4
Bölgenin kültür ve tarihi devirlerini Paleolitik, Kalkolitik, Demir, Hitit (Eti),
Mitanni, Asur, İran, Helen, Roma, Bizans, İslam-Arap ve Türk-İslam devirleri olarak
sıralayabiliriz.5 Nizip’te tarihi devrin, Hititler’le basladıgı kabul edilmektedir. Ancak
1961 yılında Nizip-Gaziantep karayolu üzerinde ve Nizip Çayı kenarında bulunan
Sehzade “Turlu” höyügünde yapılan kazıda Mezopotamya’da dogup gelisen Telhalef
uygarlıgının izlerine rastlanmıstır.6 Buna göre, Nizip çevresindeki eski yerlesme
alanlarında yapılacak olan kazı ve arastırmalarla bu çevrenin tarihi çagını daha eski
zamanlara götürecek belgeler ortaya çıkabilir.
Tarihçiler, bu bölgeyi, Eski Hitit Devleti zamanında (M.Ö. 18. yy.’da) I. Mursili;
İmparatorluk Hititleri zamanında (M.Ö. 13. yy.’da) ise Suppilulliuma tarafından Hitit
Devleti’ne baglandıgını belirtmislerdir. Son Hititler zamanında (M.Ö. 12.yy.’da) bölge
Hititler’in merkezi haline gelmistir.7
Nizip ve çevresi Hititler’den sonra Asurlular’a geçti.
8 Ancak Asur-Hitit çekismesinde bu iki devletin zayıfladıgı sırada bölgeye Mitanniler hakim olmus, fakategemenlikleri fazla sürmemistir. Bölgeye Asurlular M.Ö. 717’den, M.Ö. 612’ye kadar
hakim olmuslardır. Bölge daha sonra sırası ile Medler’in, Büyük İskender’in,
Romalılar’ın ve Bizanslılar’ın idaresinde kalmıstır.9
Yöre, Roma İmparatoru Pompais tarafından Roma İmparatorlugu’na katılmıstır.
Roma İmparatorlugu Dogu ve Batı olarak ikiye bölününce bölge, Dogu Roma (Bizans)
topraklarında kalmıstır.10
Bölge Bizanslılar zamanında askeri yönden önem kazanmıstır. Bizanslılar burada daimi garnizonlar bulundurmuslardır.11 Bu dönemde Nizip sınırları içinde yer alan ve Helenistik dönemde önemli bir ticaret merkezi olan antik Zeugma (Belkıs) kentinin
önemi artmıstır. IV. Garnizonun burada konuslandırılması sonucunda, tüccarların kente
yerlestigi ve Fırat manzaralı teraslarla villalarını yapmıs oldukları anlasılmaktadır.
Büyük İskender’in generallerinden Seleukeia I. Nikator M.Ö. 300’de
Zeugma’nın ilk yerlesimi olan, Fırat’ın batı yakasına kendi isminden esinlenerek
Seleukeia adını, dogu yakasına da karısı Apama’nın isminden esinlenerek Apameia adını
verdigi kenti kurar. M.S. 256’da Sasani Kralı Sapur, Zeugma’yı ele geçirir, kentte
önemli tahribat olur. Bu tarihten itibaren Zeugma bir daha kendini toparlayamaz. Roma
dönemindeki görkemine ulasamaz. Bölge ile birlikte kentte, M.S. 4. yüzyılda Geç Roma,
M.S. 5-6. yüzyıllarda ise Erken Bizans egemenligi görülür. 7. yüzyıldaki Arap akınları
sonucunda Zeugma terk edilir. 10-12. yüzyıllar arasında küçük bir Abbasi yerlesimi
5 Ana Britannica, “Gaziantep”, IX, stanbul, 1988, 324.
6 Yılmaz, a.g.e., 9.
7 Yılmaz, a.g.e., 10.
8 Yurt Ansiklopedisi, “Gaziantep”, IV, stanbul, 1982, 2959.
9 Rehber Ansiklopedisi, “Gaziantep”, VI, stanbul, 1990, 146.
10 Metin Tuncel, “Gaziantep”, DA, XIII, stanbul, 1996, 466.
11 Türk Ansiklopedisi, “Gaziantep”, XVII, Ankara, 1969, 191.