Yiğit lakabi ile anilir

Çevremizdeki insanlara şöyle bi baktığımızda, küçüğünden büyüğüne, yaşlısından gencine, erkeğinden dişisine ‘neredeyse’ lakabı olmayan kişi de yokmuş, dersiniz.
Lakap, kişinin ikinci adı gibidir. Lakap takmak bir kişiyi beceri ve yeteneklerinden, tavır ve davranışlarından ve de eksiklik ve fazlalıklarından ötürü bir iki kelime ile tariflendirmektir. Lakaplar kişilikler bazında bir zorunluluk gibidir. İster tarihi kişiliğe sahip kahramanlarımız ile keşif ve icatlarda bulunmuş kişilerimiz olsun, ister sanatçı, ister edebiyatçı, ister sporcu kişilerimiz olsun, çoktan da çoğunun ibretlik ve övgü yüklü lakapları vardır. Örnek verecek olursak; Mustafa Kemal Atatürk’’ün onlarca lakabı vardır; Başbuğ, Başkumandan, Mareşal, Büyük Önder, Ulusal Kahraman gibi… Hz. Muhammet’in lakabı ise Muhammetü’l-Emin’dir. İskender, Büyük İskender olmuştur… 2. Mehmet, Fatih Sultan Mehmet; 1. Selim, Yavuz Sultan Selim; 1. Süleyman, Kanuni Sultan Süleyman; Timuçin, Cengiz Han olmuştur, lakaplarıyla.
Lakap, kişinin nüfus cüzdanındaki resmi adının haricinde O’nu en iyi tanıyanlar tarafından konulan ikinci bir addır. Bir kişiye, bir aileye veya bir sülaleye ‘kendi ad ve soyadları haricinde’ çakışan ve benzer ad ve soyadlarının karışmaması için hariçten takılan adlardır, lakaplar… Adları ya da soyadları ve de meslekleri aynı olan kişilerin tanımını ve tarifini doğru yapmak için konurlar ki; a-) İş türleri ve mesleklerinden… b-) Fizyo-biyolojik ‘bariz’ özelliklerinden… c-) Huylarından, tavırlarından esinlenilerek konulan adlardır ki, bu sayede lakap takılan kişi doğru bir şekilde betimlenmiş ve tarif edilmiş olur. Kişilerin fiziksel özelliklerine istinaden konulan ve toplum genelince kabul gören lakapları bulan kişiler gerçekten iyi birer gözlemci ve tasvircilerdir… Ki, lakap taktıkları kişilerin eksiklik ve noksanlıklarını ya da fazlalıklarını görüp, onları bir ya da iki kelime ile herkese tanıtacak ve hatırlatacak takma adları, yani lakapları koyan zeki insanlardır.
Kişiye özgü lakapların çoğu bir şekil, bir özellik, bir durum belirtisi olarak övgü de içerir, alaya alma da… Yergi de içerir, aşağılama da… Komik de olur, yüz kızartıcı da…
Lakap geleneği, gerek ilçemizde / şehrimizde, gerek çevremizde, gerek bölgemizde, gerek ülkemiz satında yaygın bir şekilde kullanılan tanıtımsal uygulamadır… Ki, sınırlı ve de çok kullanılan adlardan ötürü de lakap takma ve kullanma zorunluluğu oluşmuştur da diyebiliriz.
Düşününüz!
1950’lerin Nizip’inde en çok kullanılan erkek adları; Ahmet, Mehmet, Hasan, Hüseyin, Osman, Ömer, Ali, Mustafa, İbrahim, Halil, Kemal, Hanifi, Davut, İsa, Musa, Abdullah, Zeki, Süleyman, Bilal, Habeş ağırlıklı isimlerdi… Ki bu adların %20’si Ahmet ile Mehmet, %15’i Ömer ile Osman, %10’u Halil ile İbrahim, % 8’i Mustafa ile Süleyman, %5’i Abdullah, Bilal ve Habeş, %42 ise diğerleri. En çok kullanılan kadın/kız adlarının yüzdesi ise %20 Ayşe ile Fatma, %17 Hatice ile Zeynep, %15 Emine ile Hayriye, % 10 Zübeyde ile Halise %7 Melike ile Elif, %31 ise diğer kadın/kız isimleri.
Şimdi, bu kadar çok kullanılan, örneğin 100 kişiden 10 kişi aynı adı kullanıyorsa; Ahmet ya da Mehmet dediğinizde hangi Ahmet’i ya da hangi Mehmet’i çağırmış ya da tariflemiş oluyorsunuz; Bir Ahmet’i mi, 10 Ahmet’i birden mi? Öyle ise “lakap takmak bir zorunluluktur”, diyebilir miyiz? Tariflendirme icabı ben evet derim. Ama kişiyi aşağılayıcı, küçük düşürücü ve de hakaret içerikli lakapları asla tasvip etmem. Ve şu kadarını söyleyebilirim ki, Nizip’te eşek şakası türünden azdan da az onur kırıcı, aileyi ya da kişiyi küçük düşürücü lakaplar yok denecek kadar azdır.
“LAKAP” DEYİP GEÇEMEYİZ!
Lakapları çeşitlendirecek olursak:
1- Soyundan sopundan lakaplanmak. Dedesinden, Babasından devir almak…
2- Mesleki ile lakaplanmak…
3- Fiziksel özellikleri ile lakaplanmak… Boyu posu gibi…
4- Huyu husu ile lakaplanmak. Tavır ve davranış bazlı…
5- Eşya (alet edevat), bitki ve hayvan adlarıyla lakaplanmak…
6- Yiğitlik, kahramanlık payeleriyle lakaplanmak… Diyebiliriz.

