Saha camisi Nizip'de yer alan en eski camiler arasýnda yer alýr. Üzerindeki kitabede yapýlýþý hakkýnda bilgiler vardýr.
TARÝHÇESÝ
Harime giriþi saðlayan kapýnýn üzerinde yer alan üç satýrlýk Osmanlýca kitabesine göre Kethudazâde Hacý Ahmet Aða adlý þahýs tarafýndan 1315/1899 yýlýnda yeniden inþa edilmiþtir. Yine kitabesinden anlaþýldýðýna göre burada daha önce de bir cami vardý. Ýkinci Dünya Savaþý yýllarýnda depo olarak kullanýlmýþtýr. 1945 yýlýnda satýþa çýkarýlan camiyi Ali Alkan adlý bir vatandaþ alarak, gerekli tamiratlarý yaptýrmýþ ve yeniden ibadete açmýþtýr.
KÝTABELER
Yapýnýn kapýsý üzerindeki kitabe, üç satýr halinde, kabartma tekniðiyle, celi ta’lik yazý türüyle ve Osmanlý Türkçesiyle hakkedilmiþtir. Kitabenin orijinal metni þöyledir:
1- رحمت اولصون کتخدازاده حاجی احمد اغا>
2- قیلدی ساحه جامع نورلا ماغن تکرار بنا>
3- سنه 1315>
Okunuþu:
1- Rahmet olsun Kethudazâde Hacý Ahmed Aða
2- Kýldý Sâha Camii nurlamaðýn (?) tekrar binâ
3- Sene 1315
Anlamý:
Kethudazâde Hacý Ahmed Aða’ya rahmet olsun. Çünkü O, Sâha Camii’ni 1315/1897 yýlýnda tekrar bina ederek nurlandýrdý.
Kitabeden yapýnýn Kethudazâde Hacý Ahmed Aða tarafýndan 1315/1897 yýlýnda tekrar inþa ettirildiði veya onarttýðý anlaþýlmaktadýr.
YAPININ TANIMI
Cami Nizip ilçesinin güneybatýsýnda Saha Mahallesi’nde yer almaktadýr.
Cami dikdörtgen plânlý, üzeri düz dam örtülü harim, son cemaat yeri ve bir minareden oluþmaktadýr. (Bkz. Çizim: 10) Caminin kuzeyinde ve doðusunda L þeklinde küçük bir avlusu bulunmaktadýr. Avlunun kuzeydoðu ve caminin hemen kuzeybatý köþelerinde açýlan birer kapý ile avluya geçilmektedir.
Yapýnýn tamamýnda düzgün kesme taþ malzeme kullanýlmýþtýr.
Dýþtan sade bir görünüme sahip olan Nizip Saha Camii, dýþtan 16.50x12.05 m. ölçülerinde dikdörtgen bir plana sahip yapýnýn üzeri düz dam örtülüdür.
Caminin doðu cephesine iki adet pencere yerleþtirilmiþtir. Pencereler dikdörtgen açýklýklý ve Bursa kemerli bir düzenlemeye sahiptirler. Pencereler madeni þebekelidir. Doðu cephenin kuzeye yakýn bir yerinde yer alan Bursa Kemerli pencere son zamanlarda örülerek kapatýlmýþtýr. Kuzeydeki pencerenin üstünde dikdörtgen açýklýklý, düz atký taþlý bir pencere açýlmýþtýr. (Bkz. Foto: 60)
Güney cephede, altta iki mazgal pencere, üstte son dönemde açýlan üç pencere ile iç mekan aydýnlatýlmaktadýr. Dýþa taþýntý yapan mihrab önü bölümü dýþ cephelerdeki tek hareketlilik unsurudur.
Batý cephede, altta üç ve üstte iki olmak üzere beþ pencereye yer verilmiþtir. Alt kat pencereler Bursa kemerli ve madeni þebekelidirler. Üst kat pencereler dikdörtgen açýklýklý ve düz atký taþlýdýr.
