Konu: Nizip Tarihi

NÝZÝP TARÝHÝ
Bölgemizin kültürel ve tarihi devirlerini Taþ Devri, Hitit (Eti), Mitani, Asur, Iran, Ýskender, Roma, Bizans, Ýslam-Arap, Türk-Ýslam, Osmanlý ve Cumhuriyet dönemi olarak sýralayabiliriz. Bu devirlere ait kalýntýlara ve yazýlý belgelere rastlanmaktadýr.


TAÞ DEVRÝNDE NÝZÝP


Paleolitik Devir
Nizip bölgesinde tetkik neticesinde elde edilen taþ aletlere göre eski yontma ' Paleolitik ' taþ devrinde insan yaþamýþtýr. Yontma taþ devrine ait buluntulardan birçok bilgiye ulaþýlmýþsa da, Paleolitik çaðýn son iki evresi olan orta ve cilalý taþ devirleri hakkýnda bilgi yoktur. 1938 yýlýnda baþlamýþ olan ilmi araþtýrmalar neticesinde bu insanlarýn o zamanki kullandýklarý el baltalarý, kesici ve kazýyýcý taþ aletler bulunmuþtur.
Kalkolitik Devir Kültür teselsülüne göre Cilalý Tas Devrinden sonra Kalkolitik denilen kültür çaðý gelir. Bu devrin insanlarýnýn Taþ ve Madeni ayný zamanda kullandýklarý, topraða baðlamýþ ve toplum hayatin daha önceden benimsemiþ olduklarýný meskenlerde yaþadýklarýný görüyoruz. Bundan bize çanak çömlek gibi sanatkar ile yapýlmýþ eserler, bina kalýntýlarý ve mühürler gibi materyaller býrakmýþlardýr. Bölgemizde bu devir insanlarý M.Ö. 4.000 - 3.000 'nin bize býraktýklarý eserlerden onlarýn buralarda yoðun ve yaygýn olarak yasadýklarýný görüyoruz. Kazýlarda meydana çýkarýlan Gaziantep-Fevzipaþa yolu üzerinde bulunan Sakçagözü'nden 3km içerideki Caba [NZ]höyük[/NZ] ve Nizip yolu üzerinde Turlu 'Þehzade Höyük' belli baþlý merkezlerindendir. Nizip tarih öncesi çaðlarda da [NZ]Nizip çayý [/NZ]nýn iki yakasýnýn yabani buðday, arpa bitki örtüsü ile kaplý olmasý, çevrede yabani keçi ve koyunlarýn bulunmasý ve yine jeolojik yapýsý itibariyle kendiliðinden oluþan maðaralarýn bulunmasýnda dolayý, yerleþim yeri olarak tercih edilmiþtir. Özellikle [NZ]Turlu[/NZ]-[NZ]Maðaracýk[/NZ], Nizip-kale arasýnda sýðýnaklar ve gizli dehlizler tespit edilmiþtir. Yerleþik hayata geçtikce bu maðaralarýn yanlarýnda kerpiçten veya taþ, çamur, direk kullanýlarak basit evler yapýlmýþtýr. Nizip' de her köyün yakýnýnda birde höyük görmek mümkündür. Höyükler ilk yerleþim yerleri sanýlmakla birlikte, içlerinde mezarlarýn veya hazinelerin saklý olmasý da muhtemeldir. Bazýlarýnýn jeolojik yapýlarý nedeniyle erozyonlara direnerek yüksekte kaldýðý, bazýlarýnýn da sonradan yükseltildiði tahmin edilmektedir. Bunlar çoðu zaman ateþ yakarak haberleþmek için kullanýlmýþtýr. O yýllarda çevredeki sularýn getirilmesi için dehlizler açýldýðý bilinmektedir. Bunlardan birisi de Habip-Çardak arasýndaki piþirilmiþ killerden yapýlan büz borularýn kullanýldýðý su yoludur. Ayrýca Hamam çukuru denilen eski hamam su ve Karpuzatan' ýn kaynaðýný oluþturan Turlu' daki yer altý suyu da örnek olarak gösterilebilir.


M.Ö. 2000
Nizip ve yöresi; Eski Hitit zamanýnda (M.Ö.18.yüzyilda) I.Mursil, M.Ö.13.yüzyýlda Ýmparatorluk Hititleri zamanýnda da Þuppilulluima tarafýndan Hitit devletine baðlanmýþtýr.


Önemli yollar üzerinde bulunan bölgemiz bu geliþmiþlikten etkilenmiþ ve çevremizde önemli yerleþim alanlarý oluþmuþtur. Yapýlan kazýlarda çýkan sanat eserlerinde bu geliþmiþliðin etkileri görülmektedir. Mari vesikalarýndan anlaþýldýðý üzere,


M.Ö. 2000 yýllarýnýn ilk çeyreðinde; Fýrat'ýn batýsýnda, Güneyden Kuzeye doðru bir takým þehirlerin varlýðýný öðreniyoruz. Bunlar arasýnda [NZ]Karkamýþ[/NZ], Halep, Gaziantep'in güneyinde Uþþu, Kuzeyinde Haþþu þehirleridir. Otoriteler Gaziantep'in doðusunda ilçemiz çevresinde Hurri'leri kabul eder. Hattutaþ arþivlerinden bir Eti kralýnýn Urþu þehrini muhasara ettiði anlaþýlýr.
M.Ö. 1600 yýlýnda Eti devletinin kralý I. Murþil hakimiyetini Babil ' e kadar uzattýðý zaman Nizip çevresine uðramasý muhtemeldir. 16. YY' da doðudan gelen ve Ege'ye kadar uzanan kavimler göçündeki asilzadeler her yerde Hurri'lerin baþýna geçerek Mitani devletini kurdular.
M.Ö. 1500 - 1400 aralarýnda Nizip bölgesinin Mitani devletinin parlak devresinde bu devlete baðlý bir krallýk olduðu düþünülebilir. Bölgemizdeki bütün höyüklerde bir mühür türü Mitani' lerin bu bölgede yaþadýklarýna tanýklýk etmektedir. M.Ö. 14 YY' da Mitani' lerin sarsýldýðý görülüyor. Bu devrin Arkeolojik vesikalarý olan her iki yüzü hiyeroglif yazýlý düðme þeklinde mühürler Tilbaþar köyünde bulunmuþtur.
M.Ö. 12 YY kadar bu bölge Etilerin elinde kalmýþtýr.
M.Ö.12.yüzyýlda Son Hititler zamanýnda bölge Hititlerin merkezi haline gelmiþtir. Nizip ve çevresi Hititlerden sonra Asurlara, Metlerin, Büyük Ýskender'in, Romalýlarýn ve Bizanslarýn, Roma Ýmparatorluðunun idaresinde kalmýþtýr.M.Ö 850 yýllarýnda Karkamýþ gibi birkaç þehir hariç bölgemizde bütün þehirler baþka isimlerle ortaya çýkýyor. Bazý karýþýklýklardan sonra bölgemizde Eti devleti 4 küçük parçaya ayrýlýyorlar. Bunlar sýrasýyla 1. Kummuhi 2. Karkamýþ 3. Tilbarip 4. Sam'al dýr.


