Arkeolojik Kazilar

Kazilara 1987 yilinda Gaziantep Müze Müdürlügü tarafindan Belkis Tepesi'nin güneyinde baslanmistir. Ana kayaya oyulmus oda mezar ve önünde yapilan bu kazida, kaçakçilardan arta kalan çok sayida heykel bulunarak Gaziantep Müzesi'ne tasinmistir. Mezar sahiplerine ait kireç tasindan yapilmis olan bu heykeller, simdi Gaziantep Müzesi'nin Belkis Salonu'nda sergilenmektedir.

1992-1997 yillari arasindaki kazilarda, Dionysos ve Ariadne'nin dügünü sahneli taban mozaigi ortaya çikarilmistir. Kazilarda bir villa tamamen, diger bir villa ise kismen açiga çikarilmistir. Villanin merkezinde, iç avlu içinde, tabani geometrik desenli mozaik dösenmis, sütunlu bir havuz vardir. Zemin kat odalari bu avluya açilmaktadir. Bu havuzun güneyindeki dikdörtgen planli salonun tabani Dionysos ve Ariadne'nin dügününün resmedildigi bir mozaik ile döseliydi. Bu mozaigin 2/3'lük parçasi, 1998 yilinda yerinden sökülerek çalinmistir.

1993-1994 yillarinda Birecik Baraji'nin yapimi nedeniyle, yukari terastaki Roma Villasi'ni genisletme çalismalari disinda, Selte Deresi'nde, daha önceki yillarda açilmis bir kaya mezari önündeki terasta dizili olan kartal ve yün sepeti kabartmali mezar stelleri, Çimlitepe Mevkii'nde, tonozlu bir mezarin önünde yer alan basi kesilmis heykel ve Ayvaz Tepesi'nin kuzeybatisinda, mevsim tanriçali resimli taban mozaigi, kaldirarak Gaziantep Müzesi'ne tasinmistir. Gaziantep Müzesi'nin yaptigi kurtarma kazilarina 1993 yilinda Bati Avustralya Üniversitesi'nden Prof. Dr. David Kennedy de katilmistir. Bu kazida Kelekagzi Mevkii'nin dogusundaki tepede, ulasilan ilk Roma Villasi'nin taban mozaik dösemesinin, kaçakçilar tarafindan sökülmüs oldugu görülmüstür. Arta kalan harflerden, buradan sökülen resimlerin ölümsüz iki asik Metiox ve Partenope'ye ait oldugu, yapilan arastirmada ise bunlarin ABD/Huston'daki özel Menil Koleksiyonu'nda bulundugu saptanmistir. Bu Metiox-Partenope mozaigi, Kültür Bakanligi'nin girisimleri sonucunda Haziran-2000'de Gaziantep Müzesi'ne iade edilmistir.

1996 yilinda Birecik Baraji gövde duvarinin temel kazisi sirasinda bazi mozaik parçalarina rastlanmasi üzerine, çalisma durdurulmus ve bu alanda arkeolojik kazi yapilmistir. Bu kaziyla Belkis kent sinirinin doguda Belkis Köyü'yle sinirli olmadigi, köyün yaklasik 1 km. dogusuna dogru uzandigi saptanmistir. Burada yapilan Roma Hamami kazisinda bir külhan, üç Calidarium, üç Tepidarium odasi ile iki havuz, iki Frigidarium ve iki Apoditerium odasi, bir soguk su havuzu ile bir Latrina'dan olusan hamam yapisinin temelleri bulunmustur. Hipokaust sistemi, taban mozaikleri, su künkleri, su dagitim deposunun kaidesi ortaya çikarilmis ve plani alinmistir. Duvarlarin hemen tamami yok olmus, temel üstünde, ancak 30-40 cm'lik bir kismi kalmistir. Hamamdan elde edilen 36 parça geometrik mozaik kaldirilarak Gaziantep Müzesi'ne tasinmistir.

1996-1998 yillarinda ise Fransa/Nantes Üniversitesi'nden Dr. Catherine Abadi Reynal sorumlulugundaki bir ekibin katilimiyla, Gaziantep Müzesi tarafindan kurtarma kazilari yapilmistir. Bu kaziyla birlikte Zeugma, bütünüyle ele alinmistir. Kelekagzi Mevkii'nde yerlesim katlari ve kanalizasyon sistemi ortaya çikarilmistir. Halme Deresi'nde Roma, Bizans evleri ve blok kesme taslarla örülmüs kanalizasyon, Bahçedere Mevkii'nde zeytinyagi atölyesi açiga çikarilmis olup, Belkis kentini güneydogu, güney, bati ve kuzeydogudan yarim ay biçiminde saran nekropolisdeki mezarlarin tespiti yapilmistir.

1998-1999 yillarinda Kelekagzi Mevkii'nde yapilan kurtarma kazisinda anitsal bir yapinin, yaklasik 20x15 m. boyutlarindaki bir salonunun resimli taban mozaik dösemesinin, önceki yillarda parça parça sökülmüs oldugu saptanmistir. Buradan Akratos, Mevsim tanriçasi, Satir ve çingene adi verilen bir kadin basi eski eser kaçakçilarindan kurtarilmistir.

Kelekagziüstü Mevkii'ndeki I. yerlesim terasinda yapilan kurtarma kazisinda, bir binanin üç odasi ve iki havuzu açiga çikarilmistir. Iç avlu merkezindeki sütunlu havuzun taban mozaiginde, ortada Okeanos ve Thetis'in büstleri, aralarinda ise irmak canavari yer almaktadir. Üç kösesinde yunus baligi üstüne binmis, birbirine sirti dönük yerlestirilen Eros betimleri vardir. Sol üst kösede ise Pan, balik tutmaktadir. Kalker ana kaya olmasi sebebiyle Firat Irmagi, 1. terasin yaklasik yarisini eritmistir.