NİZİP’E ÖZGÜ LAKAP ÖRNEKLEMELERİ:

1-) Soylu soplu lakaplar:
Hacı Ahmet Ağa’nın çocukları, torunları…
İzzet Efendi’nin çocukları, torunları…
Acem Hıdır’ın çocukları, torunları…
Hacı Sadık Hocanın çocukları, torunları…
Hacı Ahmet Hüseyin’in çocukları, torunları…
Hacı İsmail Ağa’nın çocukları, torunları…
Sülo Süleyman’ın ve Sülo Ali’nin çocukları, torunları…
Pekmez Habeş’in çocukları, torunları…
İbrahim Kiya’nın çocukları, torunları…
Pamuk Mamed’in çocukları, torunları…
Kalaycı Halil’in çocukları, torunları…
Arnavut Hakkı’nın çocukları, torunları…
Necip Mahmut’un çocukları, torunları…
Ali Rıza Muallimi’nin çocukları, torunları…
Ekmekçi Salih’in çocukları, torunları…
Gibi, atadan / dededen çocuklara ve torunlara geçen isim ve soy kökenli örnek lakaplardır.

2-) Meslek içerikli Lakaplar:
İş, kişinin aynasıdır
Ki, işin kalitesini belirtir…
Ceyran Kesen Mamet, Necip Mahmut, Sarraf Mahmut, Müezzin Zeki, İzzet Fadil, Sümerbank Ahmet, Hasırcı Teyfık, Camcı Mithat, Attar Ali, Terzi Mahmut, Çilingir Ömer, Yapıcı Mamet Ali Usta, Tahir Baba, Helvacı Murat, Marangoz kekeç Hilmi, Tenekeci Ökkeş, Çulha Habeş, Saraç Kemal, Sucu Sadri, Foto Ahmet, Tüccar Pamuk Mehmet Cengiz, Fotoğrafçı Hakkı, Yumurtacı Hakkı, Yemenici Bekir, Ayakkabıcı Bayram, Kahkeci Burhan, Tatlıcı Müftah, Tandırcı Sâleh, Leblebici Salih, Çulhacı Mamet, Külekçi Mustafa, Mecnun Mustafa, Kör Bey, Hacı Ahmet Seyit, Sabri Hasan, Hamamcı Abbas, Berber Müftah, Semerci Mamet, Mico Kemal, Buz Bilal, Şekerci Ali, Gömlekçi Orhan, İğneci Ahmet, Dişçi Celal, Dişçi Hasan, Haphap Mazlum, Derviş Mamet, Mulla Mamet, Mulla Ahmet, Mulla Mustafa, Kara Doktor, Hoca Fevzi, Ağa Halil, Terzi Halil İmamoğlu, Şerbetçi Faik, Plakçı İlhan, Attar Abit, Sinemacı Kamil, Film Kamil, Kolacı Hasan, Cambaz Hayri, Kasım Ahmet, Gırnatacı sabrı, Simsar Hasan, Çulhacı Hasan, Tahsildar Mamet, Zerdegümlü Mamet, Candarma Mustafa, Candarma Mamet, Asker Mamet, Gazi Mamet, Morrey Mustafa, Pelavan Heyri, Çökelek Ahmet, Ali Rıza Muallimi, Abdurrahman Muallimi, Banyo Sadin, Taplama Halil, Lokantacı Kürt Mustafa, Radyocu Muammer, Şapkacı Müslim Babacan, Sabuncu Karadayı, Ekmekçi Mamet, Fırıncı Mamet, Demirci Mamet, Hızarcı Yusuf, Hızarcı Ahmet, Pompacı Güllü Ahmet, Pompacı Sabri Atalay, Berber Mındık, Çulcu Habeş, Muhasebeci Mömet, Amerikan Mamet, Kösele Mamet, Tamirci Sakar Sadin, Küçük Mamet, Hancı Sadin, Hancı Tayfur, Sütçü Hösün, Devlüpçü Mamet, Gazozcu İsmail, Kasap Hâkim, Attar Muhittin, Kestaneci Haci, Evliya Ahmet, Sabuncu Nihat, Yaprak Hasan, Terzi Süleyman…