Nizip yollar üzerinde olmasý sebebiyle, birçok defalar istila ordularýnýn uðrak yeri olmuþ ve topraklarýnda önemli savaþlar olmuþtur. Firavun Ramses' in Mýsýr ordularý, Firikyalý' lar
M.Ö VII ci asýrda Ýran ordularý, daha sonra Yunan ve Doðu roma ordularý bu bölgede görülmüþtür.
M.Ö. 725 yýlýnda bölgede kuvvetlenen Asurlar Kummuhi krallýðýný yenerek haraca baðlamýþtýr, Kalýntýlara göre bu savaþ Kummuhi krallýðýnýn baðlý iki küçük eyalet olan Halpi ve kýþdam arasýnda olmuþtur. Kýþdan bugünkü Kuþdam adýna kurulan bir köydür. Halpi' ni ise Halfeti olduðu tahmin edilmektedir. Kummuhi devletinin en eski kalýntýsý Çaðdýn köyünde bulunmuþ olan "Hava" kabartmasýdýr. Bu krallýk M.Ö. 743 yýlýnda bitmiþtir. Nizip'in bugün üzerinde bulunduðu ve kurulduðu mevkii tarih öncesi çaðlardan beri çeþitli olaylara sahne olmuþ, ve her defasýnda çeþitli devrelerden geçmiþtir. Tarihin ilk çaðlarýndan bu yana ilçemizin baþlýca medeniyet merkezlerinden biri oluþu kültür ve ekonomi deðerini arttýrmýþtýr. Hititler devrinde dini bir önemi bulunan bölge, Bizanslar zamanýnda da askeri yönden önem kazanmýþtýr. Nizip'in kuzeydoðusunda ve Nizip'e 8 km. uzaklýkta bulunan Belkýs Harabeleri (Zeugma ve daha sonra Seleucia ad Euphrates) Bizanslýlardan kalmýþtýr. Bakýnýz [NZ]Zeugma [/NZ]tarihi.Ýlçe merkezinde Bizanslýlardan kalma bir Kilise binasý mevcuttur. Ayrýca [NZ]Orul [/NZ]([NZ]Sekili[/NZ]), [NZ]Mýzar [/NZ]([NZ]Uluyatýr[/NZ]) ve Çardak köylerinde Bizans döneminden kalma eserlere rastlanmaktadýr.

ORTA ÇAÐDA NÝZÝP

M.S. 540' tan sonra Pers Kralý 1. Hüsrev Bizans imparatoru Justinanus'u yendi ve Nizip tamamen Perslerin yönetimine geçti.
M.S. 6 YY. da Bizanslýlar Persleri yenilgiye uðratarak Nizip'i yeniden ele geçirdiler. Bir ara Ýran hükümdarý Nurþi revan Bizanslýlarý Nizip'te maðlup ederek kendi imparatorluðu hudutlarý içerisine aldýysa da daha sonra Bizanslýlar Nizip-Antep bölgesini tekrar geri aldýlar.
M.S: 591 yýlýnda Nizip belli baþlý ticaret yollarý üzerinde bulunmaktaydý. Hint ve Ýran' dan gelen kumaþlar, baharat ve fil diþi Nizip ve G.antep' te toplanýp buradan sevk edilirdi.

ÝSLAM TARÝHÝNDE NÝZÝP

639 yýlýnda Ýslam ordusu, savaþ olmaksýzýn bölgeyi almasýyla Hz. Ömer’in, bir rivayete göre de Halid Bin Velid ile Bilal Habeþ in bir ordu ile geldiði ve Nizip halkýna islamiyeti teblið ettikleri, islamiyeti hemen kabul eden Nizip halkýnýn Leylek camisi ni inþaa ettikleri ve islam komutanlarýndan Seyyid Hasan'ýn buraya imam tayin edildiðinden bahsedilir.
Bundan sonra Ayýntap valiliðini Halid Bin Velid – Ebu Ubeyde gibi valilerin yönettiði söylenebilir. Bu bölge Abbasilerin eline geçince bölgeyi Türk valiler idare etmiþlerdir. Harun Reþit zamanýnda buralar çok terakki etmiþ El Cezire o sýralarda 4 büyük bölgeye ayrýlmýþtý. Bu bölgelerden biride Nizip bölgesidir. Kayýtlara göre Ayýntap bölgesi bir süre Halep’ den alýnarak Nizip bölgesine baðlanmýþtýr.

Bölge Abbasi- Bizans savaþlarý sýrasýnda bir süre Bizans yönetimine geçse de
780 yýlýnda Harun Reþit’in oðlu Mutassým’ ýn Anadolu’da Bizanslarla yaptýðý savaþlardan sonra tekrar alýnmýþtýr. . Abbasiler devrinde Nizip çok geliþmiþtir. Kayýtlara göre, Ayýntap o sýralarda bir sü*re Halep'ten ayrýlarak Nizip'e baðlanmýþtýr.