Belkis/Zeugma'nin ne kadar önemli ve hareketli bir sehir oldugunu ele geçen bu mozaiklerden baska, Iskeleüstü Tepesi'nde bulunan Roma arsivi kanitlamaktadir. Arsiv oldugu anlasilan mekanda toplam 65.000 (altmisbesbin) adet mühür baskisi ele geçmistir. Bu sayi, diger antik kentlerin tamaminda bulunan mühür baskilarindan (Bulla) daha çoktur. Üzerinde resimler olan mühür baskilari, papirüs, parsömen gibi dokümanlarin, degerli esyalarin konuldugu torbalarin, yiyecek içecek kaplarinin, gümrük balyalarinin mühürlenmesinde kullanilmaktaydi. Bu mühürler posta gönderilerinin "alindi" veya malzemelerin "açildi" kaniti olarak arsiv odasinda korunmaktaydi.

Ekim 1999 - 20 Haziran 2000 tarihleri arasinda gerçeklestirilen çalismalarin ilk bölümünde, Mezarliküstü Mevkii'nde, iki Roma villasi tümüyle gün isigina çikarilmistir. I.S. 256'daki Sasanu saldirisi nedeniyle yangin katinin altinda kalan bu villalar, önce birinci katin eriyen kerpiç duvarlari, daha sonra da yukari teraslardan akip gelen 3 m. kalinligindaki erozyon topragi ile örtülerek günümüze kadar korunmustur. Bu sebeple oda içlerinde çok sayida sikke, bronz samdan, bronz ve pismis topraktan yapilmis kandil ve çömlek bulunmustur. Ayrica mozaikler ve freskler sapasaglam ele geçmistir. Tonozlu kilerin ön kismindaki iri erzak küplerinin arasinda, bronz Mars heykeli sirt üstü yatik biçimde bulunmustur.

Anilan villalarda yemek ve dinlenme odalari, sütunlu havuzlar, hazneli çesmeler, kiler, mutfak ve ana kayaya oyulmus sarniçlar gün isigina çikarilmistir. Villalarda dört adet sütunlu havuz ve hazneli çesme ele geçmistir. Çesmelerin haznesinin biri mermerle kaplanmis, bir digerine ise mermer görünümlü freskler yapilmistir. Ayrica çesmelerin ikisinde, birbirinin benzeri, agzinda su akitacagi boru tutan bronz aslan basi bulunmustur. Çesme haznesine dolan su, sig havuza tahliye edilerek taban mozaigine canli bir görüntü vermis olmalidir. Korint mimarlik düzeni agirlikli sütun basligina yumurta dizisi ve Ion kymationu yerlestirilmis, Dor sütun basliklarina ise kusak ve yumurta dizisi yapilmistir. Villalarin temiz suyu, pismis topraktan yapilmis künklerle ve içi sivali, kapak tasli kanallarla saglanmistir. Atik su ise kaba yontulu taslarla örülmüs, 30x60 cm. boyutlarinda kanallara tahliye edilmistir. Villalarin zemin kat duvarlari kesme tas bloklariyla, 1. kat duvarlari ise kerpiç ile örülmüstür. Sadece kiler, mutfak, depo gibi yerlerde köse ve duvar ortalarinda kesme tas, aralarda ise kaba yontulu tas ve çamur kullanilmistir.

Bu villalarda alti sig havuz, üç yemek odasi, dört dinlenme odasi, iki kiler ve üç soyunma odasinda olmak üzere toplam on yedi taban mozaigi ele geçmistir. Bunlardan dört adeti geometrik, digerleri mitolojik konuludur. Sirasiyla Akhileus, Musalar, Eros, Priske, Firat irmak tanrilari, tanriça Demeter, Dionysos-Telete-Skyrtos, Perseus-Andromeda, Satiros kiligindaki Zeus-Antiope, Galatia, Tanri Poseidon-Okeanos-Tethis, Dionysos-Ariadne, Venüs'ün dogusu ve Satiros-Anitope mozaigi, içinde bulunduklari mekanin mimarisi, freskleri ve buluntulariyla birlikte kaydedilip, resimli çekilip, çizimi yapilarak belgelendikten sonra Gaziantep Müzesi'ne kaldirilmistir.Iyi durumdaki mozaiklerden birinde, Firat Irmagi'nin tanrisi Euphrates, bir kline üzerine uzanmis, dirseginin altindaki testiden Firat akmakta ve sulanan topraktan yesillikler fiskirmaktadir. Firat'in çevresine sundugu bolluk ve bereket, diger bir mozaige daha konu olmus, üç bin irmak tanrisinin krali Akheloos, yemisler ve meyveler saçan bereket boynuzuyla birlikte betimlenmistir. Firat çevresinde yetisen üzüm, armut, incir, nar, yenidünya, ayçiçegi vs. meyvelerin resimleri, bu bordürde bereket boynuzu ve dallarla çevrilerek resmedilmistir.

<img src="http://www.kultur.gov.tr/portal/kultur_portal/images/tr/72/4172/zeugma8.jpg[/IMG]" http://www.kultur.gov.tr/portal/kultur_portal/images/tr/72/4172/zeugma8.jpg[/IMG]<img Villalarin oda duvarlari zengin motifli fresklerle süslenmistir. Bu fresklerde tanriça, tanri, erkek, kadin, tavuskusu, ördek, yilan ve kelaynak kuslari betimlerinin yani sira, bitkisel, üçgen, baklava dilimi vs. gibi geometrik desenli resimler de bulunmaktadir. Iç avluya bakan duvarlarda ve çesmelerde ise mermer görünümünde fresk yapilmistir.

Gönderen: admin