Ilahiyyat'ın da bir ideolojisi var mı?
İLAHİYATIN SAĞI VE SOLU NE DEMEK?
“SOL İLAHİYAT” ÜZERİNE
Bu yazı, 2009 Yılının güz mevsiminde başlayan,son günlerde gittikçe artan “Sol İlahiyat, Sağcılardan Sanatçı olur mu?! İslam ve Solculuk…”tartışmalarına katkı sağlamak,dahası meseleyi anlamaya çalışmak amacıyla kaleme alınmıştır.
Meselenin daha iyi anlaşılabilmesi, bahsi geçen kavramların doğru tanımlanmasında yatmaktadır.Kavramlar içerisinde özne konumunda olan hiç kuşkusuz ki;İslam’dır.O halde İslam’ın ne olduğunu anlamaya çalışmakla başlayalım;
İslam;Allah inancını hayatının her alanında benimseyen kulun, yapıp ettiklerinin bir sonuca matuf olduğu bilinci ile yaşamasını öngören ilahi bir sistem.Bir yaşam biçimi olarak kaynağını vahiyden alan,yaygın olan bir inanışla; ‘Semavi’ ve ‘İlahi’ olan bir din.Bu yönüyle İslam’ı sağ veya sol ile mukayese etmek nerdeyse imkan dışıdır.
İslam’ın yorumlama biçimi olan ilahiyat ile daha lokal bir anlama biçimi olan ‘İslamcılık’ veya başka bir anlam kümesi söz konusu olduğunda,mukayese etme imkanını da yakalamış oluruz.Bu anlamda “İslam ilahiyatı” ile “Hıristiyan Teoloji” mukayese edilebileceği gibi, İslamcılık ile Marksizm de pekala mukayese edilebilir.
Genel olarak; ‘Sol’ kavramı ile ifade edilmeye çalışılan Marksizm’in aslında sol’dan daha kapsamlı bir ideoloji olduğu muhakkak. Marksist ideolojinin ürettiği kavramların menşe’i ile delalet ettiği alanları anlayamayan bir zihnin,kendi dünya görüşünden hareket ederek Marksizm’i ‘Tu-kaka’ ilan etmesi,hatta anlamını daraltarak, mücadele edilebilir,alt edilebilir bir konumda tutması!ne kadar doğru değilse,son iki asırdır kapitalizmin uygulamaları sonucunda oluşan sosyal çözülmeleri, Marksizm’in gerekliliğine yorumlamak da mümkün gözükmüyor!Böylesi muhalif unsurlarla kendimize iktidar alanları sağlamaya çalışmak; ahlakla ifade etmesek dahi etik değil!O halde kavramsal çerçeveleri çok farklı olan disiplinler arasında mukayese yapmak bir metodoloji üzere olmalı ki;maksat hasıl olabilsin.
Sağcılık ise,tıpkı solculuktaki genelleme gibi adeta İslam ile özdeş hale getirilmiştir!Merhum Ergun Göze’nin Tercüman gazetesinde yazdığı yıllarda sağcılık ve solculuğu Kur’an’dan temellendirmek adına “Eshab’ul Meymene” ile “Eshab’ul Meşeme” terkiplerini tahrif ederek ‘Sağcı’ ve ‘Solcu’ şeklinde kavramlaştırması!olayın vehametini gösteren bir sapmadır.Bahsi geçen Kur’an’i terkiplerin bahsettiği hiç kuşkusuz ki; “Cennet Ehli” ile “Cehennem Ehli”dir.Merhum Göze ile Onun gibi düşünenler, olayı bir bakıma kökten çözmüş!sağcıları Cennet’e,solcuları da Cehennem’e yollamışlardır.