835-884 yýllarýnda bölgeye hakim olan Tulunoðullarý
868 yýlýnda Suriye ve Nizip’i ele geçirdiler.
925-1013 tarihleri arasýnda Nizip ile çevresi Halep ve ratoru 2. Romanos ve Nikephoros Fokas ile çarpýþarak, Handani’ ler egemenliðinde kalmasýný saðlamýþlardýr. Bölge daha sonra kýsa bir süreliðine yine Bizans ve sonrasýnda Fatýmilerin eline geçti.
1071 Malazgirt savaþýndan sonra Nizip bölgesi hýzla Türkleþmeye baþlamýþtýr. Alparslan’ýn kumandanlarýndan Afþin beyin zaptettiði yerler arasýnda Nizip’te vardý. Afþin Bey'in Nizip'i yaðmaladýðýný tarih kitaplarý yazmaktadýr. Geliþmemiþ, yoksul bir yerleþmenin yaðmalanmaya deðer görülmeyeceðinden hareketle, o dönemde Nizip'in bölgenin en geliþmiþ, zengin kentle*rinden olduðunu söylemek zor deðildir. Bu özelliði Afþin Bey'in buralara kadar gelip kenti yaðmalamasýný cazip kýlmýþtýr.Anadolu Selçuklu Devleti sultaný Kutalmýþ oðlu Süleyman, Antakya'yý Bizanslýlardan alýn*ca Harim, Dülük ve Nizip kendiliklerinden Anadolu Selçuklu yönetimini kabul ettiler.
1098 yýlýnda Edez Kontlugu 1. haçlý seferiyle Anadolu Selçuklu sultaný 1. Kýlýç Arslan ile savaþarak bölgeyi 8 ay kuþatmýþtýr. Bu sýralarda Musul Atabeyi Ýmadettin Zengi Müslümanlarýn savunuculuðunu yapmak amacýyla Haçlýlardan bu bölgeyi geri almýþtýr.
1145. Konya Selçuklu Sultaný Mesut tarafýndan
1149 da Telbaþar’ýn kuþatýlmasýyla haçlýlar ile Türkler arasýnda Nizip bölgesinde büyük bir savaþ yapýldý. Daha sonra buralar Türklere teslim edilerek Selçuklu sultaný Nür-al-din in eline geçti
1150 yýlýnda Selçuklulara, bir dönem Fatimilere, son Haçlý seferleri sýrasýnda Hýristiyanlara,
1187 yýlýnda Salahaddin Eyyubi' nin Haç*lýlarý büyük bir yenilgiye uðrattýðý Hýttin Sa*vaþý sýrasýnda Tilbeþar ve Ayýntap kaleleri önünde yaþanan çok çetin çarpýþmalar sonunda bölge Eyyubi egemenliðine girdi.
1275'te bu kez Memlük hükümdarý Bay*bars bölgenin denetimini ele geçirdi. Mem*lükler döneminde bölge mamur hale getiril*di. Öyle ki, bu dönemde Ayýntap' a Küçük Buhara, Küçük Þam gibi adlar verildi.Bölgemize Memluklular hakim olunca XII yüzyýlýn ortalarý bölgemiz için bir kalkýnma çaðý olmuþtur. Memluklular devri zaman zaman bazý istila ve iþgallerle kesintiye uðramýþtýr.
1388'de Emir Suli ve Mintaþ gibi Türkmen beylerinin
1400'de Timur'un,
1420'de de Irakeyn emiri Kara Yusuf'un sal*dýrýlarýna uðradý.
14. yüzyýlýn ortalarýnda Dulkadiroðullarý Beyliði'nin yönetiminde bulunan Nizip, ak*rabalýk dolayýsýyla Memlüklerle Osmanlýlar arasýndaki çekiþmeler sýrasýnda bazý savaþla*ra sahne oldu.
15 YY ortalarýnda Dulkadir oðullarý beyliðinin yönetiminde bulunan Nizip, Osmanlý ve memluklarýn çekiþmeleri sýrasýnda bazý savaþlara sahne olmuþtur.
1471 de Dulkadirli beyi Þehsuvar Bey Memlük ordusuna yenilince bölge bir süre Memlüklerin elinde kaldý.

OSMANLI TARÝHÝNDE NÝZÝP
1515'te Hadým Sinan Paþa komutasýndaki Osmanlý kuvvetleri Dulkadiroðullarý beyi Alaüddev*le'yi büyük bir bozguna uðratarak beyliðin topraklarýný, Fatih Sultan zamanýnda Osmanlý topraklarýna kattýysa da bölge kýsa bir süre sonra tekrar Memlüklere geçti.
1516 yýlýnda bölge tamamýyla Osmanlý Ýmparatorluðunun hâkimiyetine girmiþtir.Yavuz Sultan Selim yönetimindeki Osmanlý ordusu Mýsýr seferine çýkarken Antep’e yaklaþtýðý sýrada Memluklarýn Antep valisi Yunus bey tarafýndan kabul edildi. Yavuz Sultan Selim Antep’te bir süre kalarak Mercidabýk savaþýnýn planlarýný yaptý. Bu sýrada Kocatepe (Týlfar) beldesine gelerek incelemede bulunduðu da rivayet edilir. Yavuz Sultan Selim’in ölümünden sonra Dulkadiroðlu beyliði Maraþ, Malatya, Antep, Zulkadriye sancaklarýný kapsayan bir beylik haline geldi. Bu zamanda Nizip ve Antep Maraþ eyaletine baðlý bir sancak merkezi oldu.
1649 yýlýnda Evliya Çelebi Þam’dan Anadolu’ya geçiþinde Nizip’den de geçmiþ ve izlenimlerini þöyle kaleme almýþtýr.
“Nizip, Fýrat ýrmaðýnýn batý yönünde, çöl içinde, yüksek bir daðýn eteðinde hanlý, camili, hamamlý, küçük çarþýlý mamur bir kasaba olup baðý bahçesi yoktur. Daima Birecik kasabasýna eklenip nahiye olmuþtur. Harun þehir zamanýnda mamur bir þehir imiþ. Ayýntap kýble yönünde bir kaynak olup yaya adým bir günde varýp gelinir. Birecik’e ise 6 saatte.”
Bölgemiz zaman zaman Celali zorbalarýnýn þerrine de uðramýþtýr.

