi
Azâ	Şeyh Müslüm Efendi	Azâ Gregor Ağa
Abdülaziz Efendi	Kâtib Şeyh Müslüm Efendi
Müslüm Ağa	Sunduk Emîni Şehâb Efendi
Abdülkadir Efendi	Tabib Talha Efendi
Saadeddin Efendi	Müfettiş İshak Ağa

Mekteb-i Rüşdî-i Mülkî
Muallim-i Evvel Mustafa Sabri Efendi
Muallim-i Sânî Sâlih Hayâli Efendi	Rik’a Muallimi Mehmed Vefâ Efendi
Şâkirdân
Aded: 80

İbtidâî Mektebi
Muallim-i Evvel Nâfiz Efendi
Muallim-i Sânî Eşref Efendi	Muallim-i Sâlis Resul Efendi
Şâkirdân
Aded: 55

Nizib Kazâsı Mekteb-i Rüşdîsi
Muallim-i Evvel Münhall	Muâvini Mehmed Nuri Efendi
Şâkirdân
Aded: 45

Redif Yetmiş Beşinci Urfa Alayının Üçüncü Birecik Taburu

Binbaşı Mehmed Zihni Efendi (Madalya Plevne)

Kolağası Ferhad Ağa

Tabur Kâtibi Mustafa Efendi

Duyûn-ı Umûmiyye İdâresi
Memur Lütfullah Efendi	Kâtib Osman Efendi

Reji İdâresi
Memur Neş’et Efendi (Sâlise)	Kâtib Yusuf Efendi

Birecik Kasabası’nın Hâvi Olduğu Mahallelerin Esâmisi
Tedrîb, Hoca Şeref, Saçak, Saha, Merkez, Meydan, Vadi Cenk mahalleleri.
Birecik Kazâsına Merbût Kurânın Esâmisi
Mezmekân, Belkîs, Kehrîz, Nizîb, Söğütlü, Mızâr, Hıyâr, Hums, Kefer Şıh, Mağâracık, Hazım Oğlu, Kefertût, Çirkîş, Kubbîn, Telmiyân, Kefre, Kını, Ketrîl, Kerkîs, Humeyli, Telmağâra, Hancağaz, Taybe, Munis, Kurâb, Vartanûz, Gemrik, Kürdülükersentaş, Kurucahöyük, Telkeşkûr, Kerzîn, Çatak, Torunkersentaş, Mizirîn, Yarımtepe, Cinfelek, Akkuyu, Düveyli, Sarıkoç, Dazhöyük, Çokşuruk, Gevenlice, Zührecik, Ticâr, Melike, Karaamûd, Elifoğlu, Şer’a, Şemik, Cisrin, Yazır, Karacurûn, Telsümân, Kefrik, Hasanûz, Şinkak, İkizce, Kılcan, Îzân, Kabacaağaç, Seydimân, Nohî, Telkerî, Alagöz, Çiftlik, Germiş, Ağcaköy, Silsile, Koyunbat, Telhabeş, Merchamîs, Karanfil, Hafircik, Yarımca, Eminlik, Cerâblus, Yukarıtaşatan, Aşağıtaşatan, Harîsât, Mahmûdoğlu, Poyrazoğlu, Deli Ahmed Adası, Aşağı Şeyhler, Yukarı Şeyhler, Hallı Hasan, Zormağâra, Zehri, Tubbul, Mezr’a, El-Ömer Adası, Kulaksız, Girlâvik, Telmecnûn, Sakırga, Babahât, Fatımacık, Şebûk, Telfâr, Hânnebekli, Semâvî, Arât Dağı, Karakız, Cebci, Nemazlı, Şemshızır, Elmaşâr, Çevgân, Bend Beğçesi, Hevâne, Tepevirân, Ağpınar, İkimağâra, Kabûk, Eşekdüşen, Karababa, Sögürtlân, Aşağı Habîb, Yukarı Habîb, Necmî, Karabaş, Sürek, Ferhû, Çiftlik, Hûbâb, Inâb, Telmûs, Tel’ûr, Telvez, Surtepe, Hacınebî, Yılanlı, Gökeşme, Divriği, Ağcakapı karyeleri. Kura yekûn: 134
Birecik Kazasına Dâir Malumat
Birecik Kazâsı Urfa’nın garb cihetinde ve merkezi olan Birecik kasabası Urfa’nın seksen kilometre garb-ı cünûbîsinde ve 18 saat ba’dinde ve Halep’in 135 kilometre şimâl-i şarkîsinde ve 28 saat uzaklığındadır. Kasaba-i mezkûrenin pîşgâhından Fırat Nehri cereyân eder.
