Konu: Zeugma ve Rumkale'deki Yeraltý Geçitleri

Yer altý su kanallarý ve geçit tünelleri ile ilgili tarih sayfalarýnda bir çok örnekler bulunmaktadýr.Büyük uygarlýklarýn ayakta kalabilme becerisi hiç þüphesiz verdikleri savaþlar ve çarpýþma becerileri sayesinde olmuþtur.Kullandýklarý savaþ teknikleri ve ulaþým olanaklarý bu baþarýlarýnda önemli bir paya sahiptir.Ýnsanlýk tarihi boyunca birçok uygarlýða ev sahipliði yapmýþ olan bölgemizde birçok tarihi kalýntý ve harabe mevcuttur.Zeuðma,Rumkale,Hitit kalesi ve Kargamýþ tarihi kalýntýlarýný buna örnek verebiliriz..Amansýz akýþý ile þimdikinden 3-4 misli daha fazla su barýndýran ve daha þiddetli akan Fýrat nehri bu uygarlýklarýn karþý tarafa geçiþi için en önemli engel olmuþtur.Tarih kayýtlarýndan anladýðýmýz kadarýyla çoðu zaman sal veya küçük kayýklarla yapýlan ordu geçiþleri çok zor þartllarda gerçekleþmiþtir.Özellikle güçlü uygarlýklar döneminde Fýrat!ýn sýð kesimlerinde daðlýk geçitlerin olduðu bölgelerde yer altý geçit tünellerinin yapýldýðý tahmin edilmektedir.M.S.70 yýllarýnda bölgemizde güçlü bir krallýk olarak hüküm süren Kommagene krallýðý Rumkale ve Zeugma gibi önemli þehirleri Fýrat’ýn öteki yakasýnda elinde bulunduruyordu.Güçlü Roma imparatorluðunun bu þehirlere kadar uzanmasýyla bölgedeki egemenlik tartýþmasý þiddetli çarpýþmalarla Roma’nýn lehine sonuçlanmýþtý.Ýþte özellikle bu dönemlerde ordu geçiþleri için Fýrat’ýn altýndan geçen çok gizli geçit tünelleri inþaa edildigi tahmin edilmektedir.Rumkale ve Zeugma bölgesinde olduðu tahmin edilen bu geçitlerin varlýðý ile ilgili duyumlar bölge halkýmýz tarafýndan da sözlü olarak nesilden nesile aktarýlmaktadýr.Özellikle Rumkale harabelerinde çok belirgin bir geçit kalýntýsý görenleri hayranlýk içinde býrakmaktadýr.Fýrat’ýn hemen kenarýnda inþaa edilen bu geniþçe kuyuya bir merdiven ile girilmekte ve savaþ anlarýnda manevra yapabilme özelliðine sahiptir.


Rumkale, Fýrat’ýn daðlýk bölgelerine kurulmuþ dönemin en önemli karakol þehirlerinden birisidir.Ýsatnbul’un fetih planlarý bu kaleden esinlenerek hazýrlanmýþtýr.Anadolu hisarý ve Rumeli hisarý bu kalenin konumu gözönünde bulunudurularak tasarlanmýþ ve bu sayede boðaz geçiþleri kontrol altýna alýnmýþtýr.


Rumkale içindeki bu geniþ geçit oluðu Fýrat’ýn Halfeti tarafýna geçiþ noktasý olduðu çok büyük olasýlýktýr.Geçidin karþý tarafta nereye çýktýðýný kestirmek biraz zor gibi görünüyor.Ancak bu kýsmýn da karþý yamaçlarda çok sýk rastlanan maðaralardan birisine çýktýðýný tahmin etmek en akýlcý yol olacaktýr.



Tarih boyunca bu tip tünel ve gizli geçitlerin varlýðý araþtýrmacýlarýn hep ilgi odaðý olmuþtur.Saray veya kale kapýlarýna açýlan gizli tüneller,önemli mabetlerin çýkýþ noktalarýna yapýlan gizli geçitler ve henüz olanaksýz olan bazý nehir köprülerine alternatif olarak yerin derinliklerinde kazýlan geçiþ tünelleri bu alandaki en önemli örneklerdir.Tarihi yapý ve çevre incelemelerine olan merakýmdan dolayý bu konu ile ilgili küçük bir araþtýrmam oldu.Rumkale’deki belirgin iþaretlerin bir benzerini de Zeugma bölgesinde gördüm.Zeugma’nýn bir askeri garnizon þehri olduðunu gözönünde bulundurulursa özellikle tarihçiler tarafýndan bu bölgede karþý tarafa geçiþ için mutlak surette bazý geçitlerin olmasý gerektigi görüþü aðýrlýk kazanmaktadýr. Philostradus gibi antik dönem tarihçileri günümüzde teleferik dediðimiz her iki tarafa gerilen halatlar yardýmý ile havadan geçiþ olanaðý saðlayan geçiþlerin ilk defa Zeugma da uygulandýðý düþünmektedir.Dünya tarihinin en büyük tarih arþivlerine sahip olan Osmanlý arþivlerinde de su altý geçitleri ve gizli tünellerle ile ilgili birçok belgenin varlýðý bu konudaki araþtýrmalara ýþýk turmaktadýr.Ýstanbul boðazý baþta olmak üzere Anadoludaki birçok nehir geçiþlerinde olanaksýz gibi gözüken geçit projelerinin taslaklarý görenleri hayretler içinde býrakmaktadýr.

