Konu: Yitirilen Bir Deger:Nizip BEDESTENÝ

Tarih sahnesine çýkmýþ ve bölgeye hakim olmaya çalýþmýþ bütün medeniyetlerin ele geçirmek için büyük uðraþ verdikleri Anadolu’nun güneydoðusu ile Mezopotamya’nýn kuzeyinde yer alan Nizip’i, bölgenin siyasal ve kültürel hareketliliðinden uzak düþünmek mümkün deðildir.
[/LEFT]

Düzenli akarsularý, elveriþli iklimi ve Anadolu ile daha güney bölgeler arasýnda köprü vazifesi görmesi nedeniyle sürekli iskan edilen Nizip, bu yöreye yerleþmiþ olan medeniyetlerin býrakmýþ olduklarý kalýntýlarla, bölgenin zengin bir kültürel mirasa sahip olmasýný saðlamýþtýr.

Ýnþa edildikleri dönemin sosyal ve kültürel özelliklerini barýndýran ve geçmiþle gelecek arasýnda bir köprü kuran bu eserler, yörede hakimiyet kurmuþ devletlerin ulaþtýklarý medeniyet düzeyinin ve yaptýðý hizmetlerin sembolü niteliðindedir.

Nizip’ten günümüze pek çok eser saðlam olarak ulaþamamýþtýr. Bunun temel nedeni korunaklý bir yer olmamasý ve saldýrýlarda açýk hedef olmasý, istilalarda yerleþimin yakýlýp yýkýlmasý, kullanýlan taþ malzemenin yörede çýkarýlan, dayanýksýz olan, kolayca eriyebilen killi kireç taþýnýn kullanýlmasý ve yöre insanýnýn eski eserlere ilgisizliði sonucu inþa edilen yapýlarýn yok olmasýna neden olmuþtur. Bu makalemize konu olan Nizip bedesteni de yöre halkýnýn ilgisizliði, biraz daha menfaat elde etmek için yýktýrýlan Nizip Bedestenini ele almaya çalýþacaðýz.

Arapça bezz’den (pamuklu ya da keten dokuma) türeyen ve “bezzazlar çarþýsý” anlamýna gelen bezazistan’ýn yeni biçimidir. “Bedesten” olarak da yazýlýr. Hemen her kentte yapýlan, önceleri bez alýþveriþi daha sonra deðerli mal, antika eþya, silah depolama ve satýþý için kullanýlan üstü örtülü çarþý. Arkeolojik bulgular ilk bedesten örneklerini Suriye ve Mýsýr’a kadar götürmektedir. Günümüz banka ve borsalarýna benzer bir görevi bedestenler dönemlerinin önemli ekonomik kuruluþlarýydý.

Bedestenin kimin tarafýndan ve ne zaman inþa edildiði kesin olarak bilinmemekle birlikte, plan ve mimari üslup bakýmýndan son dönem Osmanlý eseri olduðu tahmin edilmektedir. Sayýnlar ailesinden Ýbrahim Halil Sayýn bedestenin dedeleri tarafýndan yerli bir ustaya inþa ettirildiði belirtilmiþtir. Bedesten yýkýlana kadar büyük bölümü kullanýlmýþtýr. Bedesten sahibi tarafýndan 1986 yýlýnda yýktýrýlmýþtýr.

Bedesten Nizip ilçe merkezinde, Pazar Cami mahallesinde, merkez Çarþý Camii’nin hemen kuzeyinde yer almaktaydý.

Doðu-batý doðrultusunda hafif meyilli bir arazi üzerine kurulu olan bedesten, ortada bir koridorun kuzey ve güney yönlerinde sýralanmýþ dikdörtgen ve kare odalardan oluþan bir plana sahipti. Bedestenin birinci katý ahþap asma tavan ile örtülü iken, yapý dýþtan kiremit kaplý kýrma çatý ile örtülüydü.

Bedestenin tamamý düzgün kesme taþ malzeme ile inþa edilmiþken, yalnýz üst örtüde ahþap malzeme kullanýlmýþtý.

Bedesten, doðu-batý doðrultusunda dikdörtgen bir alana oturmaktaydý. Bedestene doðu ve batý yönlerde açýlmýþ olan yuvarlak kemerli birer kapý ile girilmekteydi.

