10.Yılında Birecik Barajının Sosyal Etkileri
Uzun vadeli çalışmalar genelde uzun bir süre sonra etkisini göstermeye başlar.Olumlu veya olumsuz etkiler insanlar üzerinde örneklemeli olarak yansır.
Birecik Barajı da bölgemizdeki dev yatırımlardan birisidir.Daha proje aşamasındayken bile hayal gibi gözüken bazı şeyler birer birer gerçekleşti.İnsanların gözleri önünde kocaman bir mazi sulara gömülürken önlerinde kendilerini bekleyen hayat ile ilgili tahminler yürütülüyordu ama yaşananlar kadar gerçekçi degildi.Barajın bitiminden sonra 10 yıllık süre içinde özellikle köyleri sular altında kalan insanımızın degişen yüzü ve sosyo ekonomik yapısı ile ilgili birçok veri topladık.Bu verileri başlıklar altında toplarken daha önce benzer konular ile ilgili yaptığımız araştırmaları da aktarmaya çalışacağız.İlk araştırmam baraj sularına hazırlanan kıyı köylerimizdeki halkımızın psikolojik durumunun tahliline yönelikti.Gerçekten de birçok kişi baraj suyunun evinin içine kadar gelebilecegini hayal bile edemiyordu.Atalarımızın tabiri ile yumurta kabuğa dayanınca herkes apar topar ağaç kesmeye başladı.Suların yükseliş hızına yetişemeyen birçok köylümüzün ağaçları kesilmeden sular altında kaldı.Penceresini kapısını sökemeden sulara teslim eden insanlarımız da vardı.Göç sorunu,yerleşim sorunu ve şehre uyum sorunu derken birçok sosyal konuda mağdur olan halkımız zorunlu olarak hayatına bazı şekiller vermeye başladı.Konu ile ilgili birçok örneklemeler yapmış ve bizzat şahid olduğumuz bazı olayları sizinle paylaşmıştım.İkinci makalem de ise Birecik barajının amacına ulaşıp ulaşmadığını sorgulamış ve bu dev yatırımın bölgeye getirmiş olduğu olumsuz veya olumlu etkileri kaleme almıştım.Özellikle sosyal yönünden birçok etkilerinin yavaş yavaş kendisini göstermesi üzerine bu üçüncü makaleyi yazmayı ve tespitlerimi sizinle paylaşmayı uygun gördüm.Şimdi başlıklar halinde bu teşhislerimi sizinle paylaşıyorum.
1.Kanunlar ve Gelenekler : Halkımız yasal kanunlara ne kadar sıkı saygılıysa en az o kadar da geleneklerine bağlı bir sosyal yapıya sahiptir.Örf ve adetlerde yüzyıllardır süre gelen güzel uygulamalar her zaman halkımızın temel ahlaki degerleri olmuştur.İşte bunlardan birisi de toprak paylaşımıdır.Medeni kanunun kadın ve erkege verdigi eşitligi toprak paylaşımında örf ve geleneklere tercih etmeyen bir çok kadınımız gönül rızası ile baba ocağından kendisine düşen payından ferağat etmesini bilmiş ve aile içi barışa daha çok önem vermeyi tercih etmiştir.Başka bir deyişle kanunlarla kendisine verilmiş hakkından bile vazgeçmesini bilmiş ve geleneklerden gelen paylaşımı tercih etmiştir.Ancak Baraj ve yol güzergahı gibi devletin kamulaştırma işlemlerinde bu gelenek nisbeten bozulmaya başlamıştır.Yüksek miktarlardaki kamulaştırma meblağları tapu kayıtlarındaki hisselerine göre eşit şekilde dağıtılmaya başlanınca aile içi huzursuzluklar kendisini göstermeye başlamıştır.Örnek:Tapu kayıtlarında 25 hissedarı bulununan 90 dönümlük bir fıstık tarlasını 3 erkek kardeş kendi aralarında paylaşarak 20 yıldır mahsul kaldırmaktadırlar.Oysa aynı tarlada 5 kız kardeşin daha hissesi vardır.Fakat geleneklerden gelen anlayışa göre mal taksimatı yapılırken kızlar devre dışı bırakılmıştır.Bu uygulama tüm bölgede yaygın olan bir uygulamadır ve hiçkimse itiraz etmiyor.Yani herkes halinden memnun.Fakat Aynı tarla sular altına girip kamulaştırma kapsamına girince kamulaştırma bedeli kızlarında aralarında bulunduğu 8 kardeş arasında medeni kanuna göre eşit bir şekilde bankaya yatınca erkek kardeşler bu paraların kendilerine verilmesini talep ediyorlar.İşte burda hisselerini erkek kardeşlerine vermeyen kadınlar ile erkek kardeşleri arasında kırkınlıklar ve aile içi huzursuzlukların başlaması baş göstermiştir.Tüm bölgede bunun birçok canlı örnegi mevcuttur.Bu tür huzursuzlukların olmasını arzulamayan bazı bayanlar kendi hisselerini erkek kardeşlerine devretmeyi tercih etmişlerdir.Hatta bazı uygulamalarda “kadının malı yenilmez” diyen erkekler de kendi eşlerinin hisselerini red etmiş ve erkek kardeşlerine iade etmeyi bir onur ve erkeklik saymışlardır.Bu arada genelde akraba evlilikleri ile ayakta duran aile hayatları da bu tür olumsuzluklardan etkilenmiş ve birçok boşanma olaylarının yaşanmasına neden olmuştur.(Bakınız:tablo-6)