3-) Eşya (alet / edevat), ayrıksılık ve yiğitlik içerikli lakaplar:
Kuku Metin, Hançerli Hösün, Kamalı mamet, Kamalı Reşat, kıyık Ali, Ustura Mesut, Şilte Habeş, Mıhım Tahir, Efe Tahir, Efe Mındık, Secaat Abdulla, Jilet Abdulla, Kel Kamil, Yiğit Mamet, Fırtına İbrahim, Osuruk Habeş, Kaypak Ali, Kara Adil, Benli Coşkun, Rahvan Bekir, İpsiz Haci, Çarkacı Hacı, Palta Ahmet, Hörço Teyfık, Ustura Mesut, Cumakerey Cahit, Nalbant Edip, Höppük Halaf, İbrik Mustafa, Kıççey Ahmet, Güdük Yusup, Kom Hösün, Sacey Davut, Paşa Abdi, Tüfekçi Ali, Sırık Ali, Şalvarlı Mamet, Kıyık Ali, Bahro Ali, Kaymakam Mamet, Sacey Davut, Hallavey Bilal, Çapan İbrahim, Şükran Mamet.

4-) Bitki içerikli lakaplar:
Söbelek Osman, Bahdeniz Mamet, Dolma Bekir, Domatos Ahmet, Naneci Hasan, Nohut hasan, Pürpürüm Ahmet, Kendirci Tevfik, Nar dibi Mamet, Meyancı Ahmet, Eşki Reşit, Kepeksiz mamet, Kamiş Mamet, Kestaneci Haci, Yaprak Hasan, Çökelek Ahmet, Manav Durdu, Şeftali Mamet, Armut Nuri, Naneci Habeş, Karpuz Osman, Tere Ahmet, Pekmez Süleyman, Mercimek Mamet, Tohum Kamil, Balcan Mamet, Kavak Ali…

5-) Hayvan içerikli Lakaplar:
Keçi Habeş, Öküz Ahmet, Domuz Abit, İt Ali, Yılan Hanifi, Dana Hasan, Dana Seyit, Kuşçu Bekir, Kurbağa Mamet, Çellonun Eşeği, Eşek Haci, Ayı Mahmut, Tazı Hasan, Tosbağa Kadir, Deve Ahmet, Serçe Yusup, Kaşak Kadir, Kadana Bilal, Horoz Mamet, Beygir Hösün, Kuşcu Ali, Geyik Ali, Vızvız Mamet, Arı Mamet, Tavşan kadir, Tazı Ömer, Yılan Mahmut, Karayılan, Çakal Mustafa, Sıçan Habeş, Burunsuz Osman, Manda Bekir, Kuzudişli Cemil, Kırlangıç Hösün…




