Bir döneme damgasını vuran askeri birlik "HAMİDİYE ALAYLARI"
Osmanılı Padişahların dan üzerinde en çok konuşulanlardan birisi olan Sultan ll.Abdülhamit’in tartışılan icraatlarından biriside kurmuş olduğu ve Tarihe “Hamidiye Alayları” olarak geçen bu Askeri birliktir. Hamidiye alayları. 19.yüz yılın sonlarında Doğu ve Güneydoğuda oluşturulan askeri birliğin adı. Kimi kaynaklar içeride Ermenilere karşı,kimileri Kürt unsurlara karşı, dış tehdit olarak ta Ruslara ve İran’a karşı kurulduğunu iddia ettikleri yeni bir askeri sistem. Ancak bununla ilgili tüm söylenenleri ve iddiaları birleştirirsek “Hamidiye alaylarının” kurulmasına esas düşüncenin Doğu ve Güneydoğudaki aşiretlerin bir askeri disiplin içine alınmasını sağlamak,bunlardan düzenli bir ordu kurarak Doğudan gelebilecek bir dış tehdidi durdurabilecek hazır bir kuvveti elde tutabilmek,Avrupa da başlayan ve Osmanlı topraklarına da sirayet etmiş olan Milliyetçilik akımlarına karşı bu birliklerden yararlanabilmek olduğudur.Nitekim Ordinaryüs Prof Dr. Enver Ziya KARAL bununla ilgili şu görüşü savunur: “Hamidiye alaylarıyla bölgede bozulan asayişin yeniden tesisi ve aşiretlerin denetim ve kontrol altına alınması,Ermeni hareketine karşı durulması,bir tehdit unsuru olan muhtemel bir Rus saldırısına karşı bu birlikleri kullanmak” şeklinde belirtir. O yıllarda özellikle Ermeni ayaklanmaları ve ayrılıkçı hareketleri başta Rusya ve Fransa olmak üzere batılı devletlerce ekonomik ve politik yönden desteklenerek İmparatorluk için büyük bir tehdit haline gelmişti. Ayrıca Ermenilerce kurulan Hınçak ve Taşnak adlı terör örgütleri devlete ve bölgedeki sivil halka karşı tedhiş hareketlerine başlamıştı. Batılı devletler Osmanlı devletini parçalamak için Hıristiyan unsurların dışında farklı etnik grupta ki Müslüman unsurları da ayaklandırmak için harekete geçmişlerdi. Nitekim bunun sonucu olarak l. Dünya savaşı döneminde Osmanlı tebaası Araplar İmparatorluktan ayrılmış olurlar. Kürt ayrılıkçı hareketini de başlatmak için çaba sarf eden dış güçler bu alanda emellerine ulaşamamışlardır. Bu çevreler Kürt hareketinin sonuçsuz kalmasını Hamidiye alaylarının kurulmasına bağlarlar. Nitekim Sovyetlerin Moskova Üniversitesi Kürt Enstitüsü başkanlarından Lazarev “Sultan Abdülhamit’in Kürt hareketini susturma.güçten düşürme ve dumura uğratmada Hamidiye alaylarının önemli rol oynadıklarını” ileri sürmüştür. Gerçektende kaynakların ve tarihçilerin alayların kurulmasına ilişkin ileri sürdükleri amaç ve nedenler ortak bir noktada birleşmektedir. O ortak nokta Doğu ve Güneydoğunun asayiş ve güvenliğini sağlamak, ulusçuluk hareketine bağlı olarak meydana gelebilecek ayrılıkçı hareketleri önlemek ve nihayet İmparatorluğun yanı başındaki Rus tehdidine karşıda savunmayı güçlendirmek.
Bu askeri örgütün kurulmasında Müşir Mehmet Zeki Paşanın Doğuda yaptığı gezi ve denetimlerini bir rapor halinde Padişaha sunmasının da etkisi olmuştur. Raporda amaçlanan hedef yukarıdakilerin benzer yanlarıdır. Paşaya göre aşiretler hem bir askeri disiplin içine alınacak ve hem de onlardan kolluk kuvvet olarak yararlanılacak.Nitekim M.Zeki paşanın sunduğu bu raporlardan kısa bir süre sonra Padişahın emri ile Hamidiye alaylarının kurulmasına başlanır. Kurulma aşamasında birliğe ilişkin bir nizamname yayınlanarak ilk yasal düzenleme 1891 de ikincisi 1896 yapılır. En son düzenleme ise 1910 da yapılır. Ancak bu son düzenlemede Abdülhamit tahtan indirilmiş olduğu için birliğin adı İttihat ve Terakki Partisinin isteği üzerine “Aşiret Hafif Süvari Alayları “şeklinde değiştirilir. Birliğin kurulmasına ilişkin kanunnameye göre alayların kurulma şekli, bölük ve asker sayıları, aşiretlere tanınacak bölük sayıları, Hamidiye süvari alaylarını oluşturacak erkek yaş gruplarını gibi hususları içeren detaylar bütün ayrıntılara kadar yer alır. Alay kuracak aşiretler elbise,hayvan ve eğer takımlarını kendileri temin ederken,silah ve mühimattı devlet kendisi karşılayacaktır. Kısaca birlikler ile ilgili tüm detaylar düşünülerek kanunnamede yer almış olup, yasal bir boşluk bırakılmamıştır.