2.Göç ve Yan Etkileri :
Evleri ve uğraştıkları tarlaları sular altında kalan bölge halkı yeni yerleşim alanları olarak kendilerine farklı alanlar seçmişlerdir.Benim yaptığım küçük bir araştırma bu yöndeki egilimin boyutlarını tablo-1 de ortalama olarak yansıtmaktadır.Geçimini büyük ölçüde çiftçilik ile sağlayan aileler köy civarlarındaki yeni meskenlerde kalmayı tercih etmişlerdir.Bu arada Birecik ve Nizip başta olmak üzere iki büyük ilçe merkezini tercih edenlerin sayısı da oldukça fazladır.Şehir hayatını tarcih edenlerin sosyal yaşıntıları sıkıntılarla doludur.Şehre uyum sorunu insanlar arasında aile bağlarının zayıflamasına neden olmuştur.Köylerde çok güçlü olan bu bağ şehirlerde daha da zayıflamış ve aile fertleri bağımsız birer birey olarak kendi hayatlarını yaşamayı tercih etmişlerdir.Örnegin bir köylünün cenazesine gelen yaşlılar cenazeye gelen gençleri tanımakta güçlük çekmektedirler.İlk nesil birbirini tanır.İkinci nesil de tanır.ama üçüncü nesil ve dördüncü kuşak artık yabancıdır.Köy ortamı gibi birbirlerine olan bağlılıklarını şehir ortamında yitirler.İşte 10 yıllık süre içinde yavaş yavaş bu tür yansımaların gerçekleştigini görüyoruz.Köyde kalmayı ve tarlasında mesken yapmayı yercih eden köylülerin yol ve ulaşım sorunu hala çözüme kavuşturulamamıştır.Tablo-2 de görüldügü gibi köylü için bu da başka bir sıkıntıdır.Elektrik şebekesinde sıkıntı yoktur.Ancak içme suyu başka bir sıkıntıdır.Genelde sondaj ile kuyu suyunu tercih eden köyliler için bu da ayrı bir külfettir.Zira bir sondajın maliyeti 1000 YTL ile 5000 YTL arasında degişmektedir.(Tablo-3)Yine sosyal ünite olarak cami ve okul ihtiyaçları dağınık bir vaziyet almıştır.Okulu devlet yapmıştır.Ancak cami toplanan yardımlarla yapılmıştır.Tahsis edilen arazi bile köylülerin arazisidir.Güvenlik olarak bölgede Jandarma bulunmaktadır.Ancak Jandarmanın herhangi bir olay yerine ulaşması bazen günleri alabilmektedir.(tablo–4)Göçün bir başka yan etkisi de köylülünü giyim kuşamında kendini göstermiştir.Yöresel kıyafet giymeyi tercih eden köylüler şehre göç edince mecburen modern kıyafetleri kullanmak zorunda kalmışlardır.Kaftan giyen bayan fisten ve etek giymeyi tercih etmiştirçŞalvar,yelek ve şapka giyen erkekler ise şehirde pantolon ve gömlegi tercih etmişlerdir.(bakınız:tablo-8)
3.Mahkemelerdeki Dava Artışları:
Son 10 yıl içinde Barajın bölge insanı üzerindeki en karamsar etkisi hiç şühesiz mahkemelerde artan dava sayılarıdır.Devlet aleyhine açılan kamulaştırma davalarını saymazsak sulh mahkemelerinde son 10 yıldır gözle görülür bir artış mevcuttur.Halfeti,Birecik ve Nizip hukuk mahkemeleri son yılların en yoğun duruşmalarına sahne olmuştur.Açılan Davalara baktığımızda genel olarak Sınır anlaşmazlığı,kapanan yollar ve patika yolların tahsisi ile ilgili tarla komşularının birbirlerine açtıkları davalar olmuştur.Çok nadir olsa bile bu davalar esnasında bıçaklı saldırı ve pompalı tüfenk ile tacih saldırıları bile olmuştur.Sınır anlaşmazlığı dışında yukarıda da bahsi geçen çok sayıda boşanma olayı da mahkemelerin ana konularından olmuştur.Bir başka mahkemelik neden ise artan ticaret ve para hacmi nedeni ile hırsızlık,çek senet olayları gibi adi suçlardır.(tablo-7)
Sonuç olarak:
1.Ülkemizin ve hatta dünyanın nadir tarihi degerleri arasında sayılan tarihi Belkıs harabeleri(Mozaikler kenti Zeugma) sular altında kalmıştır. Rumkale gibi eşsiz tarihi degere sahip bölgenin yolları kapandığı için ulaşım güçleşmiştir.
2.Ülkemizin tarım sektöründe %23 paya sahip erik üretiminin yapıldığı sulak ve verimli tarlalar sular altında kalmıştır.Zamanında alınmayan önlemler nedeniyle yaklaşık 1000.000 (bir milyon) yetişkin ağaç heba olmuştur.
3.Ülkemizin %95’lik üretim payına sahip verimli Antepfıstığı tarlalarının bir kısmı sular altında kalmıştır.Türkiye’nin dünyaya ihraç ettigi nadir tarım ürünlerinden olan Antepfıstığı dünyada sadece bu bölgede ve İran’ın bazı kesimlerinde üretilmektedir.Üstelik Antepfıstığı nemli havaları hiç sevmeyen bir üründür.Baraj gölünün bölgedeki havayı etkilemesi fıstık üretimini olumsuz yönde etkilemiştir..
4.Evleri ve köyleri sular atında kalan bölge halkı sosyolojik olarak tahribata neden olmuştur.
Ramazan TARHAN/Araştırma No:69
