Osmanlı medreselerı (19.yy)

OSMANLI MEDRESELERI (19.YY)
http://www.nizip.com/gallery/files/osmanlimedreseleri.jpg[/img]

Osmanli Medreseleri kendi zamaninda ve sonrasinda büyük elestiriler almis ve Imparatorlugun en basarisiz kurumu sayilmistir. Diger kurumlari bugün dahi üst düzey sayilacak bir yapilanma (ordu, devlet yönetimi, dis isleri, haber alma örgütü, mimari vs.) olmasina karsin özellikle iki kurumu (maliye ve medrese) hatirlanmak bile istenmeyecek kadar kötüdür.

Okudugumuz kitap bu medreselerle ilgili. Kitabin yazari bir Ilahiyat Doçenti. Kitapta aradigim her seyi bulamadim. Hatta kitabi da elestirmek isterdim. Ancak hedefim medreseleri tartismak oldugundan eger yazari isterse bu konuda kendisi ile daha ayrintili tartismak isterim.

Ben kitapta en çok medreseler de hangi dersler okutulur. Bitirenler ne olur. Hocalik kadrolari hangi statüdedir. Nasil yükselinir. Nasil ögrenci kabul edilir. En üstte (müdür) kim bulunur. Hangi kaynaklari (mali açidan) kullanir. En ünlü medreseler hangileridir. Illerde, Eyaletlerde (tasrada) kaç tane medrese vardi. Türü sorularina cevap aradim bazilarina buldum.

Simdi daha özel sorulara ve görüslere.

‘... XIX. Asirda bu medreselerde tamamen ilahiyat bilimlerinin tahsil edildigi anlasilmaktadir. Bunu teyit eden Sultan II. Abdulhamit devri sadrazamlarindan Said Halim Pasa da, medreselerin ilk, orta ve yüksek derecede ilahiyat tahsili yapilan yerler oldugunu su sözleriyle dile getirmektedir.... (sf.83)’ Bura tamam hepimiz bunu anliyoruz. Kitabin yazari benim mantigimi zorlayarak söyle bir görüs öne sunmaktadir.

‘Bu sözlerden özellikle XIX. Asirda tamamen ilahiyatta tahsis edilen medreseleri günümüz üniversiteleriyle mukayese ederek, matematik ve felsefe dersleri okutulmadigi için tenkit etmenin yanlis oldugu sonucu çikarabiliriz.’(sf 83) Tüm mantik uzmanlari bir araya gelse aklimizin alabilecegi sekilde bu çikarimi yapamaz.

Zaman kaymasi yaparsak bugünün ilahiyat fakültelerinin temelini hazretler o günlerde atmislar. Ilahiyat fakülteleri ne zaman kuruldu dersek XIX. YY diyebiliriz. Yada 1453 Fatih Medreseleriyle Ben burada aglamak isterdim. Ya da intihar etmek. Siz ne dersiniz.

Devam edelim. Aglanacak bir cümle daha.

‘Avrupa kültürünün ortaya çikardigi üniversite ile medreseyi ayni müessese gibi degerlendirmek yanlistir.(Bu cümle bir felaket devami daha da kötü.) Çünkü medreseler bir vakif müessesesi olarak ortaya çiktigi halde üniversiteler Bati Avrupa’ya has sosyal teskilatlanma sonucunda XIII. Asirda tesekkül etmistir.’(sf 86).

Yok en iyisi ben bu cümle için intihar edeyim. Siz bu savunmadan ne anliyorsunuz. Tip ilmi eczacilik matematik fizik kimya sadece bati için lazim bize gerekmez. Yada vakif olunca sadece ilahiyat dersleri mi okutmak gerekiyor. Niye Fen, matematik, tip okumak günah mi Bunu mu demek istiyorsunuz. Affiniza siginiyorum eger kitabin yeni baskisi çikarsa bu konu için bir açiklama koyarsaniz en azindan benim gibi anlayisi kitlara yardimci olursunuz.

‘.. Manisada’ki Sultaniye Medresesi Müderrisi Riza Efendi, meshur Sair Esref (1847-1912)’e özel olarak matematik ve tarih dersleri vermisti. Ayni bölge de bulunan Balikesir’de 1844-1845 yillarindan sonra Müftü Ali Suuri efendi’nin gayretleriyle medreselerde fen bilimleri okutulmaya baslanmistir. ‘ ....

‘Böylece XIX. Asirda medrese ulemasi arasinda matematik ve astronomi gibi akli ilimlerin tedrisinin sayilari azda olsa bu konuda kendini yetistiren bazi müderrislerin verdigi özel dersler yoluyla devam ettigi ortaya çikmaktadir. ... Buna ragmen 1914’deki islahat hareketlerinden önce Ders Vekaletinin Mesihata sundugu layihata ayni görüs savunularak. Medreselerin her asin icabina göre tadil ve islah edilmemesi ile akli ilimlerin terki yüzünden gerilendigi savunulmustur.’ (Sf.93)

‘Diger yandan, Osmanli toplumundaki içe kapanisin bir tezahürü olarak çözülmenin temelinde dinden uzaklasmanin bulunduguna inanildigi için dini ilimlere daha fazla agirlik verildigi de düsünülmüstür.

Gerçekten medrese derslerinde XVI. Asirda okunan bir kitabin XIX. Asirda okundugu bilindigine göre, gerileme kavrami, yeniliklere kapali kalarak mevcut sistemi koruma seklinde anlasilmalidir.’

‘... Buradaki gerileme kavrami, asirlardir devam eden mevcut sistemi muhafaza ederek sadece dini ilimlere yönelme ve kendini yenileyememe seklinde tanimlanmalidir. .... bundan sadece müderrisler ve talebeler degil, elinde islah için yetki bulunan sultanlar, vezirler ve vakif mütevellileri de sorumlu tutulmalidir.’ (Sf 96-97)

Uzatmak istemiyorum. Yazar kendi kendisi ile çelisir zaman zaman. Benim tüm bu savunma ve açiklamalara ragmen yinede anladigim Osmanli Medreselerinde metodik olarak bir fen matematik astronomi yada tip derslerinin hiçbir zaman okutulmadigidir. Kitap bu görüsümü daha da perçinlemistir. Zaman zaman ve bazi bireysel çalismalardan söz etmektedir. Bu bilimlerin gerektigi için okutulmadigi ve daha sonra batililasma hareketiyle taklit seklinde alindigi anlasilmistir. Yani benim hep üzerinde durmak istedigim konu olan bir sey bir toplum için gerekiyorsa onu almali gerekmiyorsa almamalidir. Fen bilimleri Türk toplumu için gereklimdir degimlidir. Yorumu size birakiyorum.

Kitap kronoloji ve metod takip etmesede 3 bölümden olusmaktadir. 1. Bölüm MEDRESE TESKILAT YAPISI 2. Bölüm MEDRESELERIN ILMI VE FIKRI YAPISI 3. MEDRESLER VE MEKTEPLER

Genelde yazar örnekler ve alintilar yaparak gayet akici bir üslupla konuyu tarafli olarak islemis. Medreseler hakkinda gayet bir genis kaynakçaya sahip. Kitabi okumanizi isterim. Yazar iyi niyetle Osmanliyi her Türk gibi savunmus. Genel bir kanimiz var Türküm dogruyum Osmanliyi savunurum. Ama elindeki malzemeden ancak bu çikiyor.




Kitabin adi ve istenme adresi:

Osmanli Medreseleri XIX asir

Beyan Yayinlari Ankara Cad. No:49/3 Cagaloglu/Istanbul