Yapýnýn kuzey cephesi sonradan yapýlmýþ olan yapýlarla kapatýlmýþken, güney cephe sayýnlar sabunhanesi ile kapatýlmýþtý.

Yapýnýn doðu cephesinde, bedestenin doðu giriþ kapýsýnýn güneyine yuvarlak kemerli bir eyvan þeklinde dýþa açýlan beþik tonozlu bir dükkana yer verilmiþti. Bu dükkanýn kuzeyinde yuvarlak kemerli ve çift kanatlý olan bedestenin doðu kapýsýna yer verilmiþti. Kapý ahþap malzeme ile oluþturulmuþ üzeri sacla kaplanmýþtý.

Doðu kapýsýnýn kuzeyinde de ayný þekilde yuvarlak kemerli birer eyvan þeklinde doðuya açýlan ve üzeri beþik tonoz örtülü üç dükkana yer verilmiþtir.

Bu dükkan ve giriþ kapýsýnýn üst tarafýnda ikinci kata açýlan ortada dikdörtgen görünüþlü ve düz atký taþlý geniþ bir açýklýða yer verilmiþtir. Ortadaki açýklýðýn güneyine bir, kuzeyine iki tane dikdörtgen görünüþlü, sepet kulpu þeklindeki kemerlere sahip ve madeni þebekeli pencerelere yer verilmiþtir.

Yapýnýn batý cephesinde ortada yuvarlak kemerli fazla derin olmayan bir girintiye sahip ve bazalt taþýndan üç basamakla ulaþýlan büyük ölçülerdeki bedestenin batý kapýsý doðuda ki kapý ile ayný düzenlemeye sahiptir. Bu kapýda dikdörtgen görünüþlü, yuvarlak kemerli ve çift kanatlýdýr. Kapý ahþap malzeme üzerine sac malzemenin kaplanmasýyla elde edilmiþtir. Kapýnýn güneyinde bir kuzeyinde iki olmak üzere toplam üç adet yuvarlak kemerli eyvan þeklindeki niþlere yer verilmiþtir. Kuzeydeki niþlerden sonra küçük ölçülerdeki basýk kemerli ve bedestene açýlan bir kapý daha açýlmýþtýr. Kapýnýn üstünde küçük ölçülerdeki dikdörtgen görünüþlü ve düz atký taþlý bir pencereye yer verilmiþtir.

Bedestenin batý kapýsýnýn üst tarafýnda ikinci katta ortadaki koridora açýlan üç adet yuvarlak kemerli üçüz pencere düzenlemesi görülmektedir. Bu pencereler yüksek kabartma ikiþer sütunce ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Tek sýra testere diþi þeklindeki motif sütuncelerin dýþtaki bölümünden baþlayarak pencere kemerlerini de kapsayacak þekilde bütün üçüz pencereler boyunca uzanmaktadýr. Üçüz pencerelerin güneyine ve kuzeyine ikiþer adet dikdörtgen görünüþlü, yuvarlak kemerli ve madeni þebekeli pencere daha açýlmýþtýr. Bedestene doðu ve batý yönlerinde açýlan büyük ölçülerdeki, yuvarlak kemerli ve çift kanatlý kapýlarla girilmektedir.

Doðu batý yönünde uzanan bedesten dikdörtgen bir alana oturmaktadýr. Birinci katta ortada doðu batý yönünde uzanan üzeri beþik tonoz örtülü bir koridor ve bu koridorun etrafýna sýralanmýþ dükkanlardan oluþmaktadýr. koridorun kuzeyine ve güneyine üzeri beþik tonoz örtülü onar dükkana yer verilmiþtir. Bu dükkanlardan batýda yer alan ikisinden, kuzeyde bulunan bir kapý yardýmýyla sokaða geçiþ saðlarken, güneydeki oda da merdivenler aracýlýðýyla ikinci kata geçiþ saðlamaktadýr. Birinci katýn tavanýnda ahþap malzeme kullanýlmýþtý.