Birecik’te 1 hükümet konağı, 1 atîk kale, 1 redif debuyu, 1 karakolhane, 19 câmi-i şerîf, 1 mederese, 7 tekye, 3 kilise, 1 mekteb-i rüşdî, 3 mekteb-i ibtidâî, 10 sıbyân mektebi, 2043 hane, 469 dükkan, 4 fırın, 9 han, 3 hamam, 20 değirmen, 23 ambar, 172 bahçe, 511 bağ, 1 arsa, 10 mera, 1 selhane, 1 kirişhane, 15 kavehane vardır.
Nizîb karyesinde 1050 hane, 12 câmi-i şerîf, iki medrese, 1 tekye, 2 kilise, 1 mekteb-i rüşdî, 4 sıbyân mektebi, 5 fırın, 3 han, 3 hamam, 1 sabunhane, 35 zeyt ma’seresi, 9 değirmen, 7 kahvehane, 2 ambar, 150 bahçe, 537 bağ vardır.
Dâhil-i kazâda 233000 dönüm mezrû’, 72161 dönüm gayr-ı mezrû’ arazi olup bundan senevi 17000 kile hunta ve 22000 kile şa’îr ve 2000 kile culbân, 5000 kile zeytûn, 600 kantar kendir ve 20 kantar fıstık hâsıl olur. Alelhusûs kilitli çekirdeksiz nar vesâyir meyve gâyet mebzûldür.
Birecik kasabasında Urfa caddesinde dört kilometrelik şose tarîki dahi tesisi edilmiştir.
Birecik kasabası pek kadîm olup Romalılar zamanında Za’ma namıyla mezkûrdu. Bazı kütüb-i tarihiyyede Bîre, Bîret’ül-Fırât namlarıyla mestûrdur.
Kasabanın şimâlinde ve hakim bir noktada melik’üz-zâhir Baybars tarafında binâ edilmiş atîk bir kale vardır.
Birecik 6 saat ba’d mesâfesinde Rumlarca ismi Hirepolis ve Asurilerce Karkamış olan Cerâblus belde-i kadîme ve meşhûresinin harâbezârı vardır. İşbu harâbezârın etrafında hiyeroglif yazıları görülür.
Vaktiyle bu şehirde bir mabed ve onun içinde eski Suriyelilerin mabûdunun heykeli mevcud olup meşhur-ı âlem idi. Bunun aşağısında Hamam karyesinde nehr-i Fırât kenarında bir metrûk kaplıca dahi vardır. Ve yine Birecik kazâsı dâhilinde bir saat mesafede Belkîs şehrinin harâbezârı bulunur.
Birecik’in cihet-i garbîsinde ve üç saat mesafede Nizîb kasabası bulunur ki burası iki muareke-i azîmenin mevkiidir. Birisi hicretten 276 sene mukaddem mülûk-ı Sasani’den Şapur Sânî ile Roma imparatoru ikinci Kostas beyninde diğeri de 1255 senesinde Müşîr Hâfız Paşa’nın kumandasındaki asâkir-i şâhâne ile Mısırlı İbrahim Paşa arasında vuku bulan muharebelerdir.
Birecik kasabasının cihet-i garbîsinde ve on dakika mesafede Şeyh Cemaleddin bin Şucâ’ ve nefs-i kasabada Şeyh Saadeddin al-Cebâvî ve Şeyh Sâfî Horasânî ve Şeyh Hasan Nûrânî ve kalede defin-i hâk-i ıtır-nâk İmâm Yusuf Sekâkî Hazrâtının merâkid ve makam-ı mubarekleri mevcuttur.
Kazâ-i mezkûrda iplikten bez, kırmızı sahtiyân, merkûb, çift edevatı imal olunur.