Tarihte Sağ veya Sağcılık; Fransız devrimi sonrasında oluşan bir anlayış olarak; Kralı,mevcut düzenin devamını,gelenekleri,muhafazakarlığı… benimseyen bir anlayışın adıdır.O günün şartlarında mecliste yapılan oylamada Kralı isteyenlerin sağ tarafa geçmesi ve Cumhuriyeti isteyenlerin sol tarafa geçmesi ile literatüre girmiştir.Daha sonraları Marksist ideolojilerin karşısında oluşan ideolojilerin bir nevi ortak adı olmuştur.Bu anlamda sağcıların ‘Tu-kaka’ ve mücadelede alt edilebilir şekilde anlamlandırdıkları Marksizm ile sol da,sağcılara nazire yaparcasına Faşizm ile sağ’ı aynılaştıran bir genelleme bir okuma biçimi benimsemiştir.
Bu üçü birbirinden farklı,biri(İslam)diğer ikisinden tamamen farklı olan anlayışların,zamanla iç içe geçmesi,aynılaşması,kavramsal çerçevelerinin tarumar olması yukarıda bahsi geçen 18.yy. değişim ile dönüşümlerinin insanlığa armağanı olmuştur!
Ülkemizde son zamanlarda başlayan sağ-sol üst başlığı ile yapılan tartışmanın işaret ettiği alan hiç kuşkusuz ki;askeri darbelerin hazırlanmasına zemin hazırlayan bir sağ-sol tartışması değil.Daha çok dini anlama biçimi,mülkiyet kavramı ve sanat alanında sürdürülen bu tartışmaların seviyesi muhafaza edilebilirse,hayırlı sonuçlar çıkacağına inanmamız gereken bir tartışmadır.
Sayın İhsan Eliaçık’ın 2009’un yaz aylarında Haber10 sitesindeki yazılarında Hz.Ebuzer(r.anh) üzerinden okumaya çalıştığı Mal-Mülk kavramları ve nihayetinde “İslam ile solcu söylemin daha yakın” olduğunu söylediği TV programı,olayları kendine has yaklaşımı ile daha derinlikli ele alan sayın Cündioğlu’nun Yenişafak Gazetesindeki “Sol İlahiyat” yazısı, Sayın Cündioğlu’nun da yazısında sitayişle bahsettiği Birikim dergisinden sayın Burhan Sönmez’in “Sol İlahiyat” yazısı,yine Birikim dergisinde aynı konuya enfes bir katkı sağlayan Dilek Zaptçıoğlu’nun “Dietrich Bonhoeffer ve Ali Şeriati'de Sol İhahiyatın İzleri Tanrıya Aşağıdakilerin Penceresinden Bakmak” yazısı ve nihayetinde Yenişafak gazetesinde Pazar günleri yazan sayın Ömer Leksiz’in “Nedir Bu Sağ Ayaklar” ile “Solun Bize ve Sola Ettiğidir” yazılarında eleştirdiği İskender Pala ile Beşir Ayvazoğlu…yazıları bu mevzunun farklı alanlarda ciddi olarak tartışıldığını göstermektedir.Bu gidişle tartışmanın devam edeceği de muhakkak.
Okuyucuların çoğunun bildiği bu duruma bizim katkımız ne olabilir? “Sol İlahiyat” ile “Sol Sanat” tan ne anlamalıyız?Dahası böyle bir ayrıştırmaya gerek var mı?Bu minvalde daha bir dizi soru sormak mümkün.Doğrusu bahsi geçen yazıların delalet ettiği alanlarda adına ister İslamcı diyelim,ister sağcı diyelim…ciddi bir yozlaşmanın olduğu muhakkak! Yukarıda adı geçen gazete ile dergi yazarlarının bu konuya temas etmeleri de, girişte ifade etmeye çalıştığım metodolojik yaklaşımlar dikkate alınarak yapıldığında,tartışmanın yerinde ve zamanında yapıldığını,hatta geç bile kalındığını düşünenlerdenim!