Dikdörtgen harimin kuzey cephesini son cemaat yeri kapatmaktadýr. Son cemaat yeri dikdörtgen planlý ve düz dam örtülüdür. Son cemaat yerinin üst örtüsü kuzey yönünde iki sütunun taþýdýðý sivri kemerlere, diðer yönlerde beden duvarlarýna oturmaktadýr. (Bkz. Foto: 62)
Son cemaat yerinin güney duvarýnýn ortasýnda harime geçiþi saðlayan kapý bulunmaktadýr. Harime geçiþi saðlayan kapý doðu ve batýdan birer sütunce ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Kapý basýk kemerlidir ve kemerin üzerinde üç satýrlýk Osmanlýca kitabe yer almaktadýr. (Bkz. Foto: 63)
Kapýnýn iki yan tarafýnda dikdörtgen açýklýklý, düz atký taþlý, madeni þebekeli ikiþer pencere yerleþtirilmiþtir. Son cemaat yerinin doðusunda, minare kaidesi, bir oda ve bir eyvan yeralmaktadýr. Doðu bölümün güneyinde minareye geçiþi saðlayan kapý, ortada küçük dikdörtgen bir oda, kuzeyde ise bir eyvana yer verilmiþtir.
Son cemaat yerinin batýsýnda son dönemde yapýlmýþ olan mahfile geçiþi saðlayan kapý ve merdivenler yeralmaktadýr.
Harime son cemaat yerinin ortasýndaki, iki kanatlý ahþap bir kapýdan geçilmektedir.
Ýçten de sade bir görünüme sahip olan caminin, 16.50x7 m. ebatlarýnda dikdörtgen planlý olan hariminin üzeri düz damla örtülüdür. Üst örtü 65 cm. kalýnlýðýndaki beden duvarlarýna oturmaktadýr. Yapýnýn içinde de düzgün kesme taþ malzeme kullanýlmýþtýr.
Güney duvarýnýn ortasýnda, harime geçiþi saðlayan kapý ile ayný eksende mihrab yeralmaktadýr. Duvardan taþýntý yapmayan mihrab 2.10 m. geniþlik ve 3.20 m. yükseklikte dýþ ölçülere sahip dikdörtgen görünüþlüdür. Mihrabý çerçeve, hücre ve yuvarlak kemerli kavsara gibi unsurlar teþkil etmektedir.
Çerçeve birbiri içindeki iki niþten oluþmuþtur. Bu þekli ile dýþa taþýrýlmayan mihrabý duvardan ayýrýcý bir unsur olmaktadýr. Hücre 1.00 m. geniþlik, 0.55 m. derinlik ve 2.40 m. yükseklikte yarým daire planlýdýr. Yüzeyinde herhangi bir süsleme yoktur.
Kavsara 1.70 m. yükseklikte ve yuvarlak kemerli olarak meydana getirilmiþtir. (Bkz. Foto: 64)
Mihrabýn saðýnda son dönemde konulmuþ özelliksiz ahþap minber bulunmaktadýr. Harimin kuzeyinde ise son dönemde yapýlmýþ betonarme mahfil bulunmaktadýr.
Caminin kuzeydoðu köþesinde yeralan minare kare kaideli, ongen gövdeli ve tek þerefelidir. Kaidenin batý tarafýnda bulunan dikdörtgen açýklýklý, düz atký taþlý bir kapý ile minareye girilmektedir. Minarenin cami beden duvarlarý seviyesinde, güney yönde üç dilimli kemere sahip bir kapý açýlmýþtýr.
Minarenin þerefe altý çok zengin süslemelere sahiptir. En üstte mukarnas dizisi, mukarnaslarýn altýnda baçini denilen tabak þeklinde gömme çiniler yeralmaktadýr. En altta ise dairesel geçme motiflerinin birbirine baðlandýðý altý kollu yýldýzlar ve gülçe motifleri iþlenmiþtir.
Þerefe madeni bir korkuluða sahiptir. Sekizgen korkuluðun her köþesine denk gelecek þekilde, sacla yapýlmýþ birer yýldýz ve birer lale motifine yer verilmiþtir. Þerefenin üzeri güldeste formunda sacla kapatýlmýþtýr. Petek bölümü kýsa tutulmuþ, külah bölümü yoktur. Madeni tavanýn üzerine bir alem yerleþtirilmiþtir. (Bkz. Foto: 65-66)
II. Dünya savaþý sýrasýnda bu cami depo olarak kullanýldý. 1945 yýlýnda Ali Alkan'ýn giriþimleriyle cami kendisi tarafýndan tekrar satýn alýnýp yeniden ibadete açýldý.
2008 yýlýnda Murat Günok tarafýndan,
Ocak 2011 yýlýnda Kadir Akkuþ tarafýndan yeniden restore edildi.