Nizip'te 29 Haziran 1839 'da Osmanlý ordusu ile Mýsýr valisi Mehmet Ali pasa arasýnda Nizip savasi gerçekleþmiþtir.
14 mayýs 1833 yýlýnda Mýsýr valisi Mehmet Ali pasa ile Osmanlý padiþahý II.Mahmut arasýnda yapýlan Kütahya anlaþmasýndan iki tarafta hoþnut deðildi. II Mahmut, Mehmet Ali paþaya verilen Suriye, Adana, Girit ve Cidde gibi zengin eyaletleri geri almak istiyordu. Mehmet Ali paþada elde ettiði kazancý az buluyordu. Mýsýr’ýn ödemesi gereken vergide anlaþmazlýk konusuydu. Diðer taraftan Ýngiltere Suriye ve Mýsýr ticaretini kendisine kapayan Mehmet Ali paþanýn doðu Akdeniz’ de kuvvetli bir devlet kurmasýný istemiyordu.Fransa ise Mehmet Ali paþaya mýsýrdaki ýslahat hareketlerine yardim ettiði için, Mýsýrda önemli bir yer edinmiþti. Bu nedenle Ýngiltere’de Osmanlý devletini, Mehmet Ali pasa ile savaþmaya kýþkýrtýyordu. 1834'te Lübnan da Mehmet Ali paþaya karsý bir ayaklanma çýkýnca ve Fýrat dolaylarýndaki Dürzilerde Osmanlýlara karsý baþ kaldýrýnca Osmanlý devleti bunu fýrsat sayarak Suriye ve Lübnan’daki Mýsýr egemenliðine son vermek istedi. Hafýz Mehmet paþanýn komutasýnda Urfa’ya bir ordu gönderildi. Osmanlý ordusunda basta Moltke olmak üzere dört tane Prusyalý kurmay subay vardý. Bu sýrada 40.000 kiþilik Mýsýr ordusu Halep’te bulunuyordu. Ýki ordu þayi bakýmýndan birbirine eþitti. Mehmet Ali paþanýn oðlu Ýbrahim paþanýn yönetiminde olan Mýsýr ordusu, Osmanlý ordusuna saldýrma emri alarak Nizip ile Birecik arasýndaki ovaya geldi. Bu sýrada Osmanlý ordusunun durumu daha iyi idi. Osmanlý ordusunun Prusya kurmaylarýnýn sözlerini dinlememesi ve oyalanmasýndan yararlanan Ýbrahim pasa , kendi kuvvetlerini Osmanlýlarýn kanatlarýný kuþatacak biçimde düzenledi, sonunda Mýsýr ordusu saldýrýya geçerek Osmanlý ordusunu dört saat içerisinde aðýr bir yenilgiye uðrattý. Böylece Ýbrahim paþaya Anadolu kapýlarý açýlmýþ oldu. Osmanlý devleti bu zor durumdan, Ýngiltere, Avusturya, Rusya, ve Prusya gibi büyük devletlerin müdahalesi ile kurtulabildi.

Melike þark mektuplarýnda yana yakýla söyle diyor.
"Düþmanýn yaptýðý manevraya göre, bizim Birecik karsýsýndaki müstahkem mevkii tutmamýz lazýmdýr. Hafýz pasa bunu kabul etti ve hareket saati kararlaþtýrýldý. Pasa yeþil çadýra girdi, bir müddet sonra çýkýnca Alman zabiti bakýyor ki , pasa bambaþka bir pasa olmuþtur, az evvelki kararýndan 90 derece dönüþ yapmýþtýr, çünkü yeþil çadýr ricat etmek, namusa yakýþmaz demiþ. Aksam üstü vaziyet büsbütün vahimleþince paþanýn çadýrýnda meclis kuruldu, Alman zabiti Moltke, ricattan baþka çare olmadýðýný söyler, fakat sözü dinlenmeyen Moltke asabi bir hiddetle istifasýný veriyor ve çekip gidiyor.”
Mehmet Ali paþanýn ordularýnýn haberi Ýstanbul’a gelmeden biraz önce II.sultan Mahmut öldü yerine Abdülmecit geçti bu sýrada donanma komutaný Ahmet pasa , Osmanlý donanmasýný Ýskenderiye’ye götürerek Mehmet Ali paþaya teslim etti. ordusunu ve donanmasýný kaybeden Osmanlý devleti çok kötü bir duruma düþtü bu yenilgiden sonra basta Ýngiltere olmak üzere Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlý devletinin delegeleri Londra’da toplandýlar. mýsýr sorunu müzakere ederek Londra mukavelesini 1840 da imzaladýlar. 1904 yýlýnda belediye olan þehrimiz bu günkü Birecik ilçesine baðlý idi.

Ýþime çok yaradý,iyiki nizip com var,teþekkürleeeeer...

