Zeugma ve Rumkale'deki Yeraltı Geçitleri
Yer altı su kanalları ve geçit tünelleri ile ilgili tarih sayfalarında bir çok örnekler bulunmaktadır.Büyük uygarlıkların ayakta kalabilme becerisi hiç şüphesiz verdikleri savaşlar ve çarpışma becerileri sayesinde olmuştur.Kullandıkları savaş teknikleri ve ulaşım olanakları bu başarılarında önemli bir paya sahiptir.İnsanlık tarihi boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olan bölgemizde birçok tarihi kalıntı ve harabe mevcuttur.Zeuğma,Rumkale,Hitit kalesi ve Kargamış tarihi kalıntılarını buna örnek verebiliriz..Amansız akışı ile şimdikinden 3-4 misli daha fazla su barındıran ve daha şiddetli akan Fırat nehri bu uygarlıkların karşı tarafa geçişi için en önemli engel olmuştur.Tarih kayıtlarından anladığımız kadarıyla çoğu zaman sal veya küçük kayıklarla yapılan ordu geçişleri çok zor şartllarda gerçekleşmiştir.Özellikle güçlü uygarlıklar döneminde Fırat!ın sığ kesimlerinde dağlık geçitlerin olduğu bölgelerde yer altı geçit tünellerinin yapıldığı tahmin edilmektedir.M.S.70 yıllarında bölgemizde güçlü bir krallık olarak hüküm süren Kommagene krallığı Rumkale ve Zeugma gibi önemli şehirleri Fırat’ın öteki yakasında elinde bulunduruyordu.Güçlü Roma imparatorluğunun bu şehirlere kadar uzanmasıyla bölgedeki egemenlik tartışması şiddetli çarpışmalarla Roma’nın lehine sonuçlanmıştı.İşte özellikle bu dönemlerde ordu geçişleri için Fırat’ın altından geçen çok gizli geçit tünelleri inşaa edildigi tahmin edilmektedir.Rumkale ve Zeugma bölgesinde olduğu tahmin edilen bu geçitlerin varlığı ile ilgili duyumlar bölge halkımız tarafından da sözlü olarak nesilden nesile aktarılmaktadır.Özellikle Rumkale harabelerinde çok belirgin bir geçit kalıntısı görenleri hayranlık içinde bırakmaktadır.Fırat’ın hemen kenarında inşaa edilen bu genişçe kuyuya bir merdiven ile girilmekte ve savaş anlarında manevra yapabilme özelliğine sahiptir.
Rumkale, Fırat’ın dağlık bölgelerine kurulmuş dönemin en önemli karakol şehirlerinden birisidir.İsatnbul’un fetih planları bu kaleden esinlenerek hazırlanmıştır.Anadolu hisarı ve Rumeli hisarı bu kalenin konumu gözönünde bulunudurularak tasarlanmış ve bu sayede boğaz geçişleri kontrol altına alınmıştır.
Rumkale içindeki bu geniş geçit oluğu Fırat’ın Halfeti tarafına geçiş noktası olduğu çok büyük olasılıktır.Geçidin karşı tarafta nereye çıktığını kestirmek biraz zor gibi görünüyor.Ancak bu kısmın da karşı yamaçlarda çok sık rastlanan mağaralardan birisine çıktığını tahmin etmek en akılcı yol olacaktır.