Nüfus İdâresi Kuyûdâtından Çıkarılan Birecik Kazâsının Nüfus Cedeveli

Din	İnâs (kadın)	Zükûr (erkek)	Yekûn
İslam	12481	11725	24206
Ermeni	452	498	950
Katolik	164	175	339
Protestan	103	114	217
Yahudi	21	26	47
Yekûn	13221	12538	25759

Rûm Kale Kazâsı
(Kazaya ait olan memurların listesini geçtim)
Rûm Kale Kasabasının Hâvî Olduğu Mahallelerin Esâmisi
Halfeti kasabası, Baş Bostân mahallesi.
Rûm Kale Kazâsına Merbût Nevâhî ve Kurânın Esâmisi
Araban Nâhiyesi
Zekterîş, Şeyh Davûd, Nureddin, Çiftekoz, Rûmevlek, Süpürgüç, Başpınar, Gümüşpınar, Dipçini, Karababa, Aşağı Kara Vaiz, Yukarı Kara Vaiz, Harari, Küçüklü, Hışrım, Fakılı, Altıntaş, Eski Altıntaş, Dükkanlı, Lolân, Bakluca, Ziyâret, Karacavirân, Azâzî, Erhîl, Telbizek, Sarıl, Aşağı Mülk, Yukarı Mülk, Heft, Havcekli, Bedîrân, Dağdağcık, Humluca, Karapınar, Hemânlı, Nevekcik, Torunlar Obası, Sipahi Tenbel Obası, Sinkânlı Emirler Obası, Kolletik Obası, Ali Göz Obası, Kaşıkçı obası karyeleri. 43 Kurâ, 1 Nâhiye.
Bâzîkî Nâhiyesi
Kefer Kâb, Muğnân, Telizze, Şeyh Bekir, Tilâk, Îrân, Kalazân, Tât Aynî, Tis’a, Unuk, Tutluca, Zühre, Na’lgân, Bozok, Gönderi, Böğürtlen, Hûbâbî, Sûsik, İğdeli Havâşise, Şeker Köyü, Âsumân, Magribî, Gılbaş, Alahacı, Devderi, Bey Burcu, Cibînvirân, Sumaklı, Gölce, Bademhatun, Tavşanvirân, Na’ş, Hazvenk, İshak, Ertiş, Helbini, Kara Mezra, Teftek, Gûneferk, Sildik, Ergil, Hûh, Kanak, Nahrût, Kalkan, Erpetin, Küpeli, Nehr-i Saîd, Çöl, Cosak, Deliler, Çıkgân, Zahîr, Kelek, Çakallı, Vâhine, Dirtu, Aftâr, Karaağıl, Sarıca, Aşağı Köklü, Yulu, Yukarı Köklü, Kefer Han, Topuzoğlu, Cebekoğlu, Bazûr, Ömerli, Cebîn, Aynî, Tosyânlı, Bilesûr, Sîbhandak, Ârâm, Arâh, Kantara, Kölesûr, Bîresûr karyeleri. 78 Kurâ, 1 Nâhiye.
Merzumân Nâhiyesi
Karayusuflu, Tandırcık, Bozanlı, Bakırca, Lolacık, Kastel, Ballık, Kılbaş, Karakuyu, Şillo Obası, Kör İbo Obası, Kalunun Obası, Kekliktepe, Kılcan, Benâmlı Karakuyu, Benâmlı Ağkuyu, Benâmlı Keşro Obası, Hafkefe, Balikânlı, Kara Hüseyinli, Mendülli, Yarımca, Saray, Mağâra, Hacı Mallı, Şenekce, Hâviz, Eğridere, Kıroğlu, Kayabaşı, Üçgöl, Gerrek, Milelis, Miseyri, Sarılar, Elif, Hisâr, Hasanoğlu, Köhmülük, Kale, Tasba, Savrî, Bülbül karyeleri. 42 Kurâ, 1 Nâhiye.
Reşî Nâhiyesi
Enheş, Sıvacık, Habîb, Bornus, Kızılin, Aşağı Çardak, Acemi, Kilisecik, Zergil, Alahacı Obası, Oşanu Obası, Zerdegûm, Karamezra, Karaburc, Cubûr, Tahtik, Köseler, Kamışlı, Molla Maho Obası, Mami Keriz Obası, Zirâr karyeleri. 22 Kurâ, 1 Nâhiye.
Yekûn: 185 Kurâ, 4 Nevâhî