Bedestenin ikinci katýna yapýnýn birinci katýnda güneybatý, kuzeybatý ve güneydoðu köþelere yerleþtirilmiþ olan taþ merdivenlerle ulaþýlmaktadýr. Ýkinci katta birinci kat ile ayný plana sahiptir. Ortada doðu batý yönünde uzanan üzeri beþik tonoz bir koridor ve bu koridorun etrafýna sýralanmýþ odalardan oluþmaktadýr. koridorun doðu bölümü yuvarlak kemerli koridora açýlan bir eyvan þeklinde düzenlenmiþtir. Merdivenlerin yer aldýðý bölümün batýsýnda yer alan odalar diðerlerine göre oldukça büyük tutulmuþlardýr. Ortadaki koridorun güneyine ve kuzeyine sekizer tane dikdörtgen planlý oda yerleþtirilmiþtir. Bu odalarýn ortadaki koridora açýlan basýk kemerli birer kapýlarý ve yuvarlak kemerli birer penceresi bulunmaktadýr. Yapýnýn içinde de düzgün kesme taþ malzeme kullanýlmýþtýr.

Son söz olarak yukarýda tanýtmaya çalýþtýðýmýz Nizip’in yitik deðerlerinden bedestenin baþýna gelen üzücü olaylarýn diðer tarihi ve kültürel eserlerimizin baþýna gelmemesi için Nizip halkýnýn ve yetkililerin daha duyarlý olmasýný temenni ediyoruz.

Yüreðinize saðlýk hocam güzel bir yazý kaleme almýþsýnýz...

Özverili çalýþmalarýnýzdan dolayý size minnettarlýk duyuyorum. Mümkün olsa da herkes sizin gibi bu araþtýrmalarý gönülden yapýp paylaþsa. Alkýþ almak için deðil.

Nizip'in simgesi haline gelmiþ bedesteni sizin gibi usta bir kaleminden okumak çok hoþ.
Bedestenin son zamanlarýnda buðday ambarý olarak kullanýldýðý söylenir. Büyüklerimin anlattýðýna göre eskiden bu eser bir alýþveriþ merkezi gibi kullanýlýrmýþ Ben son zamanlarýný hatýrlýyorum.
Müzeden ön giriþ kapýsýnýnda fotoðraflarýný almýþtýk o da konuya eklenirse hocamýn tesviri gözlerde daha iyi canlanmýþ olur.
Nizip'te bedesten gibi bir kaç eserimiz daha var ancak onlar da sahipleri tarafýndan yýkýlmayý yada yakýlmayý bekliyor. Örnek verecek olursam. Uzun çarþýdaki bu ev;Eski bir ermeni yapýmý bir ev. zabit karakolu olarak kullanýldýðý ve sonra da saðlýk ocaðý olarak kullanýldýðý söylenir. Þuan atýl durumda. Bu evin birde geniþ bahçesi bulunmaktadýr.



bir baþka örnekte þýhlar mah.bu sokak içinde tarihi evlerin bulunduðu bir yer. daha önce fransýz sokaðýný örnek verip bu sokaðýn niçin öyle olamayacaðý hakkýnda yazýlar yazmýþtým. Bu sokak komple sit alanýdýr.



Baþka bir örnek; Saraç yokuþundaki bu evi daha önce saklý bahce adý altýnda bir konu açtým ancak sonradan konu bazý sebepler kapandý. bu ev sit alanýna alýnmamýþ hayret. Bu evin bulunduðu çýkmaz sokaktaki evler eski Nizip evlerine örnek teþkil eden nadide evlerimizdendir. Hocam sizce bu evin sonu ne olur?



örnekleri böyle çoðaltabiliriz.
Bu güzel yazý için çok saðolun.

Aaaaah bedesten aaaah ! Her aklýma geldikçe içimden sanki biþeyler kopar. Çocukluðum hep orda geçmiþti. Ama maalesef o günlere ait düzgün bir resim bulamadýk.

Eskinin pasajý olan bedesten maalesef sadece anýlarda yaþýyor. O kültür ve deðer kimse sahip çýkmadý. Yoksa þu anda orasý yýkýlmamýþ olsaydý restore ediilip yeni pasaj veya nostalji Þark köþkü olarakta yapýlabilirdi. Ermeni kilisesine vermiþ olduðumuz deðeri maalesef bedestene veremedik. Keþke o yýllardan kalma resimlere ulaþabilseydik ne iyi olacaktý Halil gardaþ ellerine saðlýk bu güzide bedesteni bizlere tekrar hatýrlattýðýn için...