Tarih boyunca bu tip tünel ve gizli geçitlerin varlığı araştırmacıların hep ilgi odağı olmuştur.Saray veya kale kapılarına açılan gizli tüneller,önemli mabetlerin çıkış noktalarına yapılan gizli geçitler ve henüz olanaksız olan bazı nehir köprülerine alternatif olarak yerin derinliklerinde kazılan geçiş tünelleri bu alandaki en önemli örneklerdir.Tarihi yapı ve çevre incelemelerine olan merakımdan dolayı bu konu ile ilgili küçük bir araştırmam oldu.Rumkale’deki belirgin işaretlerin bir benzerini de Zeugma bölgesinde gördüm.Zeugma’nın bir askeri garnizon şehri olduğunu gözönünde bulundurulursa özellikle tarihçiler tarafından bu bölgede karşı tarafa geçiş için mutlak surette bazı geçitlerin olması gerektigi görüşü ağırlık kazanmaktadır. Philostradus gibi antik dönem tarihçileri günümüzde teleferik dediğimiz her iki tarafa gerilen halatlar yardımı ile havadan geçiş olanağı sağlayan geçişlerin ilk defa Zeugma da uygulandığı düşünmektedir.Dünya tarihinin en büyük tarih arşivlerine sahip olan Osmanlı arşivlerinde de su altı geçitleri ve gizli tünellerle ile ilgili birçok belgenin varlığı bu konudaki araştırmalara ışık turmaktadır.İstanbul boğazı başta olmak üzere Anadoludaki birçok nehir geçişlerinde olanaksız gibi gözüken geçit projelerinin taslakları görenleri hayretler içinde bırakmaktadır.
Zeugma bölgesindeki tünel geçitleri ile ilgili bir çok bulgu mevcuttur.1996 Yılında bir gurup araştırmacı arkadaşımla henüz baraj gölü oluşmamışken şu andaki motorlu geminin bulunduğu sahile yakın bir bölgede piknik yapmıştık.Piknik yaptığımız bölgede yamaçta bulunan bir mağara dikkatimizi çekmişti.Daha önce içinde bazı araştırmalar yapıldığı belliydi.Yaklaşık 25 metre uzayan mağaranın karşı taraftan gelen rüzgarı bizim dikkatimiz çekmiş ve piknigi bırakıp bu dar geçişleri genişleterek ileriye doğru gitmeyi planladık.Takviye olarak 2-3 tane el feneri ve küçük saksılar yanımıza alarak mağaraya girdik.80 metre ilerledik.rüzgar hala geliyordu.ama gidiş için yol gittikçe tıkanıyordu.Biz 80 metreden sonrasına geçemedik. bu eşsiz tünelleri kazan insanların becerileri karşısında hayretler içinde kalmıştım.Şu anda bu mağara baraj suları altında kaldı.Belki de çökmeler sonucunda içinde biriken toprak baraj suyu sayesinde çamur olmuş ve o geçitler daha da net açılmıştır.Kimbilir belki bir gün bir su altı arama ekibi buraya dalış yaparda bu geçidin varlığını ögreniriz.Yer altı tünelleri genel olarak iki şekilde yapılmaktadır.Birinci tip tünel balçık kemer şeklindedir.Sert bir harç ile fırında pişmiş uzun ömürlü su geçirmez tuğlalardan yapılan örülen tüneller aç-kapat şeklinde yapılmaktadır..Yani önce yer yüzünde oluk şeklinde açılan bir güzergahta bu kemerler inşaa edilir sonra açılması zor olsun diye üstü sert kayalar ile kapatılır.
Mesela Bizans su kemerleri tünelleri bu şekilde inşaa edilmiştir.Benzer tüneller savaş esnasında kaçışlar için kilise altlarına da yapılmıştır.Su altına yapılan kemer tünellerine de ratlamak mümkündür.Ancak Fırat nehri geçişi için bu tip kemer geçiş tünellerini yapmak nerdeyse olanaksızdır.Hem şiddetli akan nehir hem de derinlik buna elverişli degildir.
İkinci tip tünel ise oyuk şeklinde kaya zeminine sahip bölgelerde sert kazılan geçiş tünelleridir.Fırat nehir geçişi için kullanılan tünellerin bu şekilde yapıldığını düşünmek en akılcı yoldur.Birecik barajı inşaatı sırasında nehir suyunun yönü değiştirildiginde nehir derinliğinin yüzeysel olduğu ve kayalık zemine sahip olduğu görülmüştür.Bu da ikinci tip tünelin yapılışını oldukça güçlendirmektedir.İster Rumkale olsun ister Zeugma geçidi olsun bu tünellerin araştırılması bölge turizmine büyük katkılar sağlayacaktır.
Ramazan TARHAN'ın diğer makaleleri için:
http://www.nizip.com/forumdisplay.php?f=69