Ülkemizde genel olarak muhafazakar addedilebilecek olan İslami kesimin ilahiyat noktasında “Ehl-i Sünnet Ve’l Cemaat” mezhebine bağlı oluşu, bu mezhebin müesses hale gelmesinde Emevi ile Abbasi saltanatının iktidar gücünün başat rol alışı dikkate alındığında,İslam ilahiyatının devlet ile iktidar gölgesinde statükocu bir yapıda olduğu muhakkak!
Sünni müdevvenat kendini, kendi okuma tarzı ile “Fırka-ı Naciye” olarak görmüş,İslam ilahiyatının değişik okuma biçimlerini de ya ‘Mutezili’ ya ‘Harici’ya ‘Şii’ veyahut çok da matah olmayan bir yakıştırma ile ‘Selefi’ şeklinde tanımlamıştır.Bugün ise mevcudu korumak adına yapılmak istenenleri ‘Modernist’ yaftası ile mahkum ederek,statükoyu devam ettirmekten yana tavır almıştır.Bu ilahiyat, kaba bir yaklaşım ile ve de başlığımızı daha anlaşılır kılmak sadedinde söylersek; “Sağ İlahiyattır” Yani Güçten ve iktidardan yana olan bir ilahiyat!
“Sağ İlahiyat” şeklinde resmedebileceğimiz bu tasavvurun sorusu,acısı,hüznü…olmadığı için de, sanat üretememekte,medeniyet kavramının etrafında ise sadece gezinip durmaktadır.
1980’li yıllarda dünya genelinde meydana gelen değişimler; Afgan Cihadı,İran İslam İnkılabı,12 Eylül Askeri Darbesi…Müslüman kesimin muhalefet yapmasına imkan hazırladı.Soruları,kaygıları,hüzünleri olan bir kesim oluştu.Okuyan,sorgulayan,hayalleri olan devasa bir kuşak.Nihayetinde Özal iktidarı ile dizginlenen devlete endeksli “Sağ İlahiyat” anlayış, bugün AKP iktidarı ile tavan yapmış görünüyor.Devletin,hükümetin ürettikleri etrafında dini yorumlayan,iktidar olmanın hırs ve hevesi ile bütün acıları son bulan!yığınlarla kemiyet.
İlahiyatını bu merkeze oturtan Müslümanlardan elbette ki;iyi şair de çıkmaz,iyi düşünür de çıkmaz,iyi ressam da,iyi musikişinas da!İsmet Özel’in ‘Dönüş’ yaptığı yıllardan bu yana yazdığı birkaç şiir(mesela Amentü )dışında hangi şiir dilimize şarkı oldu hatırlayan var mı?O artık inanmış bir mümin öyle mi?Müslüman oluşu ile şuan gelip durduğu yerde ne anlam ifade ediyor Celladına gülümseyen adam?!Bunca isyan,bunca zulüm,bunca sefahet içinde hangi şiirimiz,hangi resmimiz bize tercüman oldu hatırlayan var mı?Ergenekon davasını gazete yazıları dışında belleklerimize kazıyacak bir resim çizebilecek,bir şarkı sözü yazabilecek kaç okuyan,düşünen entelektüelimiz var?Moğollar gurubunun bu ülkenin başına musallat olan,şark kurnazlığının en tipik örneklerinden de sayılan Süleyman Demirel için besteleyip yorumladıkları “Başbakan Süleyman” şarksınsın ne anlama geldiğini,anlam alanını,etki alanının nasıl olduğunu tasavvur edebiliyor muyuz? Veya Burhan Doğançay’ın “Mavi Senfoni” sinde parçalanan Sultanahmet’i kim hangi tuvalin üzerinde bir araya getirebilir?İslam düşüncesini,zengin yoksul ilişkisini resmeden hangi romanımız var.Bir zamanlar Beyaz Saray olarak da ifade edilen kitap sektörünün arz-talep dengesinde kaleme aldırdığı eserlerin bibliyografyasını çıkardığınızda elde ne kalır hiç düşündük mü?