Zeugma bölgesindeki tünel geçitleri ile ilgili bir çok bulgu mevcuttur.1996 Yýlýnda bir gurup araþtýrmacý arkadaþýmla henüz baraj gölü oluþmamýþken þu andaki motorlu geminin bulunduðu sahile yakýn bir bölgede piknik yapmýþtýk.Piknik yaptýðýmýz bölgede yamaçta bulunan bir maðara dikkatimizi çekmiþti.Daha önce içinde bazý araþtýrmalar yapýldýðý belliydi.Yaklaþýk 25 metre uzayan maðaranýn karþý taraftan gelen rüzgarý bizim dikkatimiz çekmiþ ve piknigi býrakýp bu dar geçiþleri geniþleterek ileriye doðru gitmeyi planladýk.Takviye olarak 2-3 tane el feneri ve küçük saksýlar yanýmýza alarak maðaraya girdik.80 metre ilerledik.rüzgar hala geliyordu.ama gidiþ için yol gittikçe týkanýyordu.Biz 80 metreden sonrasýna geçemedik. bu eþsiz tünelleri kazan insanlarýn becerileri karþýsýnda hayretler içinde kalmýþtým.Þu anda bu maðara baraj sularý altýnda kaldý.Belki de çökmeler sonucunda içinde biriken toprak baraj suyu sayesinde çamur olmuþ ve o geçitler daha da net açýlmýþtýr.Kimbilir belki bir gün bir su altý arama ekibi buraya dalýþ yaparda bu geçidin varlýðýný ögreniriz.Yer altý tünelleri genel olarak iki þekilde yapýlmaktadýr.Birinci tip tünel balçýk kemer þeklindedir.Sert bir harç ile fýrýnda piþmiþ uzun ömürlü su geçirmez tuðlalardan yapýlan örülen tüneller aç-kapat þeklinde yapýlmaktadýr..Yani önce yer yüzünde oluk þeklinde açýlan bir güzergahta bu kemerler inþaa edilir sonra açýlmasý zor olsun diye üstü sert kayalar ile kapatýlýr.

Mesela Bizans su kemerleri tünelleri bu þekilde inþaa edilmiþtir.Benzer tüneller savaþ esnasýnda kaçýþlar için kilise altlarýna da yapýlmýþtýr.Su altýna yapýlan kemer tünellerine de ratlamak mümkündür.Ancak Fýrat nehri geçiþi için bu tip kemer geçiþ tünellerini yapmak nerdeyse olanaksýzdýr.Hem þiddetli akan nehir hem de derinlik buna elveriþli degildir.

Ýkinci tip tünel ise oyuk þeklinde kaya zeminine sahip bölgelerde sert kazýlan geçiþ tünelleridir.Fýrat nehir geçiþi için kullanýlan tünellerin bu þekilde yapýldýðýný düþünmek en akýlcý yoldur.Birecik barajý inþaatý sýrasýnda nehir suyunun yönü deðiþtirildiginde nehir derinliðinin yüzeysel olduðu ve kayalýk zemine sahip olduðu görülmüþtür.Bu da ikinci tip tünelin yapýlýþýný oldukça güçlendirmektedir.Ýster Rumkale olsun ister Zeugma geçidi olsun bu tünellerin araþtýrýlmasý bölge turizmine büyük katkýlar saðlayacaktýr.



Ramazan TARHAN'ýn diðer makaleleri için:
http://www.nizip.com/forumdisplay.php?f=69

Ramazan sana þaþýrýyorum bu bilgileri nasýl araþtýrýp buluyorsun, benimde ilgi alanýma giren bu gizli geçitler çok dikkatimi çekti, bende dedelerimizden Nizip'in altýnda çok tünel olduðunu duymuþtum, hatta bu tünellerden bir çoðunun o zamanlar açýk olduðunu eþkiya baskýnlarýnda oralara saklandýklarýný söylerlerdi.