NÝZÝPNÜFUSU: 83,000 (2007)Kesin olmayan yaklaþýk sonuçYÜZÖLÇÜMÜ: 1.031 Km2Gaziantep'e Uzaklýðý: 45 KmNÝZÝP Tarihi ve Coðrafi Yapýsý
Nizip ilçesinin tarihi M.Ö. 2000 yýlýna kadar inmektedir. 1517 yýlýnda Osmanlý padiþahlarýndan Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlý Ýmparatorluðu’na katýlmýþtýr. Ýlçe, Fýrat nehrinin meydana getirdiði Orta Mezapotamya havzasýnda olup, Gaziantep-Nusaybin demiryolu ve E-20 karayolu ilçeden geçmektedir.
Ýdari, Sosyal, Eðitim ve Kültür Durumu
Ýlçenin merkezi ile birlikte 5 belediyesi ve 79 köyü bulunmaktadýr. Yerleþim genel olarak topludur. Ýlçe merkezinde planlý bir þehirleþme vardýr.
Ýlçede bir devlet hastahanesi, 10 saðlýk ocaðý, 19 saðlýk evi, SSK saðlýk istasyonu, ana çocuk saðlýk ocaðý, aile planlama merkezi, verem savaþ dispanseri bulunmaktadýr.
Merkezde; Lise, Anodolu lisesi, Ticaret lisesi. Ýmamhatip lisesi. Yatýlý ilköðretim Bölge Okulu olmak üzere kasaba ve köylerdeki toplam 121 ilk ve orta dereceli okulla eðitim öðretim hizmeti verilmektedir. Halk Eðitim Merkezi bünyesinde biçki-dikiþ, makina nakýþý, halýcýlýk ve konfeksiyon kurslarý açýlmaktadýr.
Ekonomik Durum
Ýlçe özellikle tarýrn ve tarýma dayalý sanayi ve ticaret bölgesidir. Aniepfýstýðý, zeytin, mercimek, buðday, arpa ve baðcýlýk faaliyetleri üzerine kurulu çeþitli sanayi kuruluþlarý ilçeyi ekonomik yönden canlý tutmaktadýr.
Gezilip Görülebilecek Yerler ve Tarihi Eserler
Ýlçenin 10 km. kuzey doðusunda Belkýs (Zeugma) þehri kalýntýlarý bulunmaktadýr. Ýlçede Karpuzatan mesire yeri, Taþbað daðý gezilip görülebilecek yerlerdendir.

yeniden derledim, hatalý yerler varsa bildirin lütfen

Karkamýþ’ýn Tarihçesi

Karkamýþ’ýn iki yüzü vardýr. Birincisi tarihin derinliklerinde yer almýþ, uygarlýklara, savaþlara ve saldýrýlara sahne olmuþ, belgeleri ve izleri ile tarihe ýþýk tutmuþ eski Karkamýþ. Diðeri onun devamý olan ve eskinin mirasýna sahip þimdiki yani günümüzdeki Karkamýþ.

Eski Karkamýþ Fýrat nehrinin akýþ yönüne göre nehrin hemen saðýnda kurulmuþ, daha sonra belirlenen Türkiye-Suriye sýnýrýnýn Fýrat'la kesiþtiði üçgenin köþesinde yer alýr, artýk mayýnlanmýþ o saha içerisinde maziyi andýran bir tümsek yýðýný gibi dünden bugüne, çaðlar ötesinden günümüze ýþýk tutar. Birçok uygarlýk izleri ve kalýntýlarý baðrýnda saklýdýr, bir iz gibi. Ve derinliðinde daha nice olaylarýn belgeleri vardýr, kim bilir. Ve kim bilir kaç kez hükümdarlar, krallar ordularýnýn atlarý ile buralarý çiðnediler, tahrip ve yaðma ettiler. Ve eski kent, yýkýla yapýla sonuçta bir tümsek görünümü aldý. Eski ve yeni Karkamýþ þimdi aralarýndaki çok az mesafeyi saymazsak yan yana dururlar.

Eski Karkamýþ zamanýn törpüsü içinde yok olmuþ ve belirtildiði üzere bir tümsek yýðýný haline gelmiþ, ne saraylarý kalmýþ ayakta ne de surlarý. Tarihi deðerleri yaðmalanmýþ, heykel ve sanat deðeri olan eserler tahrip edilmiþ durumda. Kabartma resimli duvarlarý yerle bir edilmiþ ve savaþ arabalarýný çeken azgýn atlarý, ne aslanlarý ve ne de kuvvetin simgesi boðalarý kalmýþ artýk. Eski kent ölgün bir harabe. Ama tarihe tanýk, tarihe ýþýk tutmuþ ve daha derinliðinde birçok gizleri saklar durumda.

Saraylara yapý olmuþ taþlarý merdiven basamaklarý tarihin ve mazinin birer parçasý gibi duruyorlar. Bir þeyler çaðrýþtýrýyor insana dünden bugünlere.

Mezopotamya, Mýsýr, Anadolu yollarýnýn kavþak noktasýnda bulunmasý nedeniyle Karkamýþ’ýn coðrafi konumu tarih boyunca önem arz etmiþtir. Bu durum ayrýca Karkamýþ’ýn kesintisiz bir yerleþim alaný olmasýný saðlamýþtýr.

Karkamýþ’ta Yapýlan Kazýlar Ve Antik Kentin Ortaya Çýkarýlmasý

Kadeþ savaþýnýn ve tarihin ilk yazýlý anlaþmasý olan Kadeþ anlaþmasýnýn yapýldýðý yer olan Karkamýþ eski kenti ilk kez 1876 yýlýnda Ýngiliz Hogatrh tarafýndan keþfedilmiþ, yine bu þahýs tarafýndan o yýllarda yüzeysel bir araþtýrma yapýlarak çeþitli eserler bulunmuþtur.1912-1915 yýllarý arasýnda Sir Leonart Vooley baþkanlýðýnda Bannet,Lewrenve,Guy’dan oluþan kazý heyeti burada bir dizi kazý yapmýþ, 1915’ten sonra kazýlara ara verilmiþ ancak bu yýllardan önce Almanlar sonralarý Birinci Dünya Savaþýný takip eden yýllarda iþgal gücü olarak bölgeye gelen Ýngilizler yaptýklarý korsan kazýlarla kentin birçok deðerli eserlerini,kýymetli tarihi vesikalarý almýþ ülkelerine götürmüþlerdir.Böylece Anadolunun diðer yerlerinde olduðu gibi burada da bir tarih yaðmacýlýðý yapýlmýþtýr.Daha sonra 1923 yýlýnda tekrar kazý çalýþmalarýna baþlanarak Karkamýþ’ýn 1.Bin yýlý Karkamýþ krallýðý ortaya çýkarýlýr.kazý sonuçlarý ve arkeolojik buluntular üç cilt halinde Ýngilizce olarak “Garkamýsh 123” olarak yayýmlanmýþtýr.