Not:
1- Cerablus bugünkü Cerablus ve Karkamıştır. Sınır ile ayrılmışlardır. Eskiler Karkamış’a Cerablus-ı Sagîr, Cerablus’a da Cerablus-ı Kebîr derlerdi.
2- Köy isimlerinde hatam olursa af oluna. Kendi yörem dışındaki köy isimlerini bilmiyorum ve Latin harflerine aktarmada hatam olabilir.
3- Rumkale Kazasını da ekledim çünkü hali hazırda Nizip İlçesinin kuzey köyleri Rumkale Kazasının Reşi Nahiyesine ait olup Nizip’e bağlı değillerdi. Ayrıca Nizip’in batı cihetindeki bazı köyler de Halep Vilayeti merkez kazası Antep’e (Ayıntâb) bağlıydı.Eklenti 4603

Eklenti 4578Yukarıda da dediğim gibi bazı arkadaşlar köy listelerinde kendi köylerini bulamayabilirler. Bunun sebebi idari taksimatın farklı olmasındandır. Daha iyi anlaşılması için haritadan bakacak olursanız kırmızı hattın kuzeyinde bazı köyler Urfa Sancağına bağlı olan Rumkale Kazasının Reşi Nehiyesine, bazı köyler merkez Halep Vilayeti Ayıntâb Kazası Orul Nahiyesine, bazı köyler de yine Ayıntâb Kazası Reşi Nahiyesine tabidir. Hattın güneyi ve Karkamış ise Birecik merkeze bağlıdır. Daha sonraki yıllarda ise idari taksimatta değişikliğe gidilerek Nizip ve Karkamış (Barak) Birecik'in nahiyeleri olmuştur.

Teşekkürler. bunların orijinallerini eklenti olarakda ekleyebilirsiniz. Bayramdan sonra sakin kafa ile okuyayım.

Olur Hocam. Metnin aslı bende Pdf olarak mevcut ve dilerseniz ekleyebilirim resim olarak.

Eklenti 4590Eklenti 4591Eklenti 4592

Eklenti 4593Eklenti 4594Eklenti 4595

Eklenti 4596Eklenti 4597Eklenti 4598

Eklenti 4599Eklenti 4600Eklenti 4601

Eklenti 4602

http://tarihvemedeniyet.org/wp-conte...b-Vilayeti.png
yukarıdaki adresten Halep Vlayetinin idari taksimatı ile ilgili bir taployu ekliyorum. Antep kazasına bağlı Orul, Tilbaşar isimleri hatalı yazılmış.Eklenti 4604

O yıllardaki Rumkale diye adlandırılan yer şimdi nereye denk geliyor olabilir ?
Çanakkale seferberliği sırasında da Rumkale'ye bağlı çok hemşerimiz askere gitmiş ve şehit olmuşlardı.

Eklenti 4606

Rumkale haritalarda Halfetinin kuzeybatısında bir yerleşim yeri olarak gösteriliyor.

Müthiş bilgiler çok teşekkürler.

Alıntı:

---

kuseyyir Nickli Üyeden Alıntı

Eklenti 4606

---

Bu haritaya göre Rumkale geniş bir bölgeye deniliyor. Fakat Rumkale askerlik şubesinin o zamanlar neresi olduğunu merak ediyorum.

Evet bayağı geniş bir alana sahip imiş. Daha sonraları Ayıntab kazasına bağlanmış. Haritada Rumkale olarak gösterilen yerleşim birimi bugün Yavuzeli ilçesine tabi Kasaba köyü imiş. Belki o köyden bilgi alınabilir.