Son filmlerden olan ‘AVATAR’ın kuşlar sürüsünün uçaklarla gelen bozguncu orduyu tarumar edişini neden FİL suresi için düşünecek bir insanımız olmaz. Uhud şehitliğinde Hz.Hamza için dua ederken aslında zihnimizde canlanan Antony Quin için dua ettiğimizi ne zaman anlayacak ve sanatın hayat için olmazsa olmaz oluşunu ne zaman kavrayacağız?...Bu minvalde sağ ilahiyatın tasavvurunda yeri olmayan,sol ilahiyatın da kuşatmaktan aciz kaldığı daha bir dizi insana ait sahici sorular sorabiliriz.
Evet…Sürdürülen ve adına da kabaca “Sağ İlahiyat” diyebileceğimiz bu düşünüş biçiminden hayata,insana,acıya,hüzne dair beklentisi olanlar sükut-u hayale uğrayacak olanlardır. “Din bizim,devlet bizim,iktidar bizim…daha ne isteyelim ki;Allah’tan?” diyor çoğumuz.Bu yüzden kuruduk,çorak olduk,yani yok olup tükendik.Asıl kahredici olansa ağıt yakacak kelimelerimizin dahi olmadığı!
“Sol İlahiyat” a gelince;bu anlayışı peşinen tebcil etmek!olayı sadece mal-mülk veya ezilmişlik noktasında ele almak,sol denilen kavramsal çerçevenin ideolojik referanslarını göz ardı ederek,İslam ile solculuğu bir nevi aynı kefeye koymak… yaklaşımları da elbette ki yanlıştır.
Ne ki;Sol tabir edilen akımın hala muhalif duruşunu muhafaza etmesi,acılar ve sancılar çekmesi… üretkenliğini sürdürmesine de bigane kalınmamalıdır.Sayın Eliaçık’ın ifade etmeye çalıştığı gibi kaba bir şekilde mukayese edildiğinde dahi İslam’ın hayata bakışı bir şekilde Sol literatür ile kesişebilir lakin sağ ile asla kesişmez!Zira sağcılığın ürettiği literatür doğası gereği,iktidardan,güçten ve mevcudu korumaktan yanadır.Oysa İslam hala canlılığını koruyan bir değişim ile dönüşüm havzasıdır.Yeter ki;kitapla hayatı buluşturma gayretimiz olsun.O zaman sanat da şiir de,mimari de…kendiliğinden doğacaktır.İslam’ın ilkelerinin dondurulduğu bir anlayış,bizzat sağ ilahiyatın karşı çıktığı tarihsellikten başka bir anlam ifade etmez! O halde her dem yeniden doğan bir zihinle,her an yeni bir iş ile oluşta olan bir Allah tasavvuru ile bu ataletten kurtulma şansımız hala var.Ama bu şans ne sağcı kalmakla ne de solcu olmaya çalışmakla elde edilecek gibi de değil.Aksine Allah’ın insanlığa ve topluma şahitlik yapabilelim diye bize uygun gördüğü ismimiz olan Müslüman kalmakla mümkündür.Topluma şahitlik eden bir Müslümanın önce toplumunu tanıması gerekiyor ki;şahitliği mümkün olabilsin.Toplumu tu-kaka ilan etmek,mücadelede alt edilebilecek derekeye indirgemek…v.b. “Şark Kurnazlığı” na tevessül etmek ismimize yakışmadığı gibi toplumsal şahitliğimize de yakışmaz.Adalet dairesinde, içinde yaşadığımız,dünyamızı da ahiretimizi de kazanacağımız bu modern çağ,bir günah keçisi değil,aksine üzerine and içilen ‘ASR’ın ta kendisidir.Gerisi surenin temas ettiği hususlar olan Salih amel,toplumsal eylemler bütünü,sabır ve hakk üzere olmaktır.Çağa yön verecek olan da bu kelimeleri kavramlaştırmaktır.