Ramazn kardeþim ellerine saglýk güzel bir çalýþma,
Kilisenin bulundugu yer ile þimdiki Zeugma Höyügünün bulundugu yerde çok büyük dehlizler yani tüneller oldugu söylenir acaba bu husuta çalýþma varmý.Selamlar

Kemal Cengiz Nickli Üyeden Alýntý

Sevgili Tarhan, görüþ ve yorumlarýnýz güzel ve de yerinde... Varsaydýðýnýz olasýlýklarý, tarihi arþivlerler (yazýlý belgeler) ve araþtýrmacýlarýn kaynaklarýyla güçlendirebilirseniz (ki sizin bunu yapabileceðinizden eminim) tutarlý bir tespite imza atmýþ olursunuz.
Bir de Osmanlý arþivinden eklediðiniz taslaktaki yazýyý tercüme ettirerek yayýnlamanýn mümkün mü?

Osmanlýca yazýyý bende merak ettim...en kýsa zamanda tercüme ettirmeye çalýþacaðým.Bu çok eski bir belgedir.scan yapýlmýþ..yazýlar çok silik ama herhalde okunur gene...

fsoyarik Nickli Üyeden Alýntý

Ramazn kardeþim ellerine saglýk güzel bir çalýþma,
Kilisenin bulundugu yer ile þimdiki Zeugma Höyügünün bulundugu yerde çok büyük dehlizler yani tüneller oldugu söylenir acaba bu husuta çalýþma varmý.Selamlar

Kilise civarýndaki tüneller aç-kapa þeklinde balçýktan yapýlmýþ tünellerdir.Büyük olasýlýkla kaçýþlar için tasarlanmýþ giriþ tünelleridir.Bu bölgede bulunan degirmeni ve trafoyu da unutmamak lazým.Zamanýn en büyük degirmeni olan bu sanayii tesisi su ile çalýþýyordu.Trafo binasý ise þehre elktrik veren ana unsurlardandýr.Klise ve bu bölgedeki meskenler birlikte düþünüldügünde bu tip geçitlerin olmasý savaþ durumlarý için normal gibi görünüyor.Bu tünellerin yukarýya doðru degilde Karkamýþ tarafýna doðru yapýldýðý bilinmektedir.

yýllardýr bölgemizde en merak ettiðim konulardan biri fýrat altýndan tünel konusu...
hep duydum ama bir türlü dünya gözüyle göremedim...
verdiðin ve vereceðin detaylý bilgiler içiin teþekkürler ramazan abi...

Çevremizdeki tünel rivayetlerine ek olarak;
- Kilisenin altýndan nizip çayýnýn diðer tarafýna çýkan,
- Kilisenin altýndan Nizip belediyesi civarýna çýkan,
- Zeugma tepesinden civar höyüklerin altýna çýkan,
- Zeugma'dan karþýdaki Apameia'nýn altýna çýkan,
tünellerden bahsedilir.

Abi piknik yaparken gördüðünüz maðaranýn yönü ne tarafaydý? Þunun için soruyorum. Ben bundan bir yýl kadar önce yapýlan kazýlarda çalýþan arkeologla görüþmüþtüm. O da bahsetmiþti. Ama onun bahsettiði tünel Höyüðe doðruydu. Höyüðün tepesinde bulunan sarnýçlardan villalara su saðlamak için kullanýlýyormuþ. Hatta anýmsarsanýz Zeugma animasyonlarýnýn birinde, bir villanýn ortasýnda bir havuz vardý. Yani tünel dediðimiz aslýnda su yolu.

Subutay Nickli Üyeden Alýntý

Abi piknik yaparken gördüðünüz maðaranýn yönü ne tarafaydý? Þunun için soruyorum. Ben bundan bir yýl kadar önce yapýlan kazýlarda çalýþan arkeologla görüþmüþtüm. O da bahsetmiþti. Ama onun bahsettiði tünel Höyüðe doðruydu. Höyüðün tepesinde bulunan sarnýçlardan villalara su saðlamak için kullanýlýyormuþ. Hatta anýmsarsanýz Zeugma animasyonlarýnýn birinde, bir villanýn ortasýnda bir havuz vardý. Yani tünel dediðimiz aslýnda su yolu.

Fatih,bizim içine girdigimiz maðara tüneli Zergil tarafýna doðru L harfi þeklindeydi.yani höyüge doðru deðil..Senin bahsettigin oyuklar ve su kanallarý baþlý baþýna ayrý bir konu zaten...

Ýzin alabilsekte bu tünellerin içinde dolaþabilsek.