Biz teşekkür ederiz Müslüm Bey.

Aynı salnâmede;
Redif Yetmiş beşinci Urfa alayının dördüncü Rumkale Taburu
Binbaşı Ahmet Ziya Bey
Kolağası Mevlüd Efendi
Tabur Katibi Hacı Ahmet Efendi imiş.

kuseyr bey...yazılarnızda gözümden kaçırmış olabilirim..nizibimizin bugünkü anlayacağımz manada idari pozisyonu nedir? bağlılık anlamında sanki nizip ,1924 ten sonra mı ''antepli" olmuş...tarihi arka planda kendimizi bireciğe bağlı isek??? tam olarak ne zaman nereye bağlanmışız...vilayet,sancak ,kaza köy bunları günümüz lisanında bize izah edermisiniz? değerli çalışmalarınız için de bir nizibli olarak müteşekkirim...

Ben teşekkür ederim Murat Bey. Yakın tarihe bakacak olduğumuzda Nizip'in idari taksim içindeki yeri şöyle (Tabi bu taksimatta merkez dahil olup kırsalında farklılıklar olabiliyor.):
1520 Nizib-Rakka-Vilâyet-i Haleb
1543 Nehrül-cevz-ayntab livası (?) ( Veya Nehr'ül-Cevâz diyede geçiyor ve sanırım Nizip çayının orijinal ismi)
1867 Nizib-Birecik-Ruhâ-Vilâyet-i Haleb
1926 Nizib-Ayıntab

Nizip önceleri Birecik'in karyesi (köy) iken daha sonra nahiyesi oluyor. Daha sonra da 1926 da kaza yapılarak Antep'e bağlanıyor. Belgelerini görmedim fakat http://www.devletarsivleri.gov.tr/katalog/ adresinde Nizib'in ne zaman nahiye olduğu kararın ne zaman verildiği ve sayire belgeler mevcut. Hatta birinde "Birecik kazasına bağlı Nizib karyesinin nahiye olması ile ilgili harita ve mesafe cetvellerinin gönderilmiş olduğu." isimli bir belge var ama belgelere ancak yerinde ulaşılabiliyor.

Diğer belge isimleri

Tarih: 07/L /1317 (Hicrî)	Dosya No:2302	Gömlek No:57	Fon Kodu: DH.MKT.
Birecik kazasına bağlı Nizip karyesinin, nahiye olarak teşkiline ait muamele tamamlanmak üzere, Haleb Vilayeti'ne yazılan tahrirat cevabının beklendiği. Tarih: 21/Ş /1327 (Hicrî) Dosya No:4/-2 Gömlek No:10 Fon Kodu: DH.MUİ. Birecik'in Nizip karyesinin ehemmiyet ve büküklüğü sebebiyle nahiye yapılması. Tarih: 17/L /1327 (Hicrî) Dosya No:28/-1 Gömlek No:48 Fon Kodu: DH.MUİ. Nizip karyesinin nahiyeye tahvili ve memur maaşlarının tesviyesi. Tarih: 29/L /1327 (Hicrî) Dosya No:33/-1 Gömlek No:38 Fon Kodu: DH.MUİ. Halep vilâyeti dahilinde Birecik kazasına bağlı Nizip karyesinde bir nahiye teşkili ile icab eden müdür ve ketebenin maaşları için gereken paranın tesviyesi. Tarih: 29/Z /1341 (Hicrî) Dosya No: Gömlek No:537/a Fon Kodu: HRT.h.. Haleb Vilayeti-Orta, Birecik ve Nizip civarını gösterir harita. Elle yapmadır. Civar kaza hudutları ile köyler ve nahiyeler gösterilmiştir. a.g.y.tt, EHT (Ölçek 1/200000) Bu belgelere ulaşmak lazım. İnşallah ikanım olursa sırf bunlar için Ankara'ya gideceğim. Veya imkanı olan arkadaşlar var ise bu belgelere ulaşabilir ve bizlerle paylaşabilir.