Hamidiye Alayları kurma hakkı Türkmen,Karakalpak,Kürt ve Arap aşiretlerine verilmiştir. Buna göre devletin uygun gördüğü her aşiret kendi alayını kuracaktır. Yani alayın askeri o aşiretin kendisinden oluşacaktır. Subay kadrosu da yine o aşiretten olacak ancak bunlar İstanbul’ daki süvari Mektebinde eğitim görmüş olacaklardır. Burada bir ayrıntı göze çarpmaktadır ki oda şudur.savaş birliği olan alay ve bölük komutanlarının mutlaka ordudan,diğer subayların(kaymakam,binbaşı,kolağası) ise aşiret ileri gelenlerden olması gerekmektedir.. Hamidiye alayları kurulması iki bölgede gerçekleştirildi. Birincisi Erzurum bölgesi,diğeri ise Urfa bölgesidir. Alayların genel merkezi ise Erzincan oldu. Bu bölgelerde yüz civarında aşiret alaylarının kurulduğu görülmektedir. Bunların içerisinde en güçlü aşiret birliği Doğuda Hasenali aşireti reisi Mustafa bey ile Urfa bölgesinde Milli aşireti reisi İbrahim paşadır. İbrahim paşan ya Abdülhamit büyük değer verip ona oğlum diye hitap ettiği kayıtlarda görülmektedir. Urfa bölgesinde birlik kurma hakkını alan öteki aşiretler adları ise şunlardır:Kara Keçili aşireti,Tay aşireti,Geys ve Berazi aşiretleridir. Birecik de Necip efendinin (Deniz) Barak bölgesinde Haydar ağanın da Hamidiye komutanı oldukları bilinmektedir. Birlik komutan ve subayları büyük yetkilerle donatılmış olup,emre ittihatsızlık yada karşı çıkmanın cezası oldukça ağırdır. Bu gibilerin yargılanması Erzincan da kurulmuş özel mahkemelerde görülürdü. Bundan dolayı bölgelerinde büyük bir baskı ve otorite tesis ederler. Bu baskı ve otorite çoğu zaman keyfi hareketlerle de kendisini göstererek bölge halkının rahatsızlık duyma derecesine gelmiştir. Geniş yetkilerle donatılan Bu birlikler içte amaçlanan disiplin ve düzeni kurmaya çalışmış,dışarıya karşıda özellikle Ruslarla yapılan savaşlarda büyük yararlıklar göstermiştir. Ancak sonraki yıllarda gerek Avrupalı devletlerin baskısı,gerekse de İttihat Terakki partisinin alayları tasviye etme isteği nedeniyle 1909 tarihinden sonra alaylar önce silahsızlandırıldı,daha sonrada bir kısmı düzenli ordu saflarına kaydedilirken kalanlarda zaman içerisinde tasviye edilmiş oldu. Bu süreçte Hamidiye Alayları ile İttihatçılar arasında isyan ve çatışmalara varan olaylar yaşanmıştır. Zaten bu işin sonu kurucuları Abdülhamit’in İttihatçılar tarafından devrilmesinden sonra görülmüştü. Devletin bu konuda almış olduğu karalara saygı duyan,isyan ve çatışmalara girmeyen birlik komutan ve subayları emekliye ayrılarak kendilerine emekli aylığı bağlanır. Ölenlerin eş ve çocukları 1950 ye kadar maaş almaya devam ederler. Bu tarihten sonra Hamidiye alayları devri tamamen kapanır. 1980 yılından sonra Doğu ve Güneydoğuda başlayan PKK terör olaylarına karşı Devletin getirmiş olduğu Koruculuk sistemi öyle görülüyor ki Hamidiye alaylarının bir benzeridir. Bakıldığında her ikisi arasında benzer özellikler görülmektedir.