6-) Fizyo Biyolojik ve ruhsal içerikli Lakaplar:
Çolak Haci, Topal Haci, Potuk Mamet, Kulaksız Hasan, Uzun Ömer, Kısa Ömer, Kel Ömer, Kel Şakir, Kör Kemal, Kör Hanifi, Kör Ali, Kör Ahmet, Tıhna Halil, Kambur Mahmut, Hotaz mamet, Şaşı mamet, Karakaş Mamet, Köse Ahmet, Bodur mamet,
Hırnik Bekir, Hırnik Arif, Hırra Ahmet, Hafız İmam, Kör İmam, Çopur Davut, Hasta Mamet, Parmaksız Ekrem, Sakat Sadin, Köse Ahmet, Çolak Kemal, Deli mesut, Memilli, Parmaksız Ali, Çapaklı mamet, Şaşı Osman, Calba Kulak Ömer, Burunsuz Osman, Şilte Bekir, Abuzer Mamet, Aşey Kadir, Kom Kemal, Kıllı mamet,
Sakallı Hacı, Kıvırcık Ömer, Sütü bozuk Hasan, Güdük Yussup, Gözü Büyük Mamet, Çapaklı Cuma, Silik Ahmet, Kel Fahri, Kel İsmet, Aptal Hanifi, Altı Parmak Cemil, Dede Ahmet, Hırnik Arif, Lopçu Ahmet, Beleş Ahmet, Gamsız Mamet, Siyasi Ahmet, Kör Cemil, Şeytan Sadık…

7-) Etnik Lakaplar:
Arnavut Hakkı, Bulgar eşref, Gâvur Murat, Acem Hıdır, Çerkez İbrahim, Çerkes Kemal, Tatar Mustafa, Arap Yahya, Kürt Mustafa, Avşar Ali, Bağdatlı Mustafa, Yapıcı Halepli Ahmet, Alaman Ali, İngiliz Mamet, Fellah Kemal…

8-) Meslekli, mesleksiz kadın lakapları:
Ebe Lütfiyesi, Cücükçü Haccesi, Çıkıkçı Haccesi, Falcı Sitti Bacı, Nakışçı Feride, Terzi Aysel, Bohçacı Aşşo, Bahçeci Zekiye Bacı, Terzi Fatma, İsonun Aşşesi, Kahraman Kadriyesi, Döne Bacı, Zennup Bacı, Adile Bacı, Halise Bacı, Emmun Bacı, Kuru Kadriye, Kuru Emine…

9-) Kocalarının adı ile anılan kadın lakapları:
Sülo Fatması, Pamuk Fatması, Kalaycı Fatması, Acem Fatması, Bağdatlının
Ayseli, Zekonun Zekiye’si, Külekçinin Aşşesi, Haci Bekir’in Eminesi, İçiriğin Nuriyesi, Dananın Haccesi, Köşe Haccesi, Kâmilin Fatması…

10-) Sporcu Lakapları:
Patpat Necip, Hacanoz Halil, Saraç kemal, Mahcur Mahmut, Zerde Mamet, Hacı Kırık, Berra Orhan; Küçük Hösün, Ustura Mesut, Koçık Ahmet, Hılfey Hösün, Dede Yılmaz, Kaleci Tayfur, Sarı Ali, Pele Kemal, İğneci Ahmet, Yekta Sönmez, Günok Ahmet, Turşu İsmail, Saso kazım, Hurubeş Müslüm…

11-) Soyadları lakap gibi söylenenler:
İsmail Nizipli, Tevfik Kendirci, Ali Avcı, İsmail Parmaksız, Mehmet Gezer, Ali Şahin, Bekir Kuşcu, Nuri Kuzudişli, Durdu Dörtbudak, Musa Dertli, Sadin Atik, İlhan Özcan, Mustafa Kahraman, Mehmet Aslan, Mustafa Koç, Mustafa Ezici, Musa Gümüş, Mehmet Sarı, Mehmet Kırlangıç, Bekir Uçar, Müftah Ekmekçi, Hüseyin Çilkız, Hasan Katarcı, Süleyman Karalar, Bekir Taş, Bekir Uçar, Habeş Böler, Hamam Bozar, Nuri Çiçektaş, Mehmet Kurt, Ahmet Kısa, Kasım Duyar, Ahmet Küpeli ve yüzlerce lakap gibi soyadı taşıyan insanımız vardır Nizip’te.

Sırf Niziplilere özgü olan bu lakaplar, Lakap Sahibi Niziplilerin binde biri kadardır. Nizipliler, olgun ve hoşgörü sahibi insanlardır. Kendilerine takılan olumsuz lakapları dahi hoş karşılar ve rencide olmazlar. Örneğin, eşeğin ve itin çok yararlı hayvanlar olduklarını bilirler ve sahiplenirler ve de “Yiğit Lakabı İle Anılır” derler. Özcesi, Nizip’te Lakabı, ikinci ve hatta üçüncü adı olmayan kişi yok, denecek kadar azdır. Benim Lakabım yoktur, diyenin de lakabı soyadındadır.