Saha camisi Nizip'de yer alan en eski camiler arasında yer alır. Üzerindeki kitabede yapılışı hakkında bilgiler vardır.
TARİHÇESİ
Harime girişi sağlayan kapının üzerinde yer alan üç satırlık Osmanlıca kitabesine göre Kethudazâde Hacı Ahmet Ağa adlı şahıs tarafından 1315/1899 yılında yeniden inşa edilmiştir. Yine kitabesinden anlaşıldığına göre burada daha önce de bir cami vardı. İkinci Dünya Savaşı yıllarında depo olarak kullanılmıştır. 1945 yılında satışa çıkarılan camiyi Ali Alkan adlı bir vatandaş alarak, gerekli tamiratları yaptırmış ve yeniden ibadete açmıştır.
KİTABELER
Yapının kapısı üzerindeki kitabe, üç satır halinde, kabartma tekniğiyle, celi ta’lik yazı türüyle ve Osmanlı Türkçesiyle hakkedilmiştir. Kitabenin orijinal metni şöyledir:
<o:p</o
1- رحمت اولصون کتخدازاده حاجی احمد اغا<o:p></o>
2- قیلدی ساحه جامع نورلا ماغن تکرار بنا<o:p></o>
3- سنه 1315<o:p></o>
<o:p</o
Okunuşu:
<o:p
1- Rahmet olsun Kethudazâde Hacı Ahmed Ağa
2- Kıldı Sâha Camii nurlamağın (?) tekrar binâ
3- Sene 1315
<o:p
Anlamı:
<o:p
Kethudazâde Hacı Ahmed Ağa’ya rahmet olsun. Çünkü O, Sâha Camii’ni 1315/1897 yılında tekrar bina ederek nurlandırdı.
<o:p
Kitabeden yapının Kethudazâde Hacı Ahmed Ağa tarafından 1315/1897 yılında tekrar inşa ettirildiği veya onarttığı anlaşılmaktadır.
YAPININ TANIMI
Cami Nizip ilçesinin güneybatısında Saha Mahallesi’nde yer almaktadır.
Cami dikdörtgen plânlı, üzeri düz dam örtülü harim, son cemaat yeri ve bir minareden oluşmaktadır. (Bkz. Çizim: 10) Caminin kuzeyinde ve doğusunda L şeklinde küçük bir avlusu bulunmaktadır. Avlunun kuzeydoğu ve caminin hemen kuzeybatı köşelerinde açılan birer kapı ile avluya geçilmektedir.
Yapının tamamında düzgün kesme taş malzeme kullanılmıştır.
Dıştan sade bir görünüme sahip olan Nizip Saha Camii, dıştan 16.50x12.05 m. ölçülerinde dikdörtgen bir plana sahip yapının üzeri düz dam örtülüdür.
Caminin doğu cephesine iki adet pencere yerleştirilmiştir. Pencereler dikdörtgen açıklıklı ve Bursa kemerli bir düzenlemeye sahiptirler. Pencereler madeni şebekelidir. Doğu cephenin kuzeye yakın bir yerinde yer alan Bursa Kemerli pencere son zamanlarda örülerek kapatılmıştır. Kuzeydeki pencerenin üstünde dikdörtgen açıklıklı, düz atkı taşlı bir pencere açılmıştır. (Bkz. Foto: 60)
Güney cephede, altta iki mazgal pencere, üstte son dönemde açılan üç pencere ile iç mekan aydınlatılmaktadır. Dışa taşıntı yapan mihrab önü bölümü dış cephelerdeki tek hareketlilik unsurudur.
Batı cephede, altta üç ve üstte iki olmak üzere beş pencereye yer verilmiştir. Alt kat pencereler Bursa kemerli ve madeni şebekelidirler. Üst kat pencereler dikdörtgen açıklıklı ve düz atkı taşlıdır.