Eski Karkamýþ tarih içinde bir bakýma görevini tamamlayýp da yok olduktan sonra onun batý kýsmýna bugünkü yeni Karkamýþ kurulur.Yukarýda da bahsedildiði gibi eski ile yeni yan yanadýr.Yeni Karkamýþ eski ile ayný doðrultuda Fýrat'a dökülen Çiftlik çayý üzerine kurulmuþ durumdadýr.Ve þu andaki idari yapýsý da ilçe statüsündedir.Milli mücadele sonunda Suriye ile belirlenen sýnýrýn sýfýr noktasýnda kalmýþtýr.Yine bu sýnýr anlaþmasý eski Karkamýþ’ýn bir kýsmýný da sýnýrlarýmýzýn dýþýnda býrakmýþtýr.

Harabeler

Karkamýþ Ýlçesi yakýnýnda, Fýrat’ýn batý kýyýsýnda, Türkiye-Suriye sýnýr hattý üzerinde, Yakýndoðu Arkeolojisi’nin en önemli yerleþimlerinden Karkamýþ Antik kenti yer almaktadýr. Kent; M.Ö. II. bin yýlda, Anadolu’dan, Mezopotamya’ya ve Mýsýr’a uzanan yollarýn önemli bir kavþak noktasýnda yer alýyordu. Karkamýþ Krallarýndan söz eden ilk belgeler, M.Ö. 1700’e doðru ortaya çýkar. M.Ö. 1650’li yýllarda, Hitit Kralý Hattuþili 1, Karkamýþ ve çevresindeki kentleri alarak, kuzey Suriye yolunun güvenliðini saðladý. Daha sonra, Mitanniler’in egemenliði altýna giren kent, Þuppiluliuma I. döneminde yeniden Hititlere baðlandý. Karkamýþ artýk, çoðu büyük Hitit Krallarý soyundan gelen ve Ýmparatorluðun Suriye’deki topraklarýný denetim altýnda tutan baðlý krallar tarafýndan yönetiliyordu.

Hitit Ýmparatorluðu’nun M.Ö. XII. yüzyýl baþlarýnda yýkýlmasýndan sonra kent, yeni kurulan çok sayýda Geç Hitit Krallýðýndan birinin merkezi oldu. Asur Kralý Acurnasirpal II’nin Suriye Seferi (M.Ö. 876-866) sýrasýnda, haraca baðlanan Karkamýþ, M.Ö. 717’de Asur Kralý Sargon II tarafýndan yakýlýp yýkýlarak, Asur topraklarýna katýldý. George Smith’in (1876) Cerablus yakýnýndaki kalýntýlarýn, Karkamýþ’a ait olduðunu bulmasýndan sonra, Hogarth, Lawrence, Campbell-Thompson ve Woolley, 1878-1881, 1911-1914 ve 1919-1920 yýllarý arasýnda kentte British Museum adýna kazý çalýþmalarý yapmýþlardýr. Kalenin bulunduðu tepede, tarih öncesi kalýntýlarýn yaný sýra, Erken ve Geç Hitit dönemlerinden iki ana yerleþim yeri saptanmýþtýr. Dýþ Kent, Ýç Kent ve Kale olmak üzere üç bölümden oluþan dikdörtgen planlý Karkamýþ’ta; yönetsel ve dinsel iþlevli yapýlar, kentin çekirdeðini oluþturmaktaydý. Yapýlar; Hitit-Asur üslubunda kabartmalarla kaplý siyah bazalt ve beyaz kireç taþý ortostatlarla süslüdür. Bulunan kabartmalarýn çoðunluðu, Geç Hitit dönemine tarihlendirilmektedir.

Bu kabartmalar, Tanrýça Kupapa ve onun adýna yapýlan tören alayýndaki askerlerin, rahiplerin, çeþitli hayvanlarý taþýyan kiþilerin, uzun ve düz kýlýçlarla silahlanmýþ prenslerin, savaþ arabalarýnýn, karýþýk yaratýklarýn, koruyucu hayvanlarýn yer aldýðý tören alayý betimlemeleriyle M.Ö. I. Bin yýl baþlarýndaki yaþam biçimine, giysilerine ve kültürüne ýþýk tutmaktadýr. Karkamýþ kabartmalarýnýn, büyük çoðunluðu bugün Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.Suriye sýnýrýnda mayýnlý askeri sahada bulunan harabeler, mayýnlardan temizlenmeyi beklemektedir.

(NOT: Günümüzde Karkamýþ harabeleri askeri bölgede olduðundan ziyarete kapalýdýr. Ziyaret için Genel Kurmay Baþkanlýðý’ndan izin alýnmasý..gerekmektedir.)

Nizip-Maðracýk Höyük

Sümerce
Sümercenin Hint-Avrupa ve Sami kökenli dillerle akraba olmadýðý bilinmektedir. Dilin bazý özellikleri Ural-Altay grubu dilleriyle benzerlik gösterse de dil bu gruba dahil edilemez. Her ne kadar Sümer halký iktidarý daha sonralarý baþka halklara býraksa da, her zaman en yaygýn konuþulan dillerden olmuþtur. Özellikle dini kayýtlarda büyük bir öneme sahip olmuþtur.

