Konu: Prof.Dr.Cahit TANYOL

ayhan aydin

prof. dr. cahit tanyol






sevgili hocam, barak kültürüyle ilgili sosyoloji arastirmalarina nasil yönlendiniz? üniversitedeki bilimsel arastirmalarinizdan da söz açar misiniz?






― bu da suradan basladi. adana ögretmen okulu'nda okurken benim baraklara, türkmen oymaklarina büyük bir ilgim vardi. halk siirine büyük bir merakim ve ilgim vardi. güneydogu'daki gelenek ve görenekler beni çok çekiyordu. güneydogu'daki ve güney'deki en yogun folklorik, kültürel halk birikimi toroslarla, barak ovasi'ndadir. Ilk kez iste ben bunlari inceledim. Ilk önce basta karacaoglan olmak üzere tüm halk ozanlarini teker teker yeniden defalarca okudum ve halkin bunlar hakkindaki bilgilerini derledim. barak ovasi'nda o zamanlarin sifahî en büyük tarihçisi kabul edilen "Idris aga"dan birçok bilgi derledim. toroslar çok büyük bir folklorik zenginlige sahiptir. buralar karacaoglan'in dolastigi yerlerdir. yigit türküler söyleyen dadaloglu var... Ilk ciddi arastirmam iste baraklar üzerine yaptigim uzun inceleme ve arastirmalardir. "baraklarda örf ve âdetler" isimlidir bu çalisma.






"baraklarda örf ve âdet arastirmalari(*)"yla ilk sosyoloji folklor çalismalarina girdiniz. bir nevi halk kültürü, ozanlari, gelenek ve görenekleri sizi çekti anladigim kadariyla.






― evet öyle oldu. beni esas etkileyen siirler ve türküler oldu. benim 1928'de barak ovasi'nda gitmedigim köy kalmadi. yatmadigim köy odasi kalmadi. yöredeki derleyebildigim tüm siirleri topladim. hatta bu siirlerden bir kismini konya lisesi'nde bir arkadasima da göndermistim. konya lisesi'nde "türk halk siirleri" isimli bir dergi çikaran saadettin nüzhet de arkadasimdan aldigi kimi siirleri orada yayinlandi. barak ovasi'nda "alaman ahmet" diye birisi, bir nevi vakannavüs gibi birisi vardi. orada birisi ölünce bir baskasina "el verir"di. yukarida böyledigim ünlü sifahi tarihçi Idris aga'dan sonra gelen kisi de bu alaman ahmet oldu. ondan, daha önce gaziantep milletvekili olan cevdet san'dan da yogun bilgi edindim.






söylesimize bu baraklardan, yörüklerden, tükmenlerden bahsederek devam edelim isterseniz. baraklar kimlerdir, gelenek ve göreneklerinde ayirdedici yönler nelerdir?






― bizim Nizip'te fazla, koyu yobazlik yoktu. baraklari incelerken de ilk dikkatimi çeken sey burada caminin olmamasiydi. sordugumda ise eskiden kendilerini sii olduklarini söylüyorlardi. fakat buralarda yogun saman izlerini hemen görmüstüm. baraklarda iki tip baba vardir. barak babalari ve bozgeyikli dedeleri. barak babalari, firat'ta gaziantep sacur suyu arasinda oturuyorlardi. barak babalari senenin belli mevsimlerinde geliyorlar, komiter'de (elbistan'a bagli bir yerde) her türkmen asireti onlara zekâtini yilliklarini veriyorlardi. daha ziyade onlar baharda gelirlerdi. bunlar incelendiginde inanç yasam ve geleneklerinin yüzde yetmisinde saman özellikler tasidiklari görülmektedir.






baraklar daha çok hangi illerde yasiyorlardi?






― tüm güneydogu'da yaygindilar. büyük barak ovasi denir oraya zaten. baraklar göçebedirler. hayvancilikla geçinirler. zorla iskân edilmislerdir. kitle halinde urfa'nin güneyinde "aynîriz, rakka" denilen yöreye yerlesmislerdi. halep türkmenleri deniyor bunlara. baraklarin sifahi tarihine göre firûz bey adli bir asiret reisinin kumandasinda geliyorlar. biliyorsunuz uzun hasan'in devleti de asiret oymaklarina dayaniyor. uzun hasan fatih'e yenildikten sonra ona bagli asiretlerin bir kismiyla Iran'a geçiyor, bir kismi da güney'e. firûz bey'in basinda bulundugu asiret güney'e geçiyor. ondan sonra firûz bey barak ovasi'ni birakiyor, Iran'a geçiyor. oymagi ise kardesi veya yegeni olan mehmet bey'e birakiyor. Iste bunlar rakka havalisi, ta hama-humus, halep türkmenleri rakka tüm buralar baraklar'la dolu.



baraklar türkmen yani?