Dikdörtgen harimin kuzey cephesini son cemaat yeri kapatmaktadır. Son cemaat yeri dikdörtgen planlı ve düz dam örtülüdür. Son cemaat yerinin üst örtüsü kuzey yönünde iki sütunun taşıdığı sivri kemerlere, diğer yönlerde beden duvarlarına oturmaktadır. (Bkz. Foto: 62)
Son cemaat yerinin güney duvarının ortasında harime geçişi sağlayan kapı bulunmaktadır. Harime geçişi sağlayan kapı doğu ve batıdan birer sütunce ile sınırlandırılmıştır. Kapı basık kemerlidir ve kemerin üzerinde üç satırlık Osmanlıca kitabe yer almaktadır. (Bkz. Foto: 63)
Kapının iki yan tarafında dikdörtgen açıklıklı, düz atkı taşlı, madeni şebekeli ikişer pencere yerleştirilmiştir. Son cemaat yerinin doğusunda, minare kaidesi, bir oda ve bir eyvan yeralmaktadır. Doğu bölümün güneyinde minareye geçişi sağlayan kapı, ortada küçük dikdörtgen bir oda, kuzeyde ise bir eyvana yer verilmiştir.
Son cemaat yerinin batısında son dönemde yapılmış olan mahfile geçişi sağlayan kapı ve merdivenler yeralmaktadır.
Harime son cemaat yerinin ortasındaki, iki kanatlı ahşap bir kapıdan geçilmektedir.
İçten de sade bir görünüme sahip olan caminin, 16.50x7 m. ebatlarında dikdörtgen planlı olan hariminin üzeri düz damla örtülüdür. Üst örtü 65 cm. kalınlığındaki beden duvarlarına oturmaktadır. Yapının içinde de düzgün kesme taş malzeme kullanılmıştır.
Güney duvarının ortasında, harime geçişi sağlayan kapı ile aynı eksende mihrab yeralmaktadır. Duvardan taşıntı yapmayan mihrab 2.10 m. genişlik ve 3.20 m. yükseklikte dış ölçülere sahip dikdörtgen görünüşlüdür. Mihrabı çerçeve, hücre ve yuvarlak kemerli kavsara gibi unsurlar teşkil etmektedir.
Çerçeve birbiri içindeki iki nişten oluşmuştur. Bu şekli ile dışa taşırılmayan mihrabı duvardan ayırıcı bir unsur olmaktadır. Hücre 1.00 m. genişlik, 0.55 m. derinlik ve 2.40 m. yükseklikte yarım daire planlıdır. Yüzeyinde herhangi bir süsleme yoktur.
Kavsara 1.70 m. yükseklikte ve yuvarlak kemerli olarak meydana getirilmiştir. (Bkz. Foto: 64)
Mihrabın sağında son dönemde konulmuş özelliksiz ahşap minber bulunmaktadır. Harimin kuzeyinde ise son dönemde yapılmış betonarme mahfil bulunmaktadır.
Caminin kuzeydoğu köşesinde yeralan minare kare kaideli, ongen gövdeli ve tek şerefelidir. Kaidenin batı tarafında bulunan dikdörtgen açıklıklı, düz atkı taşlı bir kapı ile minareye girilmektedir. Minarenin cami beden duvarları seviyesinde, güney yönde üç dilimli kemere sahip bir kapı açılmıştır.
Minarenin şerefe altı çok zengin süslemelere sahiptir. En üstte mukarnas dizisi, mukarnasların altında baçini denilen tabak şeklinde gömme çiniler yeralmaktadır. En altta ise dairesel geçme motiflerinin birbirine bağlandığı altı kollu yıldızlar ve gülçe motifleri işlenmiştir.
Şerefe madeni bir korkuluğa sahiptir. Sekizgen korkuluğun her köşesine denk gelecek şekilde, sacla yapılmış birer yıldız ve birer lale motifine yer verilmiştir. Şerefenin üzeri güldeste formunda sacla kapatılmıştır. Petek bölümü kısa tutulmuş, külah bölümü yoktur. Madeni tavanın üzerine bir alem yerleştirilmiştir. (Bkz. Foto: 65-66)
II. Dünya savaşı sırasında bu cami depo olarak kullanıldı. 1945 yılında Ali Alkan'ın girişimleriyle cami kendisi tarafından tekrar satın alınıp yeniden ibadete açıldı.
2008 yılında Murat Günok tarafından,
Ocak 2011 yılında Kadir Akkuş tarafından yeniden restore edildi.</o</o</o</o