SÜMERCE ......... TÜRKÇE

• ad (adda) ........ ata
• ilu .................. ulumak
• izi .................. isi
• e ................... ev
• kiya ............... kýyý
• egi ................. ece (prenses)
• es .................. esmek
• ku .................. koymak
• ku (gümüþ) ........... kuyumcu (gümüþle uðraþan)
• gisku ..................... þiþko
• dim (dik duran) .... dimdik
• de ......................... demek
• duru ..................... durmak
• kusu ..................... koþmak
• güles (gülen adam) ...... güleþ, gülenç
• ara (ir; yürümek) ........ aralaþmak, irilmek
• bur (delik) .......... burgu (delik açan alet)
• bal ................... balta
• bar ................... parlamak
• udun (firþn) ......... otun (ayrýca firýnda yakýlan, odun)
• us (akþl) .............. us
• ib ........................ ip
• alim (kuvvetli,yüksek) ......... alimli
• tukul (dost) .......................tohul
• tam (þafak vakti) ................ tan
• ulu (muhteþem, yüce) ......... ulu-ulug
• Bugin (göl)......................... Buget (biriktirilmiþ su, Anadolu)
• A-na? .............................. Ne? (Anadolu'da hayret ifadesi:Aney!)
• Bur ....................... Bardak
• Buy, bun ............... Boyun
• Bu ....................... Bulak (çesme)
• Bab ...................... Baba
• Azag (mukaddes).......... Ýzgi, edgü (Eski Türkçe)
• Gig (zayýif) .................. Ýg, yig (hasta, Eski Türkçe)
• Ud ( gün, zaman).......... Ýd, öd (zaman, Eski Türkçe)
• Zak (taraf) .................. Yak (yakin)
• Gup, kup (gitmek).......... Kopmak (kosup gitmek, Anadolu)
• Gim? Kim? .................... Kim?
• Ama (ana) ................... Aba (Anadolu’da)
• Gis (odun) ................... Yis (Orhun Türkçesi)
• Gar (ýþýk) ..................... Yaruk (Eski Türkçe)
• gen (kadýn hizmetçi) ........ Kün (cariye, Orhun’dan)
• Tag .............................. Deð(mek)
• Ug, uku (halk) ................ Ugus (kavim)
• Vur, vir (þarký söylemek) ....... Yýrlamak, ýrlamak
• Ur(u), ir (erkek) .............. Er, ir (Uygurca: uri)
• Gir (ateþ) ............ Kor
• Udun (ateþ) ........ Od, ot, odun (ateþte yanan)
• Dingir ................. Tengri (Eski Türkçe: Tanrý; Kumanca: dingir)
• Dagal (geniþ olmak) ........... Daðýlmak

Sümerce bazý kelimeler S harfiyle varlýðýný Yakutçada sürdürür. Ancak bizim þimdiki Türkçede S-Y deðiþimine uðramýþ haliyle karþýmýza çýkar.

Sümer Uygarlýðý (Sümerler)

Jeologlara göre dünyamýzda hayat, sularda 20 milyon yýl önce baþlamýþ, antropologlara göre de ilk insan 250.000 yýl önce canlýlar arasýndaki yerini almýþtýr. Arkeologlara göre ilk resim, heykel ve oymalar 30.000 yýl öncelerine kadar uzanýr. Din kitaplarýndaki kýssalarýn yaný sýra, tarihçilere göre de ilk þehirleþme zamanýmýzdan 11.000 yýl kadar öncedir. Mezopotamya'da (Güneydoðu Anadolu'nun uzantýsý) MÖ 9000 ve Konya-Çatalhöyük'te MÖ 8000 yýllarýndadýr.
MÖ 5000 yýllarýndan itibaren Mezopotamya’yý meydana getiren Dicle ve Fýrat nehirleri çevresinde (sonradan Ural Altayýk olarak adlandýrýlan) Sümerler, Elamlar, Hurriler, (Sami) Akad, Asur, Babil, Mýsýr ve (yine sonradan bazýlarýnca Hint-Avrupai olarak adlandýrýlan) Hititler yaþamýþlar ve birbirleriyle sürekli sürtüþmüþlerdir.
Ýlk yazýyý MÖ 3300 yýllarýnda Sümerler bulmuþtur. Çivi Yazýsý diye adlandýrýlan bu yazýnýn kökeni resim-yazý idi. Batýda Mýsýr’ý etkilemiþ, ancak Mýsýr Hiyeroglif yazýsý sonra kendi sistemi içinde geliþmiþtir. Doðuda ise Ýran yoluyla Hindistan'a ulaþmýþtýr. Ýndus Yazýsý hep o aþamada kalmýþtýr. Daha doðuda Çinliler ise çivi yazýsýndan bir ölçüde etkilenmiþler, ama sonra kendi sistemlerini kurmuþlardýr.
Sümerler yazýyý bulan millet olmakla yetinmemiþler, Gýlgamýþ Destaný ile ilk þiir ve edebi yazý örneklerini de vermiþlerdir. Sümerler Mezopotamya’nýn güneyinde siteler, kanallar kurmuþlardýr. Ulaþtýklarý medeniyet seviyesi ile hukuk, dil ve mimaride MÖ 2000'lerde bölgeye gelen Samileri de etkilemiþlerdir. Daha sonralarý yöreye inen Hititler de Sümerlerden dolaylý olarak etkilenmiþlerdir.
Bütün bu bilgiler gösteriyor ki, "Ari Kürdistan" diye adlandýrýlmak istenen bölgede, o tarihlerdeki arî diye bilinen tek halk, belki Hititlerdir. Diðerleri ya Sami'dir, ya da Turanî’dir.
Bunun ispati da, kil tabletlerdeki yazýlarýn hangi dile yakin olduðu konusunda yapýlan çalýþmalardýr. Pek çok yabancý yazarýn o dönemde bölgede Ari bir dil tespit edememesi bir yana; yaptýklarý çalýþmalar Sümer ve Elam dillerinin bugünkü Türkçeye hayret uyandýracak kadar benzediðini göstermiþtir. Prof. Hamit Zübeyir Koþay'ýn bu konudaki katkýlarý da büyüktür. Kazým Mirþan ise ilk yazýnýn duvar resimlerinde baþladýðýný, ve bunlarýn Türk sembolleri olduðunu belirtir.

Sümerler, MÖ 3500- MÖ 2000 yýllarý arasýnda Mezopotomyada yaþamýþ halktýr.
Mezopotamya'da ortaya çýkan sayýsýz medeniyetin temelini Sümerler atmýþtýr. Ayrýca yazý ve astronomi de ilk kez Mezopotamya'da Sümerlerde ortaya çýkmýþtýr. Genel kaný Sümerlerin çaðdaþý olan halklarla yakýn etkileþimi sonucu benzerliklerin olduðu yönündedir. Birkaç kaynakta belirtildiði gibi Türk olduklarý sanýlmaktadýr. Belirli bir halk ile bilimsel bir akrabalýk henüz kanýtlanamamýþtýr.

Birbirinden baðýmsýz site denilen þehir devletleri halinde yaþamýþlardýr.
En önemli þehirleri; Ur, Uruk, Kiþ Lagaþ ve Nippur'dur. Bu þehir devletleri Ensi veya Patesi denilen rahip-krallar tarafýndan yönetilmiþtir. Bütün Mezopotamya ülkesine hakim olan krala ise "Lugal-kalma" denir. Krallar baþkomutan, baþyargýç ve baþrahip yetkilerine sahiptirler.

Kökenleri

Mezopotamya'nýn yerli halklarýndan deðildi, sümerologlarýn okuduðu tabletlere göre halkýn bir bölümünün Orta Asya'dan diðer bir bölümünün ise Doðu'dan Dilmun denilen bir ülkeden geldiði söyleniyor. Yine de kökenleri tam bilinmemektedir. Bilinen bir gerçek Sami kökenli olmadýklarýdýr. Nitekim Sümerce Hint-Avrupa ve Sami kökenli dillerle akraba deðildir, gerçi bazý özellikleri Ural-Altay dillerini hatýrlatsa da herhangi bir akrabalýk veya köken kanýtlanamamýþtýr. Rus arkeolosijinin atasý arkeolog Nikolsky þunlarý söyler:

"Sümerlerin ana vataný Aþkabad kentinin yakýnýndadýr. Bu ülkenin kurganlarýndan arkeologlar taþ, gümüþ ve kilden yapýlmýþ eþyalarý bulmuþlardýr ki bunlar, Mezopotamya'nýn güneyindeki Sümer kurganlarýndakilere çok benzerler. Bütün bunlar þu düþünceye getirir ki, Sümerler büyük bir ihtimalle bu günkü Türkmenistan'dan Mezopotamya'ya varmýþlardýr. Bu iki uygarlýðýn son analizi onlarýn arasýndaki birçok ortaklýklarý göstermektedir. Sümerlerin baþ Tanrýlarý olan En-Lil'in yerleþtiði yer Mezopotamya'nýn güneyindeki düzlükte deðil, daðlarda olmuþtur. Belki de Köpet Daðý'nýn etekleri onlarýn ana vataný olmuþtur."

Þu an Sümerce kendi baþýna ayrý bir dil olarak kabul edilmektedir. Sümerce ve Sümerler ile bazý topluluk, kültür ve dillerin yakýnlýðý genellikle tarih boyunca sürmüþ olan etkileþimlerle açýklanmaktadýr.

Tarihleri
Mezopotamya'da yaþayan birçok farklý kavimden ilk öne çýkan ve daha sonraki medeni oluþumlarýn temelini atan Sümerlerdir. Gerek yazý, dil, týp, astronomi, matematik gerekse din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda ilk öne çýkan ve bilinen toplum Sümerlerdir. "Yaratýlýþ" ve "Tufan"a ilk kez Sümerlerde rastlanýr. Sümer döneminde 21'i büyük olan yaklaþýk 35 büyük þehir ve kasaba vardý. Bunlara örnek vermek gerekirse Kiþ, Nippur, Zabalam, Umma, Lagaþ, Eridu, Uruk ve Ur zikredilebilir.
Bu dönemde her kent genellikle surlarla çevriliydi. Her kentte en az bir tapýnak bulunurdu. Sümerlerde tarihin belki de ilk kral listeleri ile karþýlaþýlýr. Fakat bu listeler genellikle tarihsel gerçeklerin ötesinde mitolojik unsurlara da sahiptirler. Örneðin kral listesine göre Tufan'dan önce Sümerlerin yaþadýðý bölgede efsanevi sekiz yönetici (ve dolayýsýyla kent) mevcuttu. Kral listesine göre Tufan'dan sonraki ilk Sümer hanedanlarý Kiþ, Uruk ve Ur'dur. Ünlü Gýlgamýþ destanýnýn kahramaný Gýlgamýþ kral listesine göre Uruk Hanedaný'nýn krallarýndandýr.
Lagaþ'ta iktidara gelen Ur-Nanþe yaptýrdýðý inþaatlarla öne çýkmýþtýr. Urukagina da ilk yazýlý reformlarý sayesinde tanýnmýþtýr. Erken dönemlerde Sümerlerin ana tanrýsý An'dýr, fakat daha sonraki dönemlerde bu tanrý yerine Enlil Sümerlerin baþ tanrýsý konumuna yükselir. Enlil'in Nippur'da Ekur adýnda bir tapýnaðý vardýr. Bu nedenle Nippur Sümerlerin dini baþkenti sayýlýrdý ve burada tapýnak yaptýrmak veya bu tip inþaatlarda çalýþmak, hizmetli olmak önemli sayýlýrdý.
MÖ 2400-2350 yýllarýnda Sümerler düþüþe geçerken, Akkadlar yükseliþe geçmiþtir. Sümerler, doðudan gelen Elamlýlar tarafýndan MÖ 2000 yýlýnda yýkýlmýþtýr.

Ýlk defa Akadlar tarafýndan içten çökertildi ve bundan sonra bir daha eski haline gelemedi; MÖ 2000'li yýllardan sonra uygarlýklarý baðýmsýz kimlikleriyle yaþayamadý. Ardýndan gelen Akad ve Babil uygarlýklarý çoðunlukla Sümerlerin izlerini taþýdýlar. Kendilerine özgü dilleri ve çivi yazýlarý uzun süre yaþadý. Sümer inanýþlarý ve mitolojisi de Fenike - Yunan baðlantýsýyla günümüze dek ulaþtý.