Kayıp Kültür Mirasımız: Nizip Büyük Hamam
Temizliğe verilen önemin göstergesi olan hamamlar, M.Ö. IV. Yüzyılda Mısırlılardan itibaren yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Basık ve uzun görünüşüyle dikkat çeken hamamlar soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümlerinden meydana gelirler.
Nizip’teki hamamlardan ikisi de günümüze ulaşmayı başaramamıştır. Bu hamamlardan büyük hamam haçvari dört eyvanlı ve dört halvet hücreli hamam tipi göstermektedir. Küçük hamam ise iki halvet hücreli ve bir eyvanlıdır. Giriş kısmına iki halvet hücresinin yapılmaması bu plan tipinin değişik bir uygulamasını göstermektedir.
Yapının kimin tarafından ve ne zaman inşa edildiği kesin olarak bilinmemekle birlikte, Osmanlı devletinin son dönemlerinde inşa edildiği tahmin edilmektedir. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde kullanım dışı kalan hamam harap olmuş ve çevrede oturanlar için tehlike arz etmeye başlaması üzerine 1982 yılında belediye tarafından yıktırılan yapının yerin çocuk parkı inşa edilmiştir.
Hamam ilçe merkezinde, Hamam Camii’nin hemen batısında yer almaktaydı. Kuzey güney doğrultusunda hafif meyilli bir arazi üzerine inşa edilmişti. Yapı dört eyvanlı ve dört hücreli bir plan göstermekteydi.
Hamamın yerinde günümüzde çocuk parkı bulunmaktadır.
Hamama yapının batı cephesine yerleştirilmiş olan koridorun kuzey cephesine yerleştirilmiş olan bir kapı ile girilmekteydi. Bu koridorun güneydoğu köşesine yerleştirilmiş olan ve birkaç basamak merdivenle ulaşılan hamamın soyunmalık bölümü büyük ölçülerde ve kare planlı idi. Bu bölümün üzeri kubbe ile örtülüydü. Kubbenin dört köşesine birer tane çeyrek kubbe yerleştirildiği söylenmektedir. Kubbede öküz gözü denilen yuvarlak pencereler açılmıştı. Kubbenin tam ortasına bir aydınlık feneri yerleştirilmiştir.
Soyunmalık bölümünün kuzeybatı köşesine yerleştirilen kapıdan sıcaklık bölümünde ki güneybatıdaki halvet hücresine geçilmekte, oradan da sıcaklık bölümünde yer alan diğer halvet hücrelerine ve eyvanlara ulaşılmaktadır. Sıcaklık bölümüne geçişi sağlayan halvet hücresinin soğukluk bölümü olarak kullanılmıştır. Kare planlı sıcaklık bölümünün ortasına göbek taşı yerleştirilmiştir. Orta bölüm ve halvet hücreleri kubbe ile örtülü iken, eyvanlar beşik tonozla örtülmüştü. Orta mekanı örten kubbede öküz gözü denilen pencereler açılmıştı. Bu kubbenin ortasına da bir aydınlık feneri yerleştirilmiştir.
Sıcaklık bölümünün kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan ve bütün kuzey cephe boyunca uzanan dikdörtgen planlı ve beşik tonoz örtülü külhan bölümü bulunmaktaydı. Külhan bölümünün biri batıda, diğeri kuzeybatı köşede olmak üzere iki girişi bulunmaktaydı.
Büyük hamamda sıcaklık, ılıklık ve külhan bölümlerinden oluşmaktadır. bu bölümler her iki hamamda da dengeli bir mimari sergiler. Örneklerine çok sık rastladığımız dört eyvanlı ve dört halvet hücreli hamam tipine İstanbul Beyazıt Hamamı, Konya Sahip Ata Hamamı, Laleli Kızlarağası Hamamı, İznik Eski-Yeni Hamam, İznik Hacı Hazma Hamamı, Erzurum Lala Paşa Hamamını örnek gösterebiliriz.
Not: Görsel tasvirdir