― evet. göçer türkmenlerdir onlar. zannediyorum bunlarin ilk totemleri köpek oldugu için bu ismi almislar. yani "barak" ismini.






bir de yukarda "bozgeyikli dedelerden-babalardan" bahsetmistiniz?






― boz geyikli dedeler de daha çok Islahiye ve çevresinde, güney'de asil merkezleri olan güneyse köyü'nde yerlesmistir. karaca bozgeyikli baba son liderleriydi. Isin ilgisi son lider daha önce hiç yapilmamis bir seyi yaparak hacca gitmistir. bozgeyikli dedelerin ayri "bozgeyikli köyleri" vardir. bu bozgeyikliler hakkinda anlatilan efsane de suydu. bir rivayete göre bozgeyik dede haci bektas veli'nin müritlerindedir. çilesini doldurmus icazetini almistir. haci bektas veli eline bir çinar alarak, bunu attigim ve düstügü yer senin mekânin olacak, diyor. söylentiye göre bu çinar cizre sinirindaki boz geyikli'ye düsüyor. bunlarin da tüm inançlarinda samanist özellikler görülmektedir.









ne gibi gelenek ve görenekleri vardi baraklarin, neler gördünüz, izlediniz?






― bir kere üstün bir ahlaklari var. baraklarda çok önemli geleneklerden biri "oda gelenegi'dir. kolektif kullanima açik bu odalarda gelen misafirler agirlanir. baraklarda hirsizlik ve hiç yoktur. gerçek üstün bir ahlaki dayanismalari vardir, baraklarin. bakin çok ilginçtir, mesela köy odasinda asili olan bir ceketi ihtiyaci olan giyiyor, sonra isi bitince geri getirip, tekrar duvara asiyor.






oyunlari, elisleri, yemekleri, dügün ve bayram âdetleri nasildir baraklarin?






― barak ovasi'nda, çok yogun sözlü kültür birikimi vardi. tüm baraklar ozanlarin siirlerini, türkülerini ezbere bilirlerdi. çok zengin gelen ve kültür birikimleri vardi. Islami etki çok azdi baraklarda.









(*)cahit tanyol: "baraklarda örf ve âdet arastirmalari" I. ü. edebiyat fakültesi sosyoloji dergisi 7 (1952): 70-108; 8: 126-136; 9: 66-116.



kaynaklar;



cahit tanyol: laiklik ve Irtica. 2. baski, Istanbul 1994.



cahit tanyol: kurulus ve fetih destani. Istanbul 1969.



cahit tanyol: sosyal ahlak. Istanbul 1960.



cahit tanyol: sosyolojik acidan din, ahlak, laiklik ve politika üzerine diyaloglar. okan yayinlari, 1970.



cahit tanyol: türkler ile kürtler. Istanbul 1993.



cahit tanyol: son liman. siirler. Istanbul 1992.



cahit tanyol, cem dergisi, cumhuriyet gazetesi yazilari.









derleyen : edip yilmaz


--------------------------------------------------------------------------------

Okunma: 1329
Oy/Yorum: Rating:10 Votes:1 (Rating Scale: 1 = worst, 10 = best)
Tarih: 24.04.2005
Yazar/kaynak: Edip YILMAZ
Yazar iletiþim: n/a
Gönderen: admin

Ürün Özellikleri
Yazar & Sanatçý Cahit Tanyol
Yayýnevi & Yapýmcý Pozitif Yayýncýlýk
Ürün Hakkýnda Cahit Tanyol, Kuruluþ ve Fetih Destaný'ýnda, tarihimizdeki iki büyük olayýn, Osmanlý kuruluþ ve ÝStanbul fethi destanýný söylüyor. Bugünlerden Osman Gazi'ye, Fâtih'e, Akþemseddin'e baktýðýmýzda kalbimizi titreten çoðu, onlarýn dünyasýndan bugüne bakýnca yürek yakan